Mavzu: Eng qadimgi davrlardan XIX asrlarda pedagogika fani. Ya. A. Komenskiy va K. D. Ushinskiyning pedagogik merosi Kirish

Yan Amos Komenskiyning ta’lim-tarbiya tizimi
Yan Amos Komenskiy ta’lim-tarbiya tizimida, maktablarni turt boskichga
bulgan edi: onalik, ona tili, lotin tili va akademiya: u ona tili maktabini kuyidagicha
bulishini taklif etgan edi: bu maktabning doirasi va maksadi shundan iboratki, olti
yoshdan (yoki un uch yoshgacha bulgan) xamma bolalar butun umr buyi zarur
buladigan barcha narsalarni urganib olsinlar.
Chunonchi: Barcha kulyozma va bosma yozuvlarni ona tilida bemalol ukiy
olsin. Ona tili grammatikasi koidalariga binoan, avval chiroyli kilib, sungra tez va
nixoyat xatosiz yozish, bularni ukuvchilarga oddiygina kilib tushuntirish va unya
uzlashtirib olishga yordam beradigan mashklar tanlash lozim. Zaruratga karab,
rakamlar yordamida va chutda xisoblashni bilish.
Xamma narsani turli usullar bilan: buyi, eni, masofasi kabilarni tugri
ulchash.
Ishlatiladigan barcha kuylarni aytish, kobiliyati kuchlirok bolalarga badiiy
musika asoslarini xam urgatish lozim. Ukuvchilar koidalarda ifodalanib, bolaning
yoshiga mos misollar bilan bayon etilgan axlok xakidagi ta’limotni yodlab olishlari,
uni tushunishlari va amalda kullanishga intilishlari kerak.
Siyosiy va iktisodiy axvol xakida bolalar uyda va shagarda xar kuni ularning
kuz oldida sodir bulayotgan xodisalarni tushunish uchun zarur buladigan darajada
bilishlari lozim.
Bundan tashkari, kosmografiya asoslarini, osmonning yumalok shaklda
ekanligini, yerning sharsimonligini, yerning atrofini okean urab turganligini, dengiz
va daryolarning egri-tugriligini, kattarok kit’alarni, Ovrupada joylashgan asosiy
7
davlatlarni bilishlari, ukuvchilar ayniksa uz vatanlaridagi shagarlar, toglar, daryolar
va boshka barcha dikatga sazovor narsalarni bilib, urganib chikishlari zarur.
Nixoyat, ukuvchilar barcha ommaviy kasblarning yul-yurigini bilishlari
kerak, bu kisman, xujalik ishlari masalasida ukuvsiz bulib kolmaslik uchun kisman,
xatto kelgusida bipop soxada tabiiy kobiliyati kuchli ekanligini osonrok
aniklashuchun zarur.
Ona tili maktabida shu aytilganlarning barchasi kungildagidek bajarilsa,
fakat lotin maktabida ukishni muvaffakiyatli davom ettiradi.
Lotin tili maktabida bola 6 yil ukiydi. Olti yilga muljallangan ta’limning
vazifalari turlicha bulganligi sababli olti sinf ta’sis etish mumkin: