Mavzu: Banklarda ipoteka krediti hisobi Reja
Download 118.86 Kb.
|
Plan
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kreditorlarning ma q omiga ko‘ra
- Garov ta’minotiga ko‘ra
- Muddatiga ko‘ra
- Foiz stavkalarining turiga ko‘ra
- Kreditlash sub’ektiga ko‘ra
|
2-jadval
Ipoteka kreditlari quyidagi tartibda turkumlanadi5.
Bank uchun ipoteka krediti bank uchun boshqa kredit turlaridan farqli o‘laroq juda ishonchliligi bilan ajralib turadi. Chunki kreditni ta’minoti sifatida ko‘chmas mulk qo‘yilgan. Garovga ko‘char mulk bo‘lgan hollarda, garovga qo‘yib qarz olgan shaxs insofsiz yoki mas’uliyatsiz bo‘lsa, u garov narsasini iste’mol qilib qo‘yishi, yashirishi, nobud qilishi yoki boshqacha yo‘llar bilan bankni chuv tushirishi mumkin. Zero, ko‘chmas mulk garovga qo‘yilganda bunday salbiy oqibat xavfi ancha kamayadi. Ko‘chmas mulk bir joyda qo‘zg‘almas mol-mulkdir. Uni saqlanishini oson nazorat qilish mumkin, shu bilan birga ko‘chmas mulk har doim garovga oluvchini ko‘z o‘ngida bo‘ladi. Shartnomada belgilangan muddat o‘tgach, ko‘chmas mulkni garovga qo‘yib kredit olgan qarzdor kreditni qaytarishga loqayd bo‘lsa yoki boshqacha tarzda g‘irromlik qilishga o‘rinsa bank ko‘chmas mulk hisobidan o‘z talablarini qondirish imkoniyatiga ega. Ipoteka kreditlari bilan bog‘liq bo‘lgan kredit munosabatlarini rivojlantirishda uzoq muddatli moliyaviy resurslarning yetarliligi masalasi muxim rol uynaydi. Bu esa, ipoteka kreditlarining uzoq muddatli ekanligi bilan izoxlanadi.
Ipoteka kreditining manbalari quyidagilardan iborat: aholining pul jamg‘armalari; banklarning o‘z mablag‘lari; budjet tashkilotlarining hisob raqamlaridagi pul mablag‘lari; kapitalning pul shaklidagi qismining doiraviy aylanishi natijasida vaqtinchalik bo‘shagan pul mablag‘lari; davlat tomonidan ipotekali kreditlash amaliyotini qo‘llab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan fondlarninng pul mablag‘lari. Ipoteka munosabatlarini rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunga misol qilib, AQSh tajribasini keltirish mumkin. XX asrning 30 yillaridagi Buyuk inqiroz vaqtida AQSh Prezidenti Ruzvelt tomonidan mamlakatni inqirozdan olib chiqish «Yangi yo‘l» dasturi ishlab chiqilgan. Ushbu dasturga ko‘ra mamlakatda uy-joy qurilishi hamda ipoteka munosabatlarini rivojlantirishdan iborat bo‘lgan. Shuningdek, jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki ko‘pgina rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar ipoteka tizimini rivojlantirish orqali iqtisodiy o‘sishga erishganlar. Uy-joy qurilishini rivojlanishi birinchi navbatda, qurilish materiallari va konstruksiyalar ishlab chiqarish, qurilish mashinasozligi rivojlanishi, yog‘ochni qayta ishlash sanoati va mebel ishlab chiqarish, elektr uskunalar va maishiy elektr buyumlari ishlab chiqarish hamda boshqa qurilish soxasi bilan bog‘liq bo‘lgantarmoqlar rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ipoteka kreditini berish bilan bog‘liq operatsiyalar universal banklar uchun oqilona va samarali kredit siyosatining elementi bo‘lib qolishi mumkin. Bank faoliyatini turli xil bank hizmatlari taklif etish orqali diversifikatsiyalash siyosati uning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ipotekali kreditlashning huquqiy asoslarining markaziy masalasi-bu mijoz ipoteka kreditini qaytara olmay qolgan taqdirda uni kvartiradan chiqarib tashlash masalasidir. Amaliyotda kreditni qaytara olmagan mijozning turar-joyini olish yuzasidan sudlashishlar jarayoni cho‘zilib ketmoqda va bu xarajatlarni oshib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Bu esa, O‘zbekistonda ipotekali kreditlash masalasining huquqiy asoslarini mustahkamlashning zarurligini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasida ipoteka kreditlarining minimal muddatini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 5 martdagi «Respublikada uy-joy qurilishini rivojlantirish va rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoniga muvofiq, 15 yil qilib belgilanganligi xalqaro amaliyotda qo‘llanilayotgan muddatlarga mos keladi. Shunisi xarakterliki, ipoteka kreditlarining foiz stavkalari tijorat banklarining boshqa shakllardagi muddatli kreditlarining foiz stavkalariga nisbatan sezilarli darajada past. Bu esa, ipoteka kreditlarining xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va aholi uchun qulayligini yanada