Mavzu: aniqlovchi va uning o‘zbek tilshunosligidagi tadqiqi. Mundarija: I. Kirish

UMUMIY XULOSALAR
Biz tomondan olib borilgan izlanishlarga asoslanib, shuni xulosa qilamizki So'z birikmasi - ikki yoki undan ortiq mustaqil so'zning tobe grammatik aloqa (moslashuv, boshqaruv yoki bitishuv) asosida birikishi natijasida hosil bo'lgan, borlikdagi narsa va hodisalarning nomini bildiradigan sintaktik tuzilma — nutq birligi: ignaning ko'zi, kitobni o'qimoq, oydin kecha va boshqa Har qanday so’z birikmasi birdan ortiq mustaqil so'zning birikuvidan hosil boʻladi, tuziladi va 2 qismdan — hokim va tobe qismdan tashkil topadi: oliy maʼlumot (oliy— tobe qism, maʼlumot — hokim qism).
So’z birikmasi komponentlarining tarkibiga koʻra sodda va murakkab turlarga bulinadi. Komponentlarining har biri bir soʻz shakliga teng boʻlgan so’z birikmasi sodda so’z birikmasi hisoblanadi: sayroqi qush, yigirma xonadon, tez yugurmoq kabi. Komponentlari yoki ulardan biri birdan ortiq soʻzdan, so’z birikmasidan iborat boʻlgan birikmalar murakkab so’z birikmasi deyiladi. Masalan: oliy maʼlumotli mutaxassis (oliy maʼlumotli — tobe kiyim, mutaxassis — hokim qism).
Tarkibidagi hokim qismning qaysi soʻz turkumidan boʻlishiga koʻra So’z birikmasining 2 turi farqlanadi: ot so'z birikmasi, feʼl so’z birikmasi. Ot so’z birikmasi hokim komponenti feʼldan boshqa turkumga oid soʻz (ot, son, ravish) bilan ifodalangan so’z birikmasidir (yuk mashinasi, barcha oʻquvchilar, goʻzal qishloq va boshqalar). Feʼl so’z birikmasi hokim qismi feʼl bilan ifodalangan So’z birikmalaridir (bogʻni aylanmoq, kitob oʻqimoq, tez yurmoq kabi). Tarkibidagi tobe soʻzning sintaktik vazifasiga koʻra 3 turi farqlanadi: aniqlovchili soʻz birikmasi (yangi kitob), toʻldiruvchili so’z birikmasi (ukamni oʻynatdim) va holli so’z birikmasi (tez gapirmoq, qishloqda yashamoq).

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. 
   O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI ASARLARI VA MA'RUZALARI.
   

1. 
   I.Karimov “Barkamol avlod orzusi» asari 2000 yil.
   
2. 
   Sh. Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-Yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi» asari 2021 yil
   

II. ASOSIY ADABIYOTLAR

1. 
   Abduraxmonov A., Sulaymonov A, Xoliyorov X, Omonturdiyev J. hozirgi o‘zbek adabiyo tili. Sintaksis. Toshkent. O‘qituvchi, 1979, 62-87-betlar.
   
2. 
   Sayfullayeva R. Mengliyev B.,Boqiyeva G., Qurbonova M.,Yunusova Z.Abuzalova M. Hozirgi oʻzbek adabiy tili. –T.: «Fan va texnologiya», 2009. -
   414 b.
   
3. 
   O‘zbek tili grammatikasi Sintaksis Toshkent, Fan, 1976, 139-163-betlar.
   
4. 
   G‘ulomov A., Askarova M. Hozirgi o‘zbek adabiyo tili. Sintaksis. Toshkent: o‘qituvchi, 1965, 120-141-betlar.
   

2. 
   QO'SHIMCHA ADABIYOTLAR
   

1. 
   Maxmudov N., Nurmonov A. O‘zbek tilining nazariy grammatikasi. Toshkent: O‘qituvchi, 1995, 82-94-betlar.
   
2. 
   Omonturdiyev J. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida gap bo‘laklari tipologiyasi. Toshkent: o‘qituvchi, 1988, 119-208-betlar.
   

IV. INTERNET SAYTLARI

1. 
   16. www.ziyo.uz
   
2. 
   17. www.ziyouz.com kutubxonasi
   
3. 
   18. https:\\uz.m.wikipidiya.org
   
4. 
   19. https:\\taqvim.uz
   
5. 
   20. https:\\m-eng.ru
   

1^ I.Karimov “Barkamol avlod orzusi” asari 2000 yil

2^ Sh.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-Yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi” asari 2021 yil

3^ O‘quv uslubiy majmua. SamDU Maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti boshlangich va texnologik ta’lim kafedrasi dotsenti M.Vafoyeva 112- bet.

4^ Sayfullayeva R.,Mengliyev B.,Boqiyeva G., Qurbonova M.,Yunusova Z.Abuzalova M. Hozirgi oʻzbek adabiy tili. –T.: «Fan va texnologiya», 2009. - 414 b.

5^ https://uz.wikipedia.org/wiki/So%CA%BBz_birikmasi

6^ Sayfullayeva R.,Mengliyev B.,Boqiyeva G., Qurbonova M.,Yunusova Z.Abuzalova M. Hozirgi oʻzbek adabiy tili. –T.: «Fan va texnologiya», 2009. -414 b.