Mavzu: Aylanma mablag`lar tushinchasi iqtisodiy tabiati va ularning korxona faoliyatidagi ahamiyati

Aylanma mablag`lar ko`rsatkichlari
Aylanma mablag`lar ko`rsatkichlarini quyidagi guruhlarga taqsimlab o`rganishni tavsiya qilamiz.

1. 
   Aylanma mablag`lar holatini ko`rsatuvchi ko`rsatkichlar, bular absolyut miqdorlarda (natural va qiymat o`lchov birliklarida) va o`rtacha qiymat ko`rsatkichida hisobotga olinadi.
   
2. 
   Aylanma mablag`larni o`zgarish tendensiyalari (dinamikasi) ko`rsatkichlari.
   
3. 
   Aylanma mablag`lar tarkibini anglatuvchi ko`rsatkichlar.
   
4. 
   Aylanma mablag`lar bilan korxonani ta`minlanganligi ko`rsatkichlari.
   
5. 
   Aylanma mablag`lardan foydalanish samaradorligi ko`rsatkichlari.
   

Aylanma mablag`lar holatini ko`rsatuvchi ko`rsatkichlar

1. Aylanma mablag`lar holati natural-moddiy shaklidan va qiymat o`lchov birliklaridan kelib chiqib natural va qiymat ko`rsatkichlar orqali biror bir paytga (momentga) yoki davrga hisobga olinadi. Masalan: tovar zahiralari biror paytga (1.01; 1.04; 1.07; 1.10; 1.12; 1.01 kelgusi yil kabi) natural va qiymat ko`rsatkichlarda hisobga olinishi mumkin yoki biror bir davrga qiymat ko`rsatkichlari orqali ularni o`rtacha miqdori aniqlanadi.

Aylanma mablag`larni o`rtacha qiymati:
birinchidan, o`rtacha arifmetik usul bilan, aniqlanishi mumkin. Bu usul aylanma mablag`lar summasi kvartal yoki oylar bo`yicha o`rtachasi berilgan bo`lsa ishlatiladi. (Bu formuladi «Х» - «Aylanma mablag`lar» deb hisoblanadi;
ikkinchidan, aylanma mablag`lar summasi dinamik qatorda bir paytga (kunga) berilgan bo`lsa o`rtacha xronologik usul bilan hisoblanadi, ya`ni

Aylanma mablag`larni holatini anglatuvchi ko`rsatkichlar qatoriga, ularni takrorlanish yoki aylanish ko`rsatkichini (kunlar va marotaba hisobida) kiritish zarur. Bu ko`rsatkich ikki xil turda, ya`ni birinchisi, aylanma mablag`lari aylanishi, ikkinchisi tovar zahiralarni aylanish sifatida ishlatiladi (ushbu ko`rsatkichni mohiyati «Chakana tovar aylanishi» mavzusida batafsil yoritilgan).
Aylanma mablag`larni aylanishi kunlar hisobida ularni takrorlanishini bir sikl muddatini ko`rsatadi, tovar zahiralari kun hisobidagi ko`rsatkich esa, ularni qancha muddatga yetishini, ya`ni necha kunda sotilib bo`lishini ko`rsatadi.
Aylanma mablag`larni aylanish muddati quyidagicha hisoblanadi (chakana savdo misolida):

Aylanma mablag`larni biror bir davrida (kvartal, yil) aylanish miqdori ularni ushbu davrda necha marotaba aylanishligi (takrorlanishini) anglatadi va quyidagicha hisoblanadi:

Ushbu ko`rsatkichlarni ulgurji savdo aniqlashda «Ulgurji ombor tovar aylanishi» ko`rsatkichi ishlatiladi.