Mavzu: bolani maktab ta`limiga tayyorligini psixologik tashxis qilish usullari reja: I. Kirish II. Asosiy qism

3.1.Tashxislashning qo‘shimcha shakllari.
1.Ko‘rib, yodda saqlash. Bolagabir minut davomida 7-10 ta bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan narsalarning, masalan, koptok, daraxt, avtobus, tuya, olma, qulqop, kitob, piyola, zontik, kapalak rasmi ko‘rsatiladi.
So‘ngra ular teskari ag‘darilib qo‘yiladi, boladan ko‘rgan narsalarni aytib berish so‘raladi. Agar bola bir daqiqa davomida xohlagan tartibida ko‘rgan narsalaridan 5, 7 yoki 10 tasini aytsa, demak bu eng yaxshi natija.
2. Eshitib yodda saqlash. Bolaga 2-3 soniya oralatib 7-10 ta, bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan narsalar nomini ayting va undan eslab qolganlarini takrorlashni so‘rang. Uslubiyati xuddi ko‘rib, yodda saqlashning tekshiruvidagidek bo‘ladi.
3. Mazmunini yodda saqlash. Bolaga ma’lum bir mazmundagi hikoya (1-2 marta) aytib yoki o‘qib beriladi. So‘ngra boladan unda nima haqida gapirilayotganligini aytib berish so‘raladi. Agar bola hikoyani so‘zma-so‘z aytsa, demak, unda eshitib yodda saqlash rivojlangan, agar u hikoyani o‘z so‘zlari bilan aytib, shu o‘rinda hikoyadagi asosiy narsani ajratsa, uning mazmunini etkaza bilsa, demak unda mazmunini yodda saqlash rivojlangan.
4. Bolaning tasavvuri va ijodiy fikrlashi rivojlanganligini aniqlashda Rorshax metodikasi bo‘yicha tashxislash yordam beradi. Bu metodikani shvetsariyalik olim, doktor Rorshax ishlab chiqqanligi uchun uning nomi bilan atalgan. Bolaga qog‘ozga simmetrik tarzda 10 ta siyox charejamasi (tomchisi) havola etiladi. Tekshiruvdan o‘tayotgan bola har bir dog‘ga qarab, xuddi mo‘saffo yoz osmonida so‘zib yurgan bulutlarning goho kemaga, goho uchib borayotgan chavandozga o‘xshab ketishidek, ularning nimani eslatayotganligini, ularni nimani ko‘rayotganligini aytib berish kerak. Bola qarayotganda vaqtni cheklash tavsiya etilmaydi. Javoblarni izohlash, aniqlash juda murakkab va mutaxassis-psixologlar tomonidan to‘liq amalga oshirilgan bo‘lishi mumkin. Biroq nafaqat mutaxassislar, balki ota-onalar ham bolasida ko‘p narsani ko‘rishi va bilishi mumkin. Mana bir necha misollar: agar 6-7 yoshli bola o‘zigi taklif etilgan siyoh charejamasidan biron marta ham odamga o‘xshagan shaklni uchratmagan bo‘lsa, Rorshax testi asosida bu bolada rivojlanish to‘xtab, uning yon‐atrofdagi kishilar bilan munosabati juda-juda og‘ir yuzaga kelgan, deb xulosa chiqarish mumkin emasmi? Agar shu yoshdagi bola aynan o‘sha dog‘larda turli xil tuzilmalarni ko‘rsa demak, u o‘zida hissiyot shaklining, keng qulami o‘ylashning rivojlanganligini namoyon etib, ranglarni qiziqarli qilib izohlaydi, talqin etadi. Uning javoblarida odatiylik bilan o‘ziga xoslik o‘rtasida munosabat me’yorda.
Bu hol bola juda aqlli, ruhiy vazmin, o‘z salohiyatidan yengil va erkin foydalana biladi, degan xulosa chiqarish nahotki haqiqiy bo‘lmasa. agar bola dog‘larda hech narsa ko‘ra olmasa, demak, gap uning fikirlashi, asosan tasavvuri past darajadaligiga borib taqaladi.
