Mavzu: Auditorlik tekshiruvini rejalashtirishning maqsadi va uning bosqichlari

Auditorlik tekshiruvining dasturi

Audit bo’limi: Asosiy vositalar
Tekshirilayotgan tashkilot	OAJ «Malika»
Audit davri	14.03.23 - 25.03.23
Kishi-soatlar soni	120
Auditorlik guruhi rahbari	AkbarovS.I.
Auditorlik guruhi tarkibi	Po’latov G.R., Mavlonov V.T., Salimov D.G.

Rejalashtirilayotgan auditorlik xatari 0.0166
Rejalashtirilayotgan jiddiylik darajasi 12.500 so’m

Auditorlik tadbirlari ro’yxati	O’tkazish davri	Bajaruvchi	Auditorning ish hujjatlari	Izoxl ar
Xujjatlarni olish
A.Nazorat vositalari testlari
1. Ichki nazorat tizimi bo’yicha test o’tkazish (INT)	14.03.2023	Pulatov G.R.	Savolnoma
2. Buxgalteriya hisobi tizimi bo’yicha test o’tkazish (BHT)	14.03.2023	Pulatov G.R.	Savolnoma
3. Buxgalteriya hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili	14.03.2023	Mavlonov V.T.	Savolnoma
4. Soliq hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili	14.03.2023	Mavlonov V.T.	Savolnoma
5. Buxgalteriya balansi va buxgalteriya hisob registrlaridagi ko’rsatkichlarning bir xilligini tekshirish	14.03.2023	Salimov D.G.	Savolnoma
6. Auditorlik tanlash hisob-kitobi	15.03.2023	AkbarovS.I.	Xisob-kitoblar
7.Tanlab olish miqdori va tuzilishi	15.03.2023	Salimov D.G.	Xisob-kitoblar
8. Monetar tanlab olishning tuzilishi	15.03.2023	Salimov D.G.	Xisob-kitoblar
9.Stratifikatsiyali tanlab olishning tuzilishi	15.03.2023	Salimov D.G.	Xisob-kitoblar
B.Mohiyati bo’yicha muolajalar
1. Inventarizatsiya	17.03.2023	Pulatov G.R.	Buyruk, inventarizatsiya xujjatlari,moddiy javobgarlik shartnomasi
2. Shartnomalarni ko’rib chiqish (tekshirish)	18.03.2023	Mavlonov V.T.	Shartnomalar, kelishuv baennomasi
3. AV kirimi, chiqimi va hisobini hujjatlashtirilishini to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish	19.03.2023	Salimov D.G.	Dalolatnoma,buyruk, smeta loixa xujjatlari
4. AV aktivlarga kiritilish mezoniga mosligini tekshirish	20.03.2023	Pulatov G.R.	Boshlangich xujjatlar, xisob registrlari
5.AV baholash va kirimini hisobda qayd etilishini qonunchiliqga va hisob siyosatiga mosligini tekshirish	21.03.2023	Mavlonov V.T.	Kabul kilish – topshirish aktlari, inventar kartochkalar
6. AV hisobi va amortizatsiya hisoblashni to’g’riligini va uni hisob siyosatiga mosligini tekshirish	22.03.2023	Salimov D.G.	Asosiy vositalar eskirishining xisob kitobi, xisob registrlari, xisob siyosati
7.AV ta’mirlash xarajatlarini rasmiylashtirish va hisobini to’g’riligini tekshirish	22.03.2023	Mavlonov V.T.	xisob siyosati , buyruk, smeta, shaxslar xisobotlari
8 Asosiy vositalarni qayta baholash va natijalarni hisobda aks ettirilishi	23.03.2023	Pulatov G.R.	inventarizatsiya xujjatlari, xisob registrlari
9. Sotib olingan va chiqib ketgan AV bahosini hisob ma’lumotlari bilan solishtirib, tekshirish	23.03.2023	Salimov D.G.	Boshlangich xujjatlar, xisob registrlari
10.Hisobotlardagi muhim axborotlarni oshkor qilinishini tekshirish	24.03.2023	Mavlonov V.T.	Boshlangich xujjatlar, xisob registrlari
S. Bo’lim bo’yicha yakuniy ma’lumotlar
1.Xato va kamchiliklarning taxminiy ro’yxati	24.03.2023	Pulatov G.R.	Xisob-kitoblar
2. Tizimli (sistemali) kamchiliklar to’g’risida ma’lumot	24.03.2023	Pulatov G.R.	Xisob-kitoblar
3. Me’yoriy hujjatlar bo’yicha aniqlangan kamchiliklar ro’yxati	25.03.2023	AkbarovS.I.	Xisob-kitoblar
4. Audit bo’limi bo’yicha xulosa	25.03.2023	AkbarovS.I.	Xisob-kitoblar