oshiradi. Mazkur Farmonga muvofiq, uy-joy kreditlari banklar tomonidan 20 foiz yillik stavka bilan kamida 10 yil muddatga beriladi va dastlabki uch yil imtiyozli davr hisoblanadi. Uy-joy kreditlari quyidagi miqdorlarda berildi: – shaxsiy uy-joy quruvchilarga - qurilishning 50 foiz qiymati miqdorida; – kam ta’minlangan, ko‘p bolali oilalar tomonidan uy-joy qurish uchun-qurilish qiymatining 70 foizi miqdorida 15 yil muddatga 15 foiz yillik foiz bilan beriladi. Ipoteka kreditlarining muddatini 25 yilgacha qilib belgilanishi undan foydalanuvchilar uchun juda qulay hisoblanadi, ammo bank uchun noqulay bo‘lib, resurslardan foydalanish samaradorligiga salbiy ta’sir qiladi. Shu sababli, ko‘pchilik iqtisodchi olimlar, shu jumladan, G.Matyuxin, V.Mins va D.Polfremanlar tomonidan, ipoteka kreditlarining oqilona muddati sifatida 10 yildan 15 yilgacha oraliqdagi muddatlar e’tirof etilgan. Garovga olingan qo‘zg‘almas mulkning likvidlilik darajasini past ekanligi masalasini o‘rganish ham muhimdir. Garovga olingan qo‘zg‘almas mulkni baholangan narxida sotish, ko‘pchilik hollarda, muammoli jarayonga aylanmoqda. Buning sababi shundaki, mulkni noxolis baholanishi, uning bozor bahosining pasayishi oqibatida uni baholangan narxida sotishning iloji bo‘lmaydi. Buning natijasida muddatida qaytmagan ipoteka kreditlari miqdorining ko‘payishi yuz beradi. Yuqoridagi omillarni hisobga olgan ayrim iqtisodchi olimlar beriladigan kreditning miqdori uy-joy qiymatining 70 foizidan oshmasligi lozim, degan taklifni o‘rtaga tashlamoqdalar. Ipoteka ssudalarining doimiy afzalliklari quyidagilardan iborat: birinchidan, ssudalarni berishda risk darajasi past, chunki kredit garov bilan to‘liq ta’minlangan; ikkinchidan, ipoteka ssudalarini berish bankka barqaror daromad kelishini ta’minlaydi. 2005 yil 16 fevralda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining № PQ-10 - sonli "Uy - joy qurilishi va uy-joy bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qaroriga asosan "O‘zuyjoyjamg‘armabank" va "Zamin" banklarini birlashtirish yo‘li bilan ularning bazasida yangi "Ipotekabank" aksiyadorlik - tijorat ixtisoslashtirilgan banki tashkil qilindi. Mazkur qarorga asosan bankning asosiy vazifalari sifatida quyidagilar belgilandi: - yakka tartibdagi uy-joy qurilishi uchun imtiyozli uzoq muddatli ipoteka kredit berish tizimini joriy etish; - yakka tartibdagi uy-joy quruvchilarga va aholi turar joylar barpo etadigan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga kredit olishda ko‘maklashish; - uy-joy qurilishi uchun ipoteka krediti berishni rivojlantirishga xorijiy investitsiyalar, jumladan kreditlarni, shuningdek, xalqaro va mahalliy moliya institutlarini investitsiya va grantlarini jalb qilish; - respublika mintaqalarida bankning ixtisoslashtirilgan xizmatlaridan aholining keng foydalanishini ta’minlaydigan filiallar shoxobchalarini rivojlantirish; - zamonaviy, tejamli, bozorda talab yuqori bo‘lgan qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalarni kredit bilan ta’minlash. Mazkur qarorga asosan bank 2010 yilning 1 yanvariga qadar tijorat banklarining ipotekaga qo‘yilgan mol-mulkni sotishdan va berilgan ipoteka kreditlaridan olingan daromadi daromad solig‘idan ozod etilishi ko‘rsatilgan. Qarorda O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi va Markaziy bankining Ipoteka krediti berishni ko‘llab- quvvatlash jamg‘armasi tashkil qilish to‘g‘risidagi takliflari qabul qilindi va 2005 yil 6 mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-69 - sonli "Ipoteka krediti berishni qo‘llab - quvvatlash jamg‘armasi faoliyatini tashkil qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori qabul qilindi. Tadbirda "Ipoteka va uy-joy qurilishiga kredit berish to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi qonun loyihasini tayyorlash, Soliq va Yer kodekslariga qarordan kelib chiqqan holda o‘zgartishlar kiritish, shaharsozlik, davlatning tegishli organlariga normativ hujjatlarga o‘zgartirish kiritish, uy-joy sharoitlarini yaxshilash bo‘yicha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni ishlab chiqish, uy-joy qurilish sohasidagi konsalting va axborot infratuzilmalarini shakllantirish, yakka tartibda uy-joy qurilishi uchun yer uchastkalarini ajratish mexanizmini takomillashtirish kabi bir qator vazifalar belgilandi. 