Mavzu: Endokrin Sistema Asadullayev Muhammadqodir Neuorons courses-2022

Kafedra: Anatomiya

Mavzu: Endokrin Sistema Asadullayev Muhammadqodir

Neuorons_courses-2022

Endokrin tizimining funktsiyalari Endokrin tizim tanamizda juda xilma-xil funktsiyalarni bajaradi.
Bu bizning kayfiyatimizni boshqaradigan gormonlar, shuningdek, rivojlanishimiz va o'sishimiz, metabolizmimiz, ko'payishimiz va organlarimizning umumiy funktsiyasini sintez qilish uchun javobgardir. Tizimning har bir bezi u ishlab chiqaradigan gormonlarni va ularning tanamiz qoniga tushish sharoitlarini, ular o'z vazifalarini bajaradigan organga etib borish uchun boshqaradi.
Endokrin tizim inson tanasi metabolizm, o'sish, rivojlanish, nafas olish, reproduktiv va jinsiy funktsiyalar kabi hayot uchun juda muhim bo'lgan ko'plab jarayonlarni boshqarishga mas'ul bo'lgan gormonlar deb ataladigan moddalarni ishlab chiqarish uchun javobgar organlardir .
Ushbu tizim tananing turli sohalarida tarqalgan bezlar to'plamidan iborat bo'lib, ularning funktsiyasi tanadagi gomeostazni saqlash uchun, ya'ni hayot uchun zarur bo'lgan ichki sharoitlarni ta'minlash uchun muhimdir.

Endokrin tizim bezlari gormonlar deb ataladigan moddalarni hosil qiladi. Gormonlar - bu to'qimalarning funktsiyalarini tartibga solishga mas'ul bo'lgan va ichki sekretsiya bezlari tomonidan qonga chiqariladigan kimyoviy birikmalar (xabarchilar).

Ular "ichki sekretsiya" bezlari deb ataladi, chunki ularning vazifasi tashqi moddalarniishlab chiqarish emas, balki moddalar ishlab chiqarish va ularni tanamizga chiqarishdir. Shuning uchun endokrin tizim uni tashkil etuvchi bezlar tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar orqali tanamizning deyarli barcha to'qimalari, a'zolari va hujayralarining ishlashi uchun aniq buyruqlar beradi.
Uning noto'g'ri ishlashi bizning sog'ligimizga, kayfiyatimizga, rivojlanishimizga va farzand ko'rish qobiliyatimizga, boshqa narsalar qatori, yoqimsiz ta'sir ko'rsatishi mumkin_.
Endokrin tizim metabolizm, yurak urish tezligi, siydik chiqarish qobiliyatimiz va boshqalarni boshqarishda ishtirok etadi.
Ushbu tizim tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar mashg'ulot paytida yoki jismoniy kuch paytida zarur bo'lgan energiyani olishimizga yordam beradi, yoki qolgan qismini kunduzdan keyin tunda dam olishimiz kerak.
Tanamizning asosiy ichki sekretsiya bezlari:

• 
  gipotalamus, gipofiz va epifiz (bizning miyamizda) - qalqonsimon va paratiroid bezlari (bizning bo'yin mintaqamizda)
  
• 
  timus (o'pkamiz o'rtasida)
  
• 
  buyrak usti bezlari (bizning buyraklarimizdan yuqori)
  
• 
  oshqozon osti bezi (oshqozonimiz orqasida) va - tuxumdonlar va moyaklar (navbati bilan ayollar va erkaklar tos suyagiga to'g'ri keladigan qismida)
  

