Mavzu: Banklarda ipoteka krediti hisobi Reja

2-rasm. Ipotekali kreditlashning Germaniya modeli⁷

Rossiyada ixtisoslashtirilgan ssuda omonat kassalari xozircha mavjud emas. Ularning o‘rnini quruvchi tashkilotlar egallab turibdi. Jamg‘arish davri mobaynida mijozlarning barcha badallari ma’lum bir binoning qurilishi uchun ulush sifatida rasmiylashtiriladi va qurilishga investitsiya sifatida yo‘naltiriladi. Yakunida mijoz quruvchiga kvartira qiymatining qolgan qismini kelishilgan muddatlarda to‘lab beradi. Amaldagi qonunchilikning mukammallashmaganligi sababli rieltorlar, paychilar va quruvchilar o‘rtasida o‘zaro manfaatlararo kelishmovchiliklar paydo bo‘lib turadi.

Ipoteka kreditni olingan turar joyni bank tomonidan garovga olishning o‘ziyoq, bank mahsulotlarini himoyalaydi. Qarzdor qarzini to‘lamay quyidagi har qanday hollarda, shu jumladan, halok bo‘lishi yoki nogiron bo‘lib qolishi tufayli to‘lamay qolgan hollarda ham bank turar joyini sotishi mumkin. Lekin, agar bu turar joyda qarzdardordan tashqari, uning yosh bolalari ham yashasa va ularni ko‘chirish uchun joy bo‘lmasa, sug‘urtalash aslida mushkul vaziyatdan chiqishning birdan-bir chorasi bo‘ladi.

Bank tomonidan ipoteka krediti berilayotgan vaqtida qarz oluvchidan sug‘urta polisi sotib olishni talab qiladi. Ipotekani kreditlash chog‘ida qarz oluvchi, qoida tariqasida, uchta sug‘urta shartnomasi: mol-mulkni sug‘urtalash, hayot va salomatlikni sug‘urtalash, shuningdek, egalik huquqini yo‘qotish riskini sug‘urtalash shartnomasini tuzish kerak. Kamdan-kam hollarda banklar mijozdan uchinchi shaxslar, masalan, qo‘shnilar oldidagi fuqarolik ma’suliyatini sug‘urtalashni talab qiladilar. Mol-mulkni sug‘urtalash shartnomani kvartirani yong‘indan, gaz portlashdan, suv bosishi va boshqa kutilmagan xodisalardan himoya qilinishi ta’minlaydi. Shunday hollarda sug‘urta kompaniyasi kreditni o‘z zimmasiga oladi.

Ipoteka kreditlashning maqsadi uy-joyni kreditlash hajmini oshirish uchun, ipoteka kreditlarini uzoq muddatli resurslar bilan ta’minlashdan iboratdir. Rivojlangan ipoteka tizimi bir tomondan, aholining turli qatlamlariga qulay va maqbul hisoblansa, ikkinchi tomondan, o‘zaro munosabatlarga ega bo‘lgan barcha ishtirokchilar uchun foydali mexanizmdir. Bu jarayonda ikkilamchi bozorning shakllanishi va rivojlanishi o‘ta muhim rol o‘ynaydi.

Ipoteka kreditlarining qator o‘ziga xos xususiyatlari mavjud va shunga muvofiq holda, banklar ularni berib, o‘ziga xos risklarga duch keladilar. Ipoteka kreditlashda asosiy risklardan biri kredit, ya’ni qarz oluvchi olingan kredit mablag‘larini o‘z vaqtida va to‘liq qaytarmasligi riski bo‘lib, uning o‘zi ikkiga ajraladi. Birinchisi, kredit qaytarilmasligi riskining o‘zi bo‘lsa, ikkinchisi kredit qaytarilmagan holda, bank garov predmetini sotib, o‘z yo‘qotishlarini qoplay olmasligi riskidir.

O‘zbekistonda ipoteka kreditlarini berish bilan shug‘ullanadigan tijorat banklarining kredit va foiz risklarini baholash imkoniyatlari yetarli darajada emas. Kredit qaytarilmasligi riskining miqdorini baholash qiyin, chunki ko‘pchilik fuqarolar o‘z daromadlarining katta qismini ro‘yxatdan o‘tkazmaydilar va ular kredit tarixiga ega emas.

O‘zbekistonda kontrakt-jamg‘arma modelidan foydalanishning barcha imkoniyatlari mavjudligini inobatga olib, aytish mumkinki ushbu model mamlakatimizda yuqori bo‘lmagan daromadlarga ega omonatchilarning mablag‘larini uy-joy jamg‘armalari tizimiga safarbar qilish va ularni arzon uy-joy kreditlariga yo‘naltirish imkonini beradi. Uy-joy jamg‘armalari modeli O‘zbekistondagi bugungi vaziyatga juda mos keladi va u ochiq shaklda ham, yopiq shaklda ham qo‘llanilishi mumkin.

4.