5. Bo‘lajak birinchi sinf o‘quvchilarining og‘zaki- mantiqiy fikrlashini tekshirib ko‘rishni quyidagi topshiriqlar yordamida o‘tkazish mumkin:
Buning uchun: Qanday so‘z to‘g‘ri keladi? - qish oyi…(sentyabr, oktyabr, fevral, noyabr, mart); - bir yilda …(24 oy, 3, 12, 4, 7); -ota o‘z o‘g‘lidan…(katta, kichik, teng); -yo‘lovchilar transporti…(kombayn, yuk mashinasi,avtobus, teplovoz).
Ortiqcha so‘zni ayting: -atirgul, lola, shahar, boychechak, rayhon;
-daryo, ko‘l, ko‘prik, hovuz; -qo‘g‘irchoq, sakragich, qum, koptok, lego;
-stol, gilam, kreslo, krovat, stul; -terak, qayin, arg‘uvon daraxti, atirgul tog‘ teragi;
-tovuq, xo‘roz, burgut, kurka; -aylana, uchburchak, to‘rtburchak, ko‘rsatkich, kvadrat;
-Sanjar, Iskandar, Ho‘san, Mavluda, Burhonov; -son, bo‘linma, qo‘shilma, ayirish, ko‘paytirish;
-quvnoq, tez, g‘amgin, shirin, ehtiyotkor.
To‘g‘ri ayt (og‘zaki-mantiqiy fikrlash darajasi bir-biriga o‘xshash narsalarni chiqara bilish).
Masalan, «chinnigul» so‘ziga xuddi «bodiring»ga «sabzovot» qanday to‘g‘ri kelganidek mos so‘z topishini tanlab olish kerak.
1. Bodring (sabzavot) - Chinnigul (begona o‘t, shudring).
2. Poliz (sabzi) – Bog‘ (devor, qo‘ziqorin, olma, quduq, o‘chirgich).
3. Soat (vaqt) – Gradusnik (oyna, katta, krovat, harorat, shifokor).
4. Mashina (motor) – Qayiq (dengiz, mayoq, elkanli kema, to‘lqin, quruqlik) 5. Stol (kotiba) – Pol (daryo, gilam, chang, taxtalar, mix).
Ularni umumlashtirib qanday so‘z bilan aytish mumkin? -ola bug‘i, tovon baliq…; -bodring, pomidor…; -shkaf, divan…; -iyun, iyo‘l…; - fil, chumoli…;
6. Ko‘rsat, rasmda qayerda aylana kvadrat ostida, kvadrat aylana ustida, aylana kvadrat ustida, kvadrat aylana ostida, aylana kvadrat ustida va aylana kvadratning chap tomonida, aylana va kvadrat ichida va boshqa.
7. Mantiqiy fikrlash: Bola oldiga uch qator, har birida to‘rttadan kartochkalar qo‘yiladi-nuqtalar, qorchalar va tayoqchalar.
Birinchi qatorda nuqtachalar, ikkinchisida qorchalar, uchinchisida tayoqchalar chizilgan. Birinchi va ikkinchi qatordagi kartochkalarni ko‘zdan kechira turib kattalar bolalar bilan ularning 1 dan 4 gacha oshib borish tartibida qo‘yilganligiga ishonch hosil qiladi. Topshiriq:
Tayoqchalar chizilgan uchinchi qatordagi kartochkalarni ham 1- va 2- qatordagi kabi joylashtirib chiqing.
8. Har bir kvadratga kerakli sonni yoz. 3 + = 8 4 + = 8 7 - = 4 9. Ikki qo‘shiluvchi sondan aylana va uchburchak yordamida 5 soni tarkibini birinchi qatorda ko‘rsatilganidek tasvirlang.
