Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:
Kimyoviy moddalar, jihozlardan foydalana oladi;
Kommunikativ kompetensiya:
kimyoviy elementlar va ular birikmalarining nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda bilish. Inson hayot faoliyati uchun zarur bo‘lgan biogen elementlar haqida ma’lumotga ega bo‘lish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
kundalik turmushda foydalanadigan mineral o‘g‘itlar, biogen elementlar haqidagi ma’lumotlarni media vositalardan izlab topa olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
kimyoviy moddalar haqidagi tushunchalar orqali bilimini oshirib borish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
kimyoviy ishlab chiqarish mahsulotlari va tabiat boyliklarini asrab-avaylashni bilish.
Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:
badiiy va san’at asarlari bo‘lgan me’moriy obidalarni tiklashda kimyoviy birikmalardan foydalanilganligi haqida tushunchaga ega bo‘lish.
Dasrning turi: An`anaviy. Yangi materialni o’rganuvchi dars.
Darsning usuli: Tushuntirish. Savol- javob
Darsning jihozi: kimyo faniga oid rasmlar, slaydlar va o’quv darsligi.


Darsning tashkiliy qismi:

1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.


Yangi darsni rejasi.

1.Oksidlar. 2.Asoslar 3.Kislotalar. 4.Tuzlar

Yangi darsning bayoni.

Biri kislorod bo‘lgan ikki elementdan tarkib topgan murakkab moddalar oksidlar deyiladi.

Yani E₂O_n bu yerda: E- element, n- elementning valentligi. Oksidning suv, asos va kislotalar bilan reaksiyaga kirishishiga qarab, bir nechta guruhga bo‘linadi:
1. Asosli oksidlar: Na₂O, BaO, CuO . 2. Kislotali oksidlar: CO2, SO₃, P₂O₅.
3. Amfoter oksidlar: ZnO, Al₂O₃, Sb₂O₃ va hokazo.
4. Betaraf oksidlar (yoki tuz hosil qilmaydigan): CO, NO, N₂O va hokazo.
5. Peroksidlar: peroksidlarda kislorodning oksidlanish darajasi –1 ga teng bo‘ladi, valentligi esa odatdagidek ikkiga Peroksidlar: peroksidlarda kislorodning oksidlanish
darajasi –1 ga teng bo‘ladi, valentligi esa odatdagidek ikkiga teng bo‘ladi: Na₂O₂, H₂O_2. .
Metall atomi va bir yoki bir necha gidroksid guruh (OH) dan iborat bo‘lgan murakkab
moddalar asoslar deyiladi.Asoslar suvda erishi va erimasligiga qarab ikkiga bo‘linadi.
1. Suvda eriydigan – asoslar: NaOH, Ca(OH)₂, KOH, Ba(OH)₂
2. Suvda erimaydigan – asoslar: Cu(OH)2, Fe(OH)2, Cr(OH)2
Ham kislota ham ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib tuz hosil
qiladigan asoslar amfoter asoslar deyiladi: Zn(OH)2, Al(OH)3,
Molekulasi tarkibida metallarga o‘z o‘rnini bera oladigan vodorod atomlari va kislota qoldig‘idan tarkib topgan murakkab moddalar kislotalar deyiladi. Kislotalar molekulasi tarkibida kislorod atomining bo‘lish yoki bo‘lmasligiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:
a) kislorodli kislotalar: HNO₃, H₂CO₃, H₂SiO₃ b) kislorodsiz kislotalar: H2S, HBr, HJ
Kislotalar tarkibidagi metalga o‘rnini beradigan vodorod atomlari soniga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1. Bir negizli kislotalar: HCl, HBr, HNO₃
2. Ikki negizli kislotalar: H2SO4, H2SO3, H2S 3. Uch negizli kislotalar: H3PO4
4. Tuzlar.Molekulasi metall atomi va kislota qoldig‘idan tashkil topgan murakkab moddalar
tuzlar deyiladi (Metall atomi o‘rnida NH4+ ioni ham kelishi mumkin. Bunday tuzlar
ammoniyli tuzlar deyiladi.) Tuzlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1. O‘rta yoki normal tuzlar: NaCl, KCl, CaCl₂, Ba(NO₃)₂, Al₂(SO₄)₃, FeSO₄
2. Nordon tuzlar: nordon tuzlarni ikki yoki uch negizli (ko‘p negizli) kislotalar hosil qiladi.
NaHCO₃, Ca(HCO₃)₂, KHSO₄, Ca(H₂PO₄)₂
3. Asosli yoki gidroksi tuzlar: (CuOH)₂CO₃, Ca(OH)Cl, Mg(OH)NO₃, Al(OH)₂Cl
4. Qo‘shaloq tuzlar (qo‘sh tuzlar):
Ikki xil metall va bir kislota qoldig‘dan tashkil topgan tuzlar. Bunday tuzlar ichida amaliy
ahamiyatga ega bo‘lganlari achchiq toshlardir: KAl(SO₄)₂, NH₄Al(SO₄)₂
5. Aralash tuzlar: bir xil metall va ikki xil kislota qoldig‘idan hosilbo‘lgan tuzlar aralash tuzlar
deyiladi: CaClOCl, (yoki CaOCl₂) H₂S. 3. Uch negizli kislotalar: H₃PO₄