Auditorlik tashkiloti rahbari Vasikov P.N. Auditorlik Guruhi rahbari AkbarovS.I.
Auditorlar tekshiruv vaqtida ular tomonidan bajariladigan ishlarning hajmi va sifatini tasdiqlaydigan, asosiy hujjatlardan bo’lib hisoblangan, ish hujjatlarini tuzishlari lozim. Bu hujjatlar ixtiyoriy shaklda tuzilib, ularda mijoz to’g’risidagi zarur ma’lumotlar; bajariladigan ishlarning batafsil bayoni bo’lishi lozim.
Xususan quyidagilar ko’rsatiladi: tekshiruv o’tkazish uslubi (yoppasiga yoki tanlab), yoki tekshiriladigan hujjatlarning hajmi; tekshiruv natijasida aniqlangan kamchiliklar; tekshiruvga taqdim etilmagan dastlabki va boshqa hujjatlar ro’yxati; amaldagi qonun-chilikka mos kelmasliklar; aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilish usullari to’g’risida auditorning fikrlari; mijozining moliya-xo’jalik faoliyatini yaxshilashga qaratil-gan boshqa tavsiyalar.
Shuningdek, ish hujjatlarida: mijoz-korxonaning ichki xo’jalik nazorat tizimini (ushbu tizimning ijobiy tomonlari va salbiy jihatlarini ajratib ko’rsatgan holda); o’tgan yildagi audit dasturi va uning natijalarini aks ettirish zarur.
Ish hujjatlari auditning yaxshi rejalashtirilganligini, to’plangan ma’lumotlar ishonarliligini, auditorlik xulosasining amalga oshirilgan audit natijalariga muvofiqligini tasdiqlashi lozim. Zarur hollarda auditor haqiqatan ham aynan shunday auditorlik xulosasi tuzish uchun etarli guvohliklar to’planganligini ham baholashi zarur.
Ish hujjatlaridagi tafsilotlarning tasdiqlangan moliyaviy hisobotdagi ma’lumotlardan farq qilmasligi o’ta muhimdir. Auditorlik xulosalari yaqqol va ikki xil ma’no bildirmaydigan bo’lishi lozim.
Auditorning ish hujjatlari maxfiy hisoblanadi. Audit yakunlanganidan so’ng ish hujjatlarini himoyalash bo’yicha barcha zaruriy choralar ko’rilishi kerak. Ish huj-jatlari begona shaxslarga, agar boshqa holatlar O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida ko’zda tutilmagan bo’lsa, faqat mijoz-korxonaning roziligi bilan berilishi mumkin.
Auditorlik tashkilotlarining ish faoliyatini umumiy rejalashtirish ikki bosqichga bo’linadi. Birinchi bosqichda tekshiriladigan korxona o’rganilib, bayon qilinadi va o’tkaziladigan tekshiruvning asosiy o’lchamlari aniqlanadi, ikkinchi bosqichda esa tekshiruv strategiyasi ishlab chiqiladi va barcha oldinda turgan ishlarning batafsil bayoni tuziladi. Audit dasturi - bu auditorlik umumiy rejasida belgilangan vazifalarni bajarish bosqichlari, bajarish muddati va vaqti, vazifalarni bajaruvchilarning to’liq tarkibi, tekshiruvda bajariladigan auditorlik amallari hamda auditorlik ish hujjatlari batafsil aks ettirilgan auditorlik ish hujjatidir.
Dastur audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va audit rejasini amalda qo’llash uchun zarur bo’lgan auditorlik amallari mazmunining batafsil ro’yxatini o’z ichiga oladi. Dastur auditor yordamchilari uchun batafsil yo’riqnoma bo’lib, bir vaqtning o’zida auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhining rahbari uchun ish sifatini nazorat qilish vositasi hisoblanadi. Audit dasturi shunday tuzilishi kerakki, undan foydalanuvchi hech qanday xatoliklarga yo’l qo’ymasdan korxona faoliyatini belgilangan muddatda, to’liq va sifatli o’tkazish imkoniyatini ta’minlasin.
