Mavzu: Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobi

2. Korxonalarda xom- ashyo materiallar ta'minotining hisobi.

• Mahsulot ishlab chqarish jarayonida mehnat vositalari bilan bir vaqtda xom-ashyo, material, yoq’ilg’i kabi mehnat buyumlari qatnashadi. Ularning hammasini hisob ishlarida hartli ravishda materiallar deb yuritiladi. Xom-ashyo va materiallar ishlab chqarish xarajatlarining asosini tashkil kilib,ko’pgina tayyor mahsulotlarning 70% tashkil qiladi. Korxonalar turli bo’lib, har xil xom-ashyolardan juda ko’p turdagi tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradi. Non yopish korxonalrida asosiy xom-ashyo undan konservalar ishlab chqarishda meva sabzavotlar (olma, gilos, sabzi, pomidor, bodring va h.k.) kolbasa ishlab chqarishda gusht; asosiy xom-ashyo bo’lib hisoblanadi. Ishlab chqarish jarayonini yaxshi bo’lishi (moylash, artish uchun materiallar) yoki ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifatini yaxshilaydigan (rang beradigan) materiallar yordamchi materiallar deyiladi.

Bir xil materiallar ishlab chqarishda asosiy materiallar bulsa ikkinchi turdagi mahsulotlarni ishlab chqarishda esa yordamchi materiallar bo’lishi yoki aksincha.

• Bir xil materiallar ishlab chqarishda asosiy materiallar bulsa ikkinchi turdagi mahsulotlarni ishlab chqarishda esa yordamchi materiallar bo’lishi yoki aksincha.
• Ishlab chqarish korxonalarida yoq’ilg’i va ehtiyot qismlar, idishlar alohida turkumlarda ko’rsatilib, ularning harakati maxsus schyotlarda hisobga olib boriladi. Mehnat buyumlarini hisobga olib borish uchun «Materiallar» hisobi schyotlari belgilangan bo’lib,ularning turlarini alohida aks ettirish uchun bir nechta subschyotlari mavjud.

Materiallarning harakati va qoldig’ini nazorat qilish uchun analitik schyotlardaularning turlari,navlari,markasi,miqdori va summasi bo’yicha olib boriladi.Masalan: unlar, bugdoy, javdar unlariga bugdoy unining o’zi esa oliy, birinchi, ikkinchi navlar bo’yicha hisobga olib boriladi.

• Materiallarning harakati va qoldig’ini nazorat qilish uchun analitik schyotlardaularning turlari,navlari,markasi,miqdori va summasi bo’yicha olib boriladi.Masalan: unlar, bugdoy, javdar unlariga bugdoy unining o’zi esa oliy, birinchi, ikkinchi navlar bo’yicha hisobga olib boriladi.
• Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini aniqlash uchun materiallarni sotib olish ortish-tushirish xarajatlari kushilib, haqiqiy tannarxda hisobga olib borish zarur. Materiallarning haqiqiy tannarxi sotib olish bahosiga transport,ortish tushirish, bojxona va boshqa xarajatlar kushib hisoblanadi.
• Lekin Materiallarning turlari ko’p bo’lib.sotib olish narxi har xil undan tashqari, turli manbaalardan kelganligi uchun,ortish tushirish xarajatlari ham turlicha bo’ladi.
• Materiallarning har bir turlari bo’yicha tannarxda hisobga olib borish qiyinligidan ko’pgina korxonalarda joriy hisobda quyidagi usullardan birini kullaydilar.