Mavzu: Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni tashkil etish

 
 
1-rasm. Urgut tumani fermer xo’jaliklari chorvachiligida ishlab 
chiqarilgan mahsuloti miqdori tahlil (2016-2018 yy.)* 
*Manba: Urgut tumani fermer xo’jaliklari ma’lumotlari 2016-2018 yillar. 
1-rasm ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Urgut tumani fermer xo’jaliklari 
mahsuldorligida o’sish kuzatilgan. Sigirlar soni 2016-2018 yillarda 17424-18576 
bosh bo’lgan bo’lsa, sut mahsuldorligi 1449,7-1538,9 l/bosh.ga o’zgargan.
 
4.2. Foyda summasi va ishlab chiqarish rentabelligini oshirish imkoniyatlari 
Korxonalarning foydalilik yoki zararlilik darajasini belgilash uchun rentabellik 
ko’rsatkichidan foydalaniladi. Rentabellik qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishning 
iqtisodiy samaradorligini o’zida aks ettiruvchi umumlashgan ko’rsatkich 
hisoblanadi. U foydalanilgan va iste’mol qilingan ishlab chiqarish resurslari - 
mehnat, yer-suv, moddiy hamda ishlab chiqarishni tashkil etish, boshqarish 
xarajatlari orqali yetishtirilgan mahsulotdan olingan samaraning miqdor va sifatini, 
ishlab chiqarishni kengaytirilgan tarzda rivojlantirish imkoniyatini, xodimlarning 
o’z mehnatlari natijasidan moddiy manfaatdorligini aks ettiradi.
Rentabellikda mutloq ko’rsatkich - bu foydadir. Birinchi bobda 
ta`kidlanganidek, resurslar konsepsiyasida ham, xarajatlar konsepsiyasida ham 
samaradorlikning asosida sof foyda yotadi. Shuning uchun quyida sof foyda 
to’g’risidagi olimlarning ba’zi bir fikrlarini keltiramiz.
Klassik iqtisodchilar iqtisodiy kategoriyalar, iqtisodiy terminlar ichida 
foydadek ko’p tortishuvga sabab bo’ladigan masalaning yo’qligini ta’kidlashadi. 
17424
18023
18576
1538,9
1402,0
1449,7
26814,3
25268,0
26929,0
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
2015
2016
2017
Sigirlar soni bosh
Sigirlar sut mahsuldorligi litr
Jami mahsulot tonna

---

29 
Shuning uchun foydaning miqdorini aniqlash, uning tarkibiga nimalar qo’shiladi 
yoki ajratib tashlanadi, o’ziga xos muammolarni keltirib chiqaradi. 
Raqobatli iqtisodiyotda foyda ishlab chiqarish uchun qilingan xizmatlarga 
qilingan xarajatlar va sotilgan mahsulotlar baholari o’rtasidagi farq shaklida 
hisoblanadi.
Hozirgi zamon g’arb iqtisodiyotida, pirovard foydalilikni qarab chiqishda 
korxona xo’jalik faoliyati tahlili va tarmoq taqqoslama iqtisodiy samaradorligining 
asosiy (bosh) ko’rsatkichi marjinal daromad (MD
1
) - tushum va bevosita 
o’zgaruvchi xarajatlar orasidagi farq deb hisoblanadi.
Bu ko’rsatkich alohida tarmoq va texnologiyalarni taqqoslashda ko’pincha 
mezon sifatida foydalaniladi. Tarmoqning nisbiy samaradorligini yoki uning 
afzalligini aniqlashdan tashqari, foydani hisoblash bilan bog’liq bo’lgan, ya’ni 
mahsulotning to’liq tannarxini hisobga oladigan absolyut samaradorlikni aniqlashda 
ham muhim ahamiyatga ega. Bu masalaga tannarx bo’limida kengroq to’xtalamiz. 
Alohida tarmoqlar bo’yicha to’liq tannarxni va foydani hisoblash uchun doimiy 
umumishlab chiqarish va umumxo’jalik xarajatlarini bittadan xarajat turlariga qarab 
oqilona asoslangan tamoyilda korxona tarmoqlari o’rtasida alohida taqsimlash zarur. 
Foyda tushunchasi tadbirkor uchun moliyaviy xizmat (soliqqa tortish) nuqtai 
nazaridan emas, balki real xarajatlarni haqiqatda aks ettirishga maksimal 
yaqinlashish nuqtai nazaridan ahamiyatga ega. Shunday ekan, marjinal daromadni 
biz aytmoqchi bo’lgan foydani keltirib chiqarishda, hisoblashda muhim bo’lgan 
iqtisodiy kategoriya sifatida qarash mumkin. Foydani to’g’ri hisoblashning 
ahamiyati va roli quyidagi hisob-kitoblar tizimi kategoriyalarida ko’zga tashlanadi.