Eksperimental guruh bolalarida e'tibor darajasi o'rtacha darajada - 84,6%, yosh normasidan past - 15,3%. Maktabgacha yoshdagi bolalarning xotirasi muhim kognitiv jarayondir. Eksperimental guruhda xotira rivojlanishi etarli darajada bo'lgan bolalar bor - bolalarning 30,1% da yuqori daraja kuzatiladi; 46,1% hollarda xotira rivojlanish darajasi o'rtacha; 23,1% - me'yordan past.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashi intensiv shakllanish bosqichida va maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy soni normaga to'g'ri keladi (76,9%), 23,1% da fikrlashning rivojlanish darajasi past. Bolalarning 30,1 foizida o'zboshimchalik shakllanmagan, o'rtacha shakllanish darajasida u 76,9 foizni tashkil etadi.Harakat ko'nikmalarining rivojlanish darajasi ancha past - 23,1% da u o'rtacha darajaga to'g'ri keladi, qolgan bolalarda esa past, bu yoshdagi bolalar uchun bu etarli emas. 23,1% bolalarda maktabda o'qishga bo'lgan motivatsiya shakllanmagan, u past darajada; 61,5% yuzaki motivatsiyani shakllantirgan (o'rtacha daraja, ya'ni maktab ko'proq tashqi tomonlarni jalb qiladi); 15,2% motivatsiyani shakllantirgan.
Bolaning maktabga tayyorgarligining asosiy ko'rsatkichlaridan biri uning barcha aqliy funktsiyalari va umuman xatti-harakatlarining to'liq ishlashini ta'minlaydigan o'zboshimchalikning rivojlanishi hisoblanadi.
Ixtiyoriyligi etarli darajada shakllanmagan bolalar o'quv jarayoniga yomonroq va hatto normal darajada kiradilar. intellektual rivojlanish bunday o'quvchilar o'qimaganlar guruhiga kirishi mumkin. Shuning uchun o'zboshimchalikni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratish maqsadga muvofiqdir.
Xulosa
Demak, maktabga psixologik tayyorgarlik yaxlit ta’limdir. Bir komponentning kechikishi yoki rivojlanishi ertami-kechmi boshqalarning rivojlanishida kechikish yoki buzilishlarga olib keladi. Ko'pgina o'qituvchilar va psixologlar 1-sinfdagi bolaning muvaffaqiyatli moslashishini maktabga tayyorligi bilan bog'lashadi.
Bu shuni anglatadiki, bolaning maktabda muvaffaqiyatli moslashishi uchun bolaning rivojlanishining bir nechta parametrlari ajralib turadi, ular maktabda o'qish muvaffaqiyatiga eng muhim ta'sir qiladi. Ular orasida bolaning motivatsion rivojlanishining hal qiluvchi darajasi, shu jumladan o'rganishning kognitiv va ijtimoiy motivlari, ixtiyoriy xatti-harakatlar va intellektual sohaning etarli darajada rivojlanishi.
Bolalarning maktabda o'qishga tayyorligi muammosi nafaqat ilmiy, balki eng avvalo, o'zining yakuniy yechimini topmagan haqiqiy amaliy, juda hayotiy va o'tkir vazifadir. Va ko'p narsa uning qaroriga bog'liq, pirovardida, bolalar taqdiri, ularning buguni va kelajagi.
Maktabga tayyorlik yoki tayyor emaslik mezonlari bolaning psixologik yoshi bilan bog'liq bo'lib, u jismoniy vaqt soati bilan emas, balki psixologik rivojlanish ko'lami bilan o'lchanadi. Shuningdek, siz ushbu o'lchovni o'qiy olishingiz kerak: uni tuzish tamoyillarini tushunish, mos yozuvlar nuqtalarini, o'lchovni bilish.
Ushbu mavzu ustida ish olib borib, men quyidagi xulosalarga keldim:
Birinchidan, bolalarni tekshirish maktab va bolalar uchun, ularning muvaffaqiyatli ta'lim olishlari uchun zarur;
Ikkinchidan, bolalarni tekshirish ertaroq boshlanishi kerak, shunda bu ish samaraliroq bo'ladi, chunki bolaning maktabga tayyor emasligini aytishning o'zi etarli emas, shuningdek, uni yil davomida ro'yxatga olish va uning rivojlanishini kuzatib borish va nazorat qilish kerak.