Mavzu: bank siri va bank axborotining maxfiyligiga rioya qilish talablari

3. BANK FAOLIYATIGA OID AXBOROTLAR VA BANK SIRINI XUQUQIY HIMOYA QILISH.

• Fuqarolik qonun xujjatlari xizmat yoki tijorat siri bo‘lgan axborotni, basharti bu axborot uchinchi shaxslarga nomalumligi sababli xaqiqiy yoki nisbiy tijorat qimmatiga ega bo‘lgan, qonun yo‘li bilan undan erkin baxramand bo‘lish mumkin bo‘lmagan hamda axborot egasi uning maxfiyligini saqlashga doir choralar ko‘rgan hollarda himoya etiladi (FKning 98-moddasi).

Bank axborotlari muayyan talablarga javob beradigan ma’lumotlar yig‘indisi bo‘lib, ular jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin:

• - bank ta’sis hujjatlari va hisobotlari;
• -bankka rahbarlik qilish va uning tashkiliy-huquqiy shakllari haqidagi ma’lumotlar;
• - bank xodimlari haqidagi ma’lumotlar;
• - bank xizmati ko‘rsatish turlari va shakllari haqidagi ma’lumotlar;
• - bank xizmatlari ko‘rsatish va unga haq olishga oid axborotlar;
• mijozlari soni va tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
• Mijozlar hisobvarag‘i orqali amalga oshirilgan operatsiyalar haqidagi axborotlar;
• - bankning korrespondentlnk aloqalari xaqidaga ma’lumotlar;
• bank texnik jihozlanishi, ichki tuzilishi, arxitekturasiga oid ma’lumotlar va boshqa bank faoliyatiga aloqador har qanday ma’lumotlar. Bank axboroti hisoblanuvchi axborotlarning to‘la ro‘yxatini amalda sanab chiqish mumkin emas. Bank axborotlarining ayrimlari oshkora e’lon qilinadi (balans va hisobotlari), boshqalari esa bank obro‘-e’tiboriga daxldor bo‘lib, bankning nomulkiy huquqlari sifatida har tomonlama muhofaza etiladi. Bankning mavqeini belgilash paytida u xaqdagi axborotlar umumlashtiriladi va tahlil etiladi. Hozirga paytda O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklari reyting tizimi va unda har bir bank egallagan mavqei ana shu asosda belgilanmoqda.

Bank faoliyatiga taalluqli axborotlar, bank siri sanaluvchi ma’lumotlar esa alohida ahamiyatga ega bo‘lgan intellektual mulk-boylik bo‘lib, bunday mulkiy hukuqqa har qanday tajovuz qilish amaldagi qonunchilikka muvofiq qatgiq ta’qib etiladi. Ruxsat etilmagan tarzda bank axborotlarini, ayniqsa, bank siri sanaluvchi axborotlarni olishga, to‘plashga, ularni uzatishga, ulardan foydalanishga urinish, bu axborotlar bilan muloqotda bo‘ladigan bank xizmatchilari, davlat organlarining mansabdor shaxslari tomonidan qasddan yoki ehgiyotsizlik bilan bunday axborotlarning oshkor etilishiga yo‘l qo‘yilishi aybdor shaxslarning tegishli huquq javobgarlikka tortilishlariga sabab bo‘ladi. Jumladan, O‘zbekiston, Respublikasining ma’muriy-javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 46-moddasida tijorat sirlarini oshkor qilganlik uchun jarima solish yo‘li bilan ma’muriy jazo ko‘llanilishi aygilgan.

• Bank faoliyatiga taalluqli axborotlar, bank siri sanaluvchi ma’lumotlar esa alohida ahamiyatga ega bo‘lgan intellektual mulk-boylik bo‘lib, bunday mulkiy hukuqqa har qanday tajovuz qilish amaldagi qonunchilikka muvofiq qatgiq ta’qib etiladi. Ruxsat etilmagan tarzda bank axborotlarini, ayniqsa, bank siri sanaluvchi axborotlarni olishga, to‘plashga, ularni uzatishga, ulardan foydalanishga urinish, bu axborotlar bilan muloqotda bo‘ladigan bank xizmatchilari, davlat organlarining mansabdor shaxslari tomonidan qasddan yoki ehgiyotsizlik bilan bunday axborotlarning oshkor etilishiga yo‘l qo‘yilishi aybdor shaxslarning tegishli huquq javobgarlikka tortilishlariga sabab bo‘ladi. Jumladan, O‘zbekiston, Respublikasining ma’muriy-javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 46-moddasida tijorat sirlarini oshkor qilganlik uchun jarima solish yo‘li bilan ma’muriy jazo ko‘llanilishi aygilgan.
• O‘zbekiston Ressublikasi Jinoyag kodeksining 143-moddasida (xat-yozishmalar, telefon so‘zlashuvlari yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini buzganlik), 174-moddasida (axborotlashtirish qoidalarini buzish), 181-modda (bankrotlikni yashirish), 191-moddasida (qonunga xilof ravishda axborot to‘plash uni oshkor qilish yoki undan foydalaish), 192-moddasida (raqobatchini obro‘sizlantirish), axborotlar bilan bog‘liq ravishda sodir etilgan jinoyatlar uchun fuqarolar va mansabdor shaxslarning jinoiy javobgarlikka tortilishlari belgilab qo‘yilgan.
• Bank faoliyatiga oid yopiq axborotlarni va bank siri sanaluvchi ma’lumotlarni qasddan yoki ehtiyotsizlik tufayli oshkor etganlik, bu malumotlarni qonunga xilof ravishda to‘plaganlik, uzatganlik, foydalanganlik tufayli bank muassasasiga etkazilgan mulkiy va ma’naviy zarar o‘rnini aybdor shahslardan undirib berilishi ko‘zda tutilgan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 64-bobida (1095-1097-moddalar) oshkor etilmaydigan axborotni noqonuniy foydalanishdan muhofaza qilishning fuqarolik huquqiy choralari va mexanizmlari belgilangan bo‘lib, bunday axborotlarning oshkor bo‘lishida aybdor bo‘lgan shaxslar axborot egasiga shunday harakatlari tufayli etkazilgan mulkiy zararni hamda ma’naviy ziyon o‘rnini qoplab berishlari zarurligi belgilab qo‘yilgai. Agar bunday axborotlar bank muassasasi xizmatchisining aybi bilan oshkor etilgan va shu tufayli zarar etkazilgan bo‘lsa, bunday xodim O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligiga (O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 202-moddasi, 6-bandi) muvofiq ish beruvchi oldida to‘liq hajmda moddiy javobgar bo‘lishi nazarda tutilgan.