Mavzu: aqliy tarbiya bu aqlni rivojlantirish maqsadida yoshlarga muntazam va maqsadga muvofiq pedagogik ta`sir k`orsatish

3. Nutqni o ‘stirish. M aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarning
nutqini rivojlantirish alohida rol o ‘ynaydi. Inson o ‘z fikrlarini ifodalash
v a boshqalarning fikrlarini tushunish uchun ona tilidan foydalanadi.
N utqni egallash bolaga bevosita va bilvosita (hikoya, badiiy asar, tarbiyachining tushuntirishi va boshqalar) y o i bilan borliq haqida bilim lar hosil
qilishga im kon beradi. M aktabgacha ta'lim m uassasasida lug1 at boyligini
oshirish, so'zning gram m atik tuzilishini shakllantirish, bog'lanishli nutqni
rivojlantirish vazifalari hal etiladi.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarda nutq m adaniyatini rivojlantirishga doir quyidagi vazifalarni m uvafaqqiyatli hal etish lozim:
1) tovushlam i to ‘g ‘ri talaffuz qilishni shakllantirish (boiada avvalo,
nutqni eshitish shakllanadi, keyinroq talaffuzni egallaydi);
2) aniq talaffuzni hosil qilish (so 'z va so ‘z birikm alarini dona-dona va
aniq talaffuz qilish);
3) so’zni talaffuz qilganda u rg ‘uni to ‘g 'ri qo‘yish ustida ishlash;
4) nutqni orfoepik jihatdan to ‘g ‘riligi ustida ishlash;
5) nutq sur'atini rivojlantirish;
6) nutqning ifodaliligini shakllantirish;
7) nutqiy aloqa k o ‘nikm alarini shakllantirish;
8) nutqiy eshitish k o ‘nikm alarini shakllantirish;
9) nutqiy nafas olishni shakllantirish;
10) o ‘z fikrini erkin va izchil bayon etish k o ‘nikm asini shakllantirish.
92
M aktabgacha yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirish xilm a-xil
faoliyat turlarida am alga oshadi:
1) tabiat obyektlari bilan tanishtirish m ashg'ulotlarida;
2) badiiy asarlar bilan tanishtirish m ashg‘ulotlarida;
3) savodga o ‘rgatishda;
4) o ‘yin faoliyatida;
5) ijtim oiy foydali m ehnat jarayonida turli ishlarni bajarish asosida.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarning nutqini rivojlantirish
quyidagi qonuniyatlam i hisobga olishni talab etadi:
1) ona tilida nutqni idrok etish qobiliyati bola nutq organlarining
m ashqiga b o g ‘liq;
2) nutq m a’nosini tushunish bola tom onidan um um lashtirishning turli
darajasining leksik va gram m atik til belgilari o ‘zlashtirilishiga bogTiq;
3) nutq m e ’yorini o ‘zlashtirish bolada tilni his etishning rivojlanganligiga bog'liq.
Shuningdek, m aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalar nutqini rivojlantirishda tovush m adaniyati alohida o ‘rin tutadi. N utqning tovush m adaniyati o ‘z m ohiyatiga k o ‘ra nutq m adaniyatining tarkibiy qismidir.
M aktabgacha yoshdagi bolalarda nutqning tovush m adaniyatini shakllantirish uchun quyidagi vazifalarni hal etish lozim:
1) bolalarning fonem atik eshitishi, m azkur su r’at va ohangni idrok eta
olish qobiliyatini asta-sekin rivojlantirib borish;
2) artikulyatsion apparatni rivojlantirish;
3) iboralar vositasida erkin gapira olish qobiliyatini shakllantirish;
4) m uom ala sharoitiga bog‘liq ravishda ovoz balandligi yoki pastligini
boshqara olishni tarbiyalash:
5) ona tilidagi barcha tovushlam i to 'g 'ri talaffuz qilishga o ‘rgatish;
6) har bir tovush, shuningdek, so‘z va iboralam i aniq va ravon talaffuz
qilish;
7) so‘zlam i adabiy til orfoepiyasi qoidalariga muvofiq talaffuz qilishga
o ‘rgatib borish;
8) nutqning maromli sur’atini shakllantirish;
9) nutqning ohangdor va ifodali bo'lishiga erishish21.