Mavzu: duradgorlikning xalq turmushidagi roli

Fig. 211.—Half-Lap Scarf Joint for Light Timber. ¹
211-rasm: Uchma-uch yarim tirnoqli birikma
Duradgorlikyo'libilantayyorlanadiganbuyumlarning,mebellarningqismlaribir-birigaturliusullarbilanbiriktiriladi.Birikmalarhosilqilishdaharxilyelimlarvabiriktiruvchimateriallardanfoydalaniladi.
Duradgorlik birikmalari hosil qilishda bir necha bog'lash usullari qo'llaniladi.Buyumningqandaymaterialdantayyorlanishigavaqandaymaqsadlardaishlatilishiga,ungaqandaysifatberilishigaqarabdetallaro'zarooddiyyokimurakkabko'rinishdabiriktiriladi.
Birikmalar hosil qilishda qo' llaniladigan bog'lash usullari: dasta betbog'lash, prizmatik yoki to'g'ri tirnoqli birikmalar (bir tirnoqli yoki ko'ptirnoqli), porsi usulida bog' lash, zakrovli birikmalar, choklibiri kmalar, «qaldirg'och quyruq» tirnoqli birikmalar, maxfiy va yarim maxfiy tirnoqli birikmalar va boshqalardan iborat.


Fig. 212.—Dovetailed Scarf Joint.²
212-rasm: Qaldirgóch dumli birikma


25-MAVZU: BURCHAKLI BIRIKMALARNI TAYYORLASHDA ISHLATILADIGAN MATERIAL
Shakllantiriladigan bilimlar: Quloqcha va turumli o’rtalik birikmalar
texnologiyasi. O’rtalik birikmalarni bajarishda ishlatiladigan materiallar, asboblar
va moslamalar tavsifi. Ish uslubini ko’rsatish, tushuntirish. Yaroqsizlik turlari va
ularning oldini olish. Mehnat havfsizligi qoidalari. Ishlov berish va malaka hosil
qilish. Bajariladigan ishning turiga qarab o’yuvchi asboblarni tanlash. Berk tishlarni
o’yish. Biriktiruvchi detallar qalinligiga qarab quloq va turumlar o’lchamini olish,
o’rtalik birikmalarni bir tirnoqli berk va qaldirg`och quyruq shaklidagi berk
birikmalar ishlash. Ko`p tirnoqli birikmalar, berk teshiklar o’yish, quloqcha va
turumlarni rejalash, o’rtalik birikmalarni bir-biriga moslash. sandiq bog`lash,
yashik simon ko`p tirnoqli maxfiy va yarim maxfiy birikmalar yordamida buyum
tayyorlash. Jihozlar, asbob va moslamalar: Millimetrli o`lchov chiziqli, qalam, porsi
guniya, duradgorlik guniyasi, xatkash, xar xil tirnoq andozalari. Arralash, randalash,
parmalash va o`yish asboblari va yog`och bolg`a va h.k.
Mashg’ulot yuzasidan topshiriq: Burchakli ko’p tirnoqli birikmalarni rejalash
va birbiriga moslash.
Topshiriqni bajarish yuzasidan ko’rsatma:
Tayyorlanadigan buyumni texnologik xaritasini tuzish.
Tayyorlanadigan buyumlarga mos materiallar tanlab olish (archa, qarag’ay,
eman, tog’ teragi, sada, chinor va boshqalar).
Randalash uchun quyum qoldirib undan materiall arralab olish
Texnologik karta asosida 1 uzunlikdagi, eni a, qalinligi h bo`lgan brusoklar
tayyorlanadi.
 Brusoklarni uchida ma’lum o`lchamda tirnoq, quloq va uzunligini rejalash. Tirnoq chiqarish uchun kertish va quloq ochish uchun o’yish ishlarini
bajarish.
Tirnoq va quloqlarni o’zaro bir-biriga kiritish va birikma hosil qilish.
Birikmani jipsligini ta’minlash.
Birikmalarni mix, shurup va yelimlar yordamida biriktirish.
Birikmalarni pardozlab sifatini yaxshilash.
Tayyorlanadigan buyumlar: Yasaladigan buyumlar: kitob javoni, quticha, mix
yashigi, oshxona yoki yotoqxona stoli.
Nazorat uchun savollar:
1.Yashiqsimon ko’p tirnoqli maxfiy va yarim maxfiy birikmalarni tyyorlashda
xafsizlik texnikasi qoidalari
2.Burchakli yashiqsimon tirnoqli biriktirish usullarini aytingq
3.Tayyorlangan buyumlarga qo’yiladigan talablarq
Mustaqil ta’lim uchun topshiriq: Duradgorlik birikmalari to’g’risida texnik
ma’lumotlar. Turumli birikma haqida texnik ma’lumot olish. Porsi tirnoq birikmali
buyumlar yasash texnologiyasini o’rganish. Xalq xunarmandchiligida ishlatiladigan
burchakli yashiqsimon tirnoqli biriktirish usullari haqida.
Duradgorlik buyumlari tayyorlashda detal va qismlarni biriktirishda har xil
mixlar ishlatiladi. Ishlatilishiga ko‘ra gul qog‘oz mixlari va qurilish mixlari bo‘ladi.
Gul qog‘oz mixlari ( rasm, a) qalpoqli, qisqa o‘lchamli, o‘tkir uchli bo‘lib, gul
qog‘ozlar, klenka, mato, faner va yupqa detallarni mixlashda ishlatiladi.
Qurilish mixlari (rasm, b) duradgorlik va qurilish detallarini biriktirishda
ishlatiladi.
Ishlatilishiga qarab mixlarning sterjenlari va qalpoq.lari har xil shaklda
tayyorlanadi.
Kvadrat sterjenli :qurilish mixlarining sug‘urilishga qarshiligi yuqori Do‘lib,
puxta birikma hosil qilish imkonini beradi. Ular yumshoq yog‘ochlarni
biriktirishda ishlatiladi.
Burama mixlar (rasm) yog‘och qismlarni biriktirishda, yog‘och qismlarga har
xil dastalar, shpingalet, oshiq-moshiq kabilarni o‘rnatishda ishlatiladi. Burama
mixlarning diametri 1,5 dan 10 mm gacha, uzunligi 6 dan 120 mm gacha
tayyorlanib, uzunligining 0,5-0,6 qismigacha rezba chiqariladi. Burama mixlarni
bolg‘alab o‘rnatishga ruxsat etilmaydi. Bolg‘alab o‘rnatish bilan puxta birikma hosil
qilish mumkin emas. Uzun ulchamli burama mixlarni o‘rnatishda uch qismini
bolg‘alab yog‘ochga kiritib, qolgan qismini otvyortka bilan burab kiritiladi.