2005 yil 16 fevralda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining № PQ-10 sonli "Uy joy qurilishi va uy-joy bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori talablaridan kelib chiqqan holda, ATIB "Ipotekabank" tizimida 2005 - 2006 yillar mobaynida ipotekali kreditlash bo‘yicha jahon tajribasini o‘rganish, ipoteka to‘g‘risidagi qonun loyihasini yaratishda ishtirok etish bo‘yicha ma’lum ishlar amalga oshirildi. Jumladan, "Jismoniy shaxslar tomonidan uy-joy sotib olishni tijorat asosida kreditlash to‘g‘risida"gi vaqtinchalik Nizom tasdiqlangan. Nizomga asosan bank fuqarolarga birlamchi va ikkilamchi uy -joy bozoridan turar joy sotib olish uchun eng kam minimal ish haqining 2500 barobarigacha bo‘lgan miqdorda, 10 yilgacha foydalanish muddati bilan, sotib olinayotgan mulkni garovga qo‘yish sharti asosida o‘z mablag‘lari hisobidan ipoteka kreditlari beradi. Kreditlar 18 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolariga ro‘yhatga olingan yashash joyidan beriladi. Kreditni olish uchun qarzdor tomonidan dastlabki badal summasi sotib olinadigan mulk qiymatining 30 foizidan kam bo‘lmasligi belgilangan. Kredit bo‘yicha foizlar dastlabki badal summasining miqdori va kreditni oldindan to‘lash shartidan kelib chiqqan holda 16-18 foiz miqdorida o‘rnatilgan. Nizomda kredit shartnomasi tuzilgandan keyin qarzdor tomonidan davlat ro‘yxatiga olinganligi belgisi qo‘yilgan garov shartnomasining asl nusxasi, davlat kadastr organi tomonidan ro‘yxatga olingan uy-joyning oldi-sotdi shartnomasining asl nusxasi, shuningdek, turar joy va yer uchastkasiga mulkiy huquqni beruvchi hujjatlar, qarz majburiyati bajarilmay undiruv mulkka qaratilgan sharoitda oila a’zolarining turar joyni bo‘shatishga rozilik beruvchi notarial tasdiqlangan rozilik xati, sug‘urta hujjatlarini taqdim etilishi ko‘rsatilgan. Berilgan kredit bo‘yicha asosiy qarz summasi kredit berilgandan keyingi oydan boshlab har oy kreditni qaytarish jadvali asosida amalga oshiriladi. Hisoblangan foizlar imtiyozli davr muddati o‘tgandan so‘ng har oyda kredit shartnomasida belgilangan muddatda amalga oshiriladi. Nizomda kredit va foizlarni qaytarish mijozning istagiga qarab annuitet to‘lovlari yoki kamayib boradigan to‘lovlar ko‘rinishida amalga oshirilishi ko‘rsatilgan. Qarzdor tomonidan kredit to‘lovlarini quyidagi shakllarda amalga oshirilishi ko‘rsatilgan: a) ish haqi va boshqa rasmiy daromadlari hisobidan pul o‘tkazish, shuningdek, plastik kartochka orqali hisob-kitob qilish; b) bank kassasiga naqd pul topshirish yo‘li bilan; v) bankdagi omonat hisobraqamidan pul o‘tkazish orqali. Respublikamizda ipotekali kreditlash amaliyotini rivojlantirish, yosh oilalarni uy-joyga bo‘lgan talabini qondirishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 18 maydagi PF-3878-sonli “Yosh oilalarni moddiy va ma’naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Farmoni muhim ahamiyat kasb etmoqda. Mazkur Farmonga muvofiq, yosh oilalarga ipoteka va iste’mol kreditlari ajratish yo‘li bilan uy-joy sotib olish yoki qurish, uy xo‘jaligini yo‘lga qo‘yishda ularni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari belgilab berildi. Mazkur Farmon tatbiq etiladigan yosh oila toifasiga, har biri 30 yoshdan oshmagan, birinchi marta rasmiy nikoxdan o‘tgan yoshlar kiradi. Ipoteka kreditlashning respublikamizdagi yana bir huquqiy asosi bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 21 oktabrdagi “2017-2021 yillarda qishloq joylarida yangilangan namunaviy loyihalar bo‘yicha arzon uy-joylar qurish Dasturi to‘g‘risida”gi PQ-2639 sonli qarori qabal qilindi. Unga muvofiq joriy qilingan qishloq joylarda mavjud namunaviy loyihalarga qo‘shimcha ravishda arzon uy-joylar qurish dasturiga muvofiq 3 tipdagi uy-joylar tijorat banklari tomonidan taklif etiladi. Bundan tashqari, yana O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 22 noyabrdagi “2017-2020 yillarda shaharlarda arzon ko‘p kvartirali uylarni qurish va rekonstruksiya qilish dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-2660 sonli qaroriga asosan, Ipotekabank ATIB aholini, shu jumladan yosh oilalarni, eskirgan uy-joylarda yashayotganlarni va uy-joy sharoitlarini yahshilashga muhtoj bo‘lgan boshqa fuqarolarni arzon, qulay, zamonaviy uy-joylar bilan ta’minlash maqsadida Toshkent shahrida ipoteka kreditlari ajratmoqda. Download 118.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|