mavzu; bozor munosabati modellari reja; Aralash iqtisodiyot modeli Bozor iqtisodiyoti

Bozor iqtisodiyoti- bu shunday iqtisodiy tizimki, unda asosiy iqtisodiy muammolar - nima, qanday va kim 
uchun ishlab chiqarish - bozor orqali hal qilinadi, uning markazida mahsulot va ishlab chiqarish omillariga 
narxlarni belgilashning raqobat mexanizmi mavjud. 
Narxlar mahsulotga bo'lgan talab va mahsulot taklifining o'zaro ta'siri natijasida shakllanadi. Aynan 
bozordagi narxlar nima ishlab chiqarish va qanday resurslardan foydalanishni ko'rsatadi. 
Bozor tushunchasi bozor iqtisodiyoti nazariyasidagi dastlabki tushunchadir. Bozor - bu sotuvchilar va 
xaridorlar o'rtasidagi munosabatlar tizimi bo'lib, ular orqali tovarlar yoki resurslarni sotib olish va sotish 
bo'yicha aloqa qiladi. Sotuvchilar va xaridorlar o'rtasidagi bu aloqalar ular o'rtasida qandaydir kelishuvni 
o'z ichiga oladi, unga muvofiq almashinuv belgilangan narxda amalga oshiriladi. Ayirboshlash jarayonida 
o'z mulkini ixtiyoriy ravishda begonalashtirish va birovning mulkini o'zlashtirib olish, ya'ni mulk huquqini 
o'zaro o'tkazish sodir bo'ladi. 
Bozorda ayirboshlash jarayonida ishlab chiqarilgan tovarlarga ommaviy baho beriladi. Agar ishlab 
chiqaruvchi o'z mahsulotini sotgan bo'lsa, uning mehnati va boshqa xarajatlari jamiyat tomonidan jamiyat 
ehtiyojlarini qondirish sifatida tan olinadi. Aynan bozorda ishlab chiqaruvchilar bir-biri bilan aloqada 
bo'ladilar, bozor ularni birlashtiradi, ular o'rtasida aloqalarni o'rnatadi. 
Bozor tovar va resurslarni ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida aloqa o‘rnatuvchi ijtimoiy 
mexanizmdir. 
Bozorda ishlab chiqaruvchi va iste'molchi sifatida turli xil xo'jalik sub'ektlari yoki bozor sub'ektlari harakat 
qilishi mumkin. 
Iqtisodiy agentlar- bular ishlab chiqarish omillariga egalik qiluvchi va iqtisodiy qarorlar qabul qiluvchi 
bozor iqtisodiy munosabatlarining ishtirokchilaridir. 

---

Asosiy iqtisodiy agentlar 
uy xo'jaliklari, 
korxonalar (firmalar), 
· davlat. 
Har bir iqtisodiy agentning pozitsiyasi uning resurslarga egaligiga bog'liq. Masalan, agar xo’jalik sub’ekti 
faqat o’zining ishchi kuchiga ega bo’lsa, u holda uning ishlab chiqarishni tashkil etish va daromad 
taqsimotiga ta’sir etish qobiliyati unchalik katta emas. Agar bozor ishtirokchisi o'zining ishchi kuchiga 
ham, pul kapitaliga ham egalik qilsa, u holda korxonani tashkil etish va boshqarish va daromadlarni 
taqsimlash uchun ko'proq imkoniyatlarga ega bo'ladi. 
Uy xo'jaliklari iqtisodiy sub'ektlar sifatida, asosan, oila a'zolarining turmush tarzini ta'minlash uchun zarur 
bo'lgan tovarlarni iste'mol qilish to'g'risida qaror qabul qiladi. Sifatida uy xo'jaligi agar u alohida yashasa 
va o'z uy xo'jaligini yuritsa, oila ham, shaxs ham harakat qilishi mumkin. Oxir oqibat, barcha iqtisodiy 
resurslar uy xo'jaliklariga tegishli, ammo ular o'rtasida juda notekis taqsimlangan. Uy xo'jaliklarining katta 
qismi ishchi kuchiga egalik qiladi va ularni boshqaradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishchi kuchi uy 
xo'jaligida yaratilgan va ishlab chiqarish omillari bozorida taklif qilinadigan asosiy tovardir. O'z 
resurslarini sotishdan daromad olgan uy xo'jaliklari turli xil iste'mol tovarlarini sotib olish uchun 
cheklangan daromadlarni taqsimlash to'g'risida qaror qabul qiladilar. Uy xo'jaliklarining asosiy iqtisodiy 
manfaatlari ular sotib olgan tovarlarning foydaliligini maksimal darajada oshirishdir. Uy xo'jaliklarining 
iste'mol tovarlarini tanlashi bozor iqtisodiyoti sharoitida talabni yuzaga keltiradi. 
Korxona yoki firma - bozorda sotib olingan resurslardan foydalangan holda sotish uchun mahsulot ishlab 
chiqarish to'g'risida qaror qabul qiluvchi iqtisodiy agent. Ishlab chiqarilgan tovarlar ham moddiy ne'matlar, 
ham xizmatlardir, shuning uchun korxona haqida gap ketganda, ular sof ishlab chiqarish korxonalari va 
savdo, moliya va xizmat ko'rsatish korxonalarini anglatadi. Korxonaning asosiy iqtisodiy manfaatlari 
maksimal foyda olishdir. Korxonalarning ishlab chiqarish hajmi va tarkibi haqidagi qarorlari bozordagi 
taklifni shakllantiradi. 
Davlat iqtisodiy agent sifatida, toʻgʻrirogʻi, hukumat xususiy sektorda ishlab chiqarilgan tovarlarni qayta 
taqsimlash va jamoat mahsuloti deb ataladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish boʻyicha qarorlar qabul 
qiladi. Ikkinchisiga pochta, jamoat xavfsizligi, ta'lim, sog'liqni saqlash kabi birgalikda iste'mol qilinadigan 
tovarlar kiradi. Davlat ishlab chiqarilgan nafaqalarni, masalan, nogironlar va ishsizlarga yordam berish 
uchun qayta taqsimlashi mumkin. Davlatning iqtisodiy manfaatlari butun jamiyat manfaatlarini aks ettiradi. 
Jamiyatning o‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ta’minlash, milliy 
iqtisodiyot samaradorligini va jahon bozorida raqobatbardoshligini oshirish shulardan eng muhimlaridir.