GIPOTALAMUS (gipo... va yun. thalamos — xona,) gipotalamik soha — miyadagi koʻruv boʻrtigʻining ostki qismi; unda vegetativ nerv sistemasining markazlari joylashgan; gipofiz bilan uzviy bogʻlangan. G.da nerv hujayralarining 30 juftdan ortiq toʻplamlari — yadrolari bor. Shu nerv xujayralari vazopressin va oksitotsin degan hamda gipofizdan chiqadigan neyrogormonlarni, shuningdek, gipofiz taʼsirida gormonlarning ajralishini kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi rilizing-omillarni hosil qiladi. Ular gipofizga taʼsir koʻrsatadi va uni turli xil murakkab gormonlar ajratishga majbur etadi. G. t.-raning salgina oʻzgarishini, organizmdagi qand, tuz, suv, gormonlar va b. moddalar miqdorining andak boʻlsada, oʻzgarishini sezadigan reseptorlar bilan taʼminlangan. G. moddalar almashinuvini, yuraktomir, ovqat hazm qilish, ajratish sistemalari va ichki sekresiya bezlari faoliyatini, uyqu, sergaklik, x.ayajonlanish mexanizmlarini boshqaradi. Nerv va endokrin sistemalar oʻrtasida aloqa bogʻlaydi.
Boʻrtiq osti sohasi (hypothalamus) III qorinchaning tubini hosil qilishda ishtirok etadi. Boʻrtiq osti sohasi ikki qismga: oldingi yoki koʻruv qismi tarkibiga kulrang tepacha, voronka, gipofiz, koʻruv nervi kesishmasi, koʻruv yoʻli kiradi. Orqa yoki hidlov qismi tarkibiga soʻrgʻichsimon tana, boʻrtiq osti sohasi (regio subthalamica) da joylashgan Lyuis tanasi kiradi.
Gipotalamusda 30 dan ortiq oʻzaklar boʻlib, ularning shakli va hajmi har xil.
Ular joylashishiga qarab oldingi, oraliq va orqa sohaga boʻlinadi.
Gipotalamusning nerv hujayralari sekret ishlab chiqarish xususiyatiga (neyrosekret) ega boʻlib, bu sekret shu hujayralar tolalari orqali gipofizga boradi. Bu oʻzaklarni gipotalamusning neyrosekretor oʻzaklari deyiladi. Ularga gipotalamusni oldingi sohasida joylashgan supraoptik oʻzak va paraventrikulyar oʻzaklar kiradi. Bu oʻzaklar hujayralari oʻsiqlari gipotalamogipofizar dastani hosil qilib gipofizni orqa boʻlagida tugaydi. Gipotalamusni oraliq sohasida: ravoqsimon oʻzak, gipotalamusning oldingi va orqa medial oʻzaklari, gipotalamusning dorsal oʻzagi, voronka oʻzagi , kulrang tepalik oʻzagi joylashgan. Gipotalamusning orqa hidlov sohasida joylashgan juft soʻrgʻichsimon tana diametri 0,5 sm keladigan yumaloq oq modda. Oq moddaning ichida ichida kulrang modda, soʻrgʻichsimon tananing medial va lateral oʻzaklari joylashgan.
Yangi tugʻilgan chaqaloqda boʻrtiq osti sohasi oʻzaklari hujayralari ham toʻliq takomillashmagan. ¤zaklarning taraqqiyoti va yetilishi har xil davrlarda tugaydi. Hid bilish faoliyati bilan bogʻliq soʻrgʻichsimon tana va Luis tanasi rivojlanishi bola 3 yoshga toʻlguniga tugaydi. Kulrang doʻmboq hujayralari 6 yoshlarda rivojlanadi. Boʻrtiq osti markaziy kulrang moddasining rivojlanishi balogʻat davrida tugaydi
Uchinchi qorincha (ventriculus tertius) oraliq miyaning oʻrtasida ingichka sagital yorigʻ shaklida joylashgan boʻlib, oltita devori tafovut qilinadi. Uning tashqi devorining koʻruv boʻrtigʻini ichki yuzalari, oldingi devorini chegaralovchi parda, gumbaz oyoqchalari va oldingi bitishma hosil qiladi. Gumbaz oyoqchalari bilan koʻruv boʻrtigʻining oldingi qismi oʻrtasida qorinchalararo teshik joylashgan. Uchinchi qorinchani orqa devorini orqa bitishma va commisura habinularum chegaralaydi. Ular
oʻrtasidagi botiqlik (recsesus pinealis) ishtirok etadi. Uchinchi qorinchani ustki devori qadoq tana va miya gumbazi ostida joylashgan uchinchi qorinchaning tomirli asosi va uni qoplangan epitelial qatlam (lamina epithelialis) dan iborat. Uchinchi qorinchaning pastki devorini esa boʻrtiq osti sohasi hosil qiladi. Bu yerda uchinchi qorincha: voronka chuqurchasi (rescesus infundibuli) va koʻruv chuqurchasi (recsesus opticus) hosil qiladi.
Gipofiz (hypophysis) ponasimon suyak turk egarining gipofiz chuqurchasida, gipotalamusni ostida joylashgan. Uning koʻndalang oʻlchami 10-17 mm, oldingi-orqa oʻlchami 5-15 mm, balandligi 5-10 mm, ogʻirligi erkaklarda 0,5 g, ayollarda 0,6 g. U tashqi tomondan biriktiruvchi toʻqimali kapsula bilan oʻralgan. Taraqqiyotiga bogʻliq ravishda gipofizda ikki: oldingi va orqa boʻlaklar tafovut qilinadi. Oldingi boʻlak (adenogipofiz) nisbatan katta boʻlib, bez massasini 70-80% ni tashkil qiladi. U oldingi, oʻrta yoki oraliq va tuberal qismlarga boʻlinadi. Neyrogipofiz tarkibiga orqa boʻlak, voronka, adenogipofiz bilan va gipotalamus oʻrtasida joylashgan oʻrta tepalik kiradi.


