Mavzu: Aholining moddiy ne’matlar va xizmatlarni iste’mol qilish ko’rsatkichi

Aholining uy-joy sharoitlari va maishiy xizmatlardan foydalanish ko’rsatkichi.
Uy-joyga bo'lgan ehtiyoj insonning asosiy hayotiy ehtiyojlaridan biridir. Uyning asosiy vazifasi insonni qulay yashash muhiti bilan ta'minlashdir. Jamiyat rivojlanishi bilan turar-joyning vazifalari kengayib bordi. Bugungi kunda turar joy - bu uy-ro'zg'or ishlari, muloqot qilish, dam olish maskani, bolalarning oilaviy tarbiyasi, ko'pincha uy xo'jaligi a'zolarining o'qishi, mehnati va dam olish joyi, ularning moddiy va madaniy ne'matlarni iste'mol qilish joyi, shuningdek, insonni himoya qilish joyidir. ijtimoiy va axborotning haddan tashqari yuklanishi.
Aholiga kommunal va maishiy xizmat ko`rsatish tizimiga kiruvchi turar joy insonning yashash muhitini tashkil etib, hayot sifatini belgilab beradi.Bozor iqtisodiyoti sharoitida turar joy uzoq muddatli tovar vazifasini bajaradi. Bu keng qo'shimcha talabni (mebel, gilam, idish-tovoq, maishiy texnika va boshqalarga) keltirib chiqaradi va iqtisodiyotning ko'plab tarmoqlarini rivojlanishini rag'batlantiradi. Uy-joy qimmat tovar sifatida aholi jamg‘armalarini rag‘batlantirish va investisiya resurslarini shakllantirishning muhim omillaridan biridir.
Statistik ma'lumotlar aholining uy-joy fondi va uy-joy sharoitlari to'g'risida, xususan, uy-joy siyosatini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan har tomonlama va ob'ektiv ma'lumotlarni taqdim etishi kerak, ya'ni davlat tomonidan talablarni qondirishga qaratilgan chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish uchun zarurdir. uy-joyga bo'lgan ehtiyoj. Ikkinchisiga statistika yordamida quyidagi vazifalarni hal qilish orqali erishiladi:
Aholini uy-joy, kommunal va maishiy xizmatlar bilan ta'minlash to'g'risida ma'lumot berish; uyning farovonligini va uning holatini baholash (buzilish darajasi);
Aholining turli ijtimoiy-demografik guruhlari uy-joy sharoitlarini tabaqalashtirish, mamlakatning turli hududlarida, shaharlarda (kichik, o'rta va katta) va qishloqlarda 3 ta uy-joy sharoitlarining farqiga oid materiallarni aniqlash; uy-joy sharoitlarini xalqaro taqqoslash uchun asos yaratish;
uy-joy fondining holati va harakatini tahlil qilish, uni kapital ta'mirlash;

uy-joy bozorining rivojlanishi, undagi sotuvchilar va xaridorlarning xulq-atvori to'g'risida, bir tomondan, ko'chmas mulk bozoriga xizmat ko'rsatuvchi moliya institutlarini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etish; ikkinchi tomondan, uy-joy sohasida ijtimoiy kafolatlar va imtiyozlarni rivojlantirish;