Auditor audit dasturini hujjat shaklida rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan auditorlik amallarini o’zining ish hujjatlarida aniq bayon etish maqsadida ularni ketma-ketlik asosida raqam bilan tartiblashi lozim. Amaldagi 3-son AFMSning 33-bandida dastur o’zaro bog’liq bo’lgan hujjatlar shaklida ya’ni, “auditorlik dasturini nazorat vositalari testlari dasturi ko’rinishida va mohiyatiga ko’ra auditorlik rusum-qoidalari dasturi ko’rinishida tuzish kerak”¹ligi belgilab qo’yilgan. Bunda, nazorat vositalari testlari dasturi korxona buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo’yicha test yoki savolnomalar majmui shaklida tuziladi. Buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi ishonchliligini baholash natijalariga asosan, auditorlik tashkiloti tomonidan tekshirishda bajariladigan ishlar hajmi, shuningdek, tekshiruv muddati va qiymati belgilanadi, bunda nazorat vositalari testlarini o’tkazish orqali xo’jalik yurituvchi sub’ekt nazorat vositalarining jiddiy kamchiliklari aniqlanadi.
Mohiyatiga ko’ra, auditorlik amallari dasturi buxgalteriya hisobida hisobvaraqlar bo’yicha oborotlar va saldo to’g’ri aks ettirilganligini batafsil tekshirishni o’zi ichiga qamrab olib, ular buxgalteriya hisobi ob’ektlari yoki umumiy rejada belgilangan vazifalarni bajarish bo’yicha auditorlik amallari ro’yxatidan iborat bo’ladi. Auditor bunday amallarni qo’llash orqali buxgalteriya hisobining aynan qanday bo’limlarini tekshirishni belgilaydi va bu esa auditordan buxgalteriya hisobining har bir bo’limini tekshirish bo’yicha auditorlik dasturini tuzishni talab etadi. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish shartlari va auditorlik amallari natijalari bog’liq holda audit dasturi qayta ko’rib chiqilishi mumkin. O’zgarishlarning sabablari va natijalari o’zgartirilgan dasturda hujjatlashtirilishi lozim.
Audit dasturining har bir bo’limi bo’yicha auditorning ish hujjatlarida aks ettirilgan xulosalari auditorlik hisoboti (xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatiga yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzish hamda moliyaviy hisobot to’g’risida auditorning fikrini shakllantirish uchun asos bo’lib hisoblanadi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda asosiy vositalar auditining dasturini quyidagi jadvalda keltirilgan shakl va mazmunda tuzishni tavsiya etamiz.
Fikrimizcha, yuqoridagi shakl va mazmundagi auditning umumiy rejasi va dasturi tuzilganidan so’ng, auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik guruhi rahbari mijoz-korxona faoliyatini tekshiruvida qatnashuvchi auditor va ekspertlar ishtirokida tekshiruvni boshlashdan avval kichik yig’ilish tashkil etishi hamda unda tuzilgan umumiy reja va dasturni muhokamadan o’tkazishi maqsadga muvofiqdir. Agarda yig’ilishda tuzilgan reja va dasturga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish shart deb hisoblansa, unga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish, shundan so’ng uni barcha tekshiruvda qatnashuvchi auditor va ekspert-mutaxassislar e’tiboriga kitob shaklda etkazilishini ta’minlash talab etiladi.