Adenogipofizda oʻsish garmoni, adrenokortikotrop gormon (AKTG), tireotrop gormon, gonadotrop gormonlar, melanin ishlab chiqarishni ragʻbatlantiruvchi gormonlar ishlab chiqariladi. Neyrogipofizda vazopressin va oksitotsin garmonlarini ishlab chiqaradi. Neyrogipofiz gormonlari gipotalamusning supraoptik va paraventrikulyar oʻzaklarida hosil boʻlib, aksonlar orqali neyrogipofizga tushadi.
Yangi tugʻilgan chaqaloqda gipofiz noksimon shaklda boʻlib, oʻrtacha ogʻirligi 0,12 g. Uning oʻlchamlar koʻndalangiga 7,9-8,5 mm, oldingiorqa oʻlchami 5,7-7,5 mm, balandligi 4-4,8 mm. Gipofiz bola hayotining 2 yilida, 4-5 va 11-12 yoshlarda tez oʻsadi. 10 yoshda uning ogʻirligi 2 marta, 15 yoshda esa uch marta oshadi. 20 yoshda u eng katta ogʻirlikka (530-560 mg) ega boʻladi.
Epifiz (yun. — ortiq, doʻmboq) — 1) miyaning yuqori qismidagi oʻsimta, "gʻuddasimon bez". Odam va umurtqali hayvonlar oraliq miyasining yuqori yuzasida joylashgan. E., asosan, yosh individlarda yaxshi rivojlangan. Eksperimental va klinik kuzatishlar E.ning olib tashlanishi yoki strukturasining oʻzgarishi erta jinsiy yetilishga va anormal oʻsishga sabab boʻlishini koʻrsatadi; 2) uzun naysimon hochoq suyaklarning boʻgʻim uchlari. Epifiz yoki gurrasimon bez(glandula pinealis) cho'zinchoq yoki sharsimon shakllarda uchraydi. Epifizda 2 xil modda - serotonin va melotonin hosil bo'ladi. Serotonin arteriyalarni toraytirib, mediator vazifasini bajaradi. Melotonin esa jinsiy bezlar taraqqiyoti uchun fiziologik tormoz vazifasini bajaradi. Epifizning buzilishi bolalarda erta jinsiy balog'atga yetishga olib keladi.
O'zining shakli bilan organ bo'rtiqqa o'xshaydi, shuning uchun u pineal bez kabi nom oldi, ammo epifizning metrik ma'lumotlari quyidagicha: •uzunligi 12 - 15 mm;
•kengligi taxminan 3 - 8 mm;
•qalinligi 4 mm dan oshmaydi;
•organ og'irligi taxminan 0,2 g.