Xulosa
O'zbekistonda aholining moddiy, ma'naviy hamda ijtimoiy ehtiyojlari ko'rsatkichlarini ifodalaydigan “turmush darajasi” atamasi kengroq qo'llaniladi. Unga to'liq ilmiy ta'rif beradigan bo'lsak, bu jismoniy, ma'naviy va ijtimoiy ehtiyojlarning rivojlanish darajasi, qondirilganlik miqyosi va ularni qondirish uchun yaratilgan imkoniyatlarni aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir.
Ma'lumki, aholi turmush darajasini barchamiz aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadlar va iste'mol hajmi miqdorining ortishi yoki kamayishi bilan baholashga odatlanganmiz. Aslida u ancha kengroq tushuncha hisoblanadi. Lekin hozircha bu boradagi kontseptsiyalarni aholining turmush darajasi sifatini har tomonlama xarakterlab beradigan yagona ko'rsatkichga keltirish bo'yicha samarali usul mavjud emas.
Birlashgan millatlar tashkilotining tavsiyasiga ko'ra, tug'ilish, o'lim, umr ko'rish davomiyligi, sanitar-gigiyenik sharoitlarning mavjudligi, oziq-ovqat mahsulotlarining iste'mol darajasi, uy-joy, ta'lim olish va madaniy imkoniyatlar, ish sharoitlari va bandlik darajasi, daromadlar va xarajatlar muvozanati, iste'mol narxlari, transport vositalari bilan ta'minlanganligi, dam olish va hordiq chiqarish, ijtimoiy ta'minot, inson huquqlari va erkinliklari kafolatlanganligi kabi yo'nalishlar turmush darajasini ifodalovchi ko'rsatkichlar tarkibiga kiradi.
Biroq, bu ko'rsatkichlarning hammasini ham qiymat ko'rinishida baholash imkoni bo'lmaganligi sababli, ushbu parametrlardan bir nechtasini qamrab olgan holda, turmush darajasi baholanadi. Ulardan, eng asosiysi, aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadlar hajmi bo'lib, mazkur ko'rsatkich mamlakat aholisi turmush darajasini baholash bilan birga, xalqaro taqqoslamalarda ham foydalanish imkonini beradi.
Shuni alohida ta'kidlash lozimki, aholi turmush darajasining yaxshilanishi, bevosita ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohalari samaradorligining ko'lami, ilmiy-texnik taraqqiyot, aholining madaniy-ma'rifiy saviyasi va tarkibi, milliy xususiyatlar, albatta hukumat tomonidan qabul qilinadigan chora-tadbirlar hamda amaliy harakatlar natijasiga bog'liq bo'ladi.
“Davlat statistika to'g'risida”gi qonunning 3-moddasiga ko'ra, Davlat statistika qo'mitasi ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlar hamda ularning natijalari to'g'risidagi statistika ma'lumotlarini yig'ish, qayta ishlash, to'plash, saqlash, umumlashtirish, tahlil etish, e'lon qilish vazifalarini bajaradi. Shuningdek, unda qo'mitaning aholi turmush darajasi ko'rsatkichlari bo'yicha statistik ma'lumotlar yig'ishda yuridik va jismoniy shaxslardan belgilangan tartibda statistik hisobot shakllari yoki turli kuzatuvlar orqali ma'lumotlarni olish huquqiga egaligi belgilab qo'yilgan.
Shu nuqtayi nazardan, yillik statistika ishlar dasturiga muvofiq, tegishli vazirlik va idoralar hamda uy xo'jaliklarida o'tkaziladigan tanlama kuzatuvlar ma'lumotlariga asosan, aholi turmush darajasini aks ettiruvchi aholi umumiy va jon boshiga daromadlari, xarajatlari, ta'lim darajasi, sog'liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish, oziq-ovqat mahsulotlari iste'moli, uzoq muddat foydalaniladigan buyumlar bilan ta'minlanganligi, uy-joy sharoitlari kabi bir qancha ko'rsatkichlar shakllantirib boriladi.
"Turmush darajasi" tushunchasi va ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlar tizimini rivojlantirishda Birlashgan millatlar tashkiloti sezilarli hissa qo'shdi. 1960 yilda BMTning ishchi guruhi global miqyosda turmush darajasini aniqlash va o'lchash tamoyillari hakida hisobot tayyorladi. Bu keng qamrovli tizimni yaratish yo'lidagi dastlabki qadam edi. BMTning xalqaro statistika sohasidagi turmush darajasi ko'rsatkichlarining oxirgi versiyasi 1978-yilda ishlab chiqilgan va 12 ta asosiy yo'nalishni qamrab olgan. Bugungi kunda ham mazkur xalqaro tashkilot tomonidan dunyo aholisi turmush darajasini oshirish va kambag'allikdan aziyat chekayotgan mamlakatlarga ko'maklashish maqsadida qator ishlar amalga oshirib kelinmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.