Mavzu: Aylanma mablag`lar tushinchasi iqtisodiy tabiati va ularning korxona faoliyatidagi ahamiyati

Kredit operatsiyasini bajarish chog‘idagi sharoitlarga mamlakatdagi va uning mintaqalaridagi, shuningdek, tarmoqdagi iqtisodiy holat va siyosiy omillar kiradi. Bu sharoitlar bankning tashqi riski darajasini belgilaydi. Aynan shularga asoslanib pul oqimi, balansning likvidligi, kapitalning etarlilik darajasi, qarz oluvchining menejerlik mahorati kabilarga baho beriladi.
Nihoyat, mijozning kreditga layoqatliligini belgilovchi so‘nggi mezoni, ya’ni qarz oluvchi faoliyatining qonuniy jihatlarini nazorat qilish darajasi bankirni quyidagi savollarga javob olishga undaydi:

• 
  qarz oluvchining kredit olishi va kredit tadbirlarini amalga oshirishi uchun huquqiy va me’yoriy asoslari mavjudmi?
  
• 
  qonunchilikda kutiladigan ehtimoliy o‘zgarishlar (masalan, soliqda) qarz oluvchining faoliyati natijalariga qanchalik ta’sir o‘tkazadi?
  
• 
  qarz oluvchining ssuda, kredit olishi bo‘yicha tuzgan biznes-rejasida, shartnomada ko‘rsatgan talabnomasi qanchalik darajada kredit siyosatiga mos keladi?
  

Qayd etilgan mezonlar mijozning kreditga layoqatliligi va uning mohiyatini baholash usullarini aniqlashga yordam beradi. Bunday usullar qatoriga quyidagilar kiradi:

• 
  riskni baholash;
  
• 
  menejmentni baholash;
  
• 
  moliyaviy koeffitsientlar asosida mijozning moliyaviy barqarorlik darajasini baholash;
  
• 
  pul oqimini tahlil qilish;
  
• 
  mijoz to‘g‘risida ma’lumotlar yig‘ish;
  
• 
  mijozning ish faoliyatini kuzatish va h.k.
  

Garchi baholash usullari va mezonlar yagona tarzda qo‘llanilsada, yuridik va jismoniy shaxslarning kreditga layoqatliligini tahlil qilishda ularning kichik, o‘rta va yirik ekanliklariga alohida e’tibor beriladi. SHunga binoan u yoki bu usullarni kompleks holda qo‘llash zaruriyati tug‘iladi.
3.Mijozning kreditga layoqatliligining asosiy va qo‘shimcha ko‘rsatkichlari.

Korxonalarning kreditga layoqatliligini aniqlashda turli xil ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Ko‘rsatkichlar soni chegaralanmagan, ya’ni qarz oluvchining faoliyatidan kelib chiqqan holda, xar bir tijorat banki uni o‘zi mustaqil aniqlaydi. Banklar orqali qarz oluvchining kreditga layoqatliligini baholash turlicha bo‘lishi mumkin, lekin ularning hammasi ma’lum bir andozaga tushirilgan moliyaviy koeffitsientlardan foydalanadilar. Ularga:

• 
  qoplash koeffitsienti;
  
• 
  likvidlilik koeffitsienti;
  
• 
  mustaqillik(muxtoriylik) koeffitsienti, ya’ni o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanish koeffitsienti kiradi.
  

Likvidlilik mijozning o‘z majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarilishini (qoplanishini) bildiradi. Likvidlilik va qoplash koeffitsientlari qarz oluvchining balans likvidliligini, ya’ni passivdagi majburiyatlarni qoplash uchun aktivdagi pul mablag‘larining etarlilik imkoniyatlarini tasvirlaydi.
O‘oplash va likvidlilik koeffitsientlari balansning aktiv va passivlarini solishtirish yuli bilan hisoblanadi. Likvid mablag‘lar o‘zining tez pulga aylanishi darajasiga qarab 3 guruxga bo‘linadi.