Mavzu: Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistеmasi

- bosh vektor, - bosh moment.


Sistema bosh vektorini analitik usulda aniqlash
Bosh vector xuddi oldingidek teng ta`sir etuvchini koordinata oqlaridagi proeksiyalari va birlik vektor (ort)lari orqali topiladi:

B undan Vektor Bosh vektor

b osh vektor yo`naltiruvch moduli:
proeksiyasi: kosinuslari
Sistema bosh momentini analitik aniqlash
B osh momtnt yuqorida kursatilganidek koordinata o’qlaridagi proeksiyalari

va birlik vektor (ort)lari orqali quyidagicha topiladi:

Bundan Bosh Bosh vektor moduli

b osh moment moment
mos yo`naltiruvchi
proeksiyasi: kosinuslari
F azoda joylashgan ixtiyoriy kuchlar sistemasi ta`siridagi jism muvozanatda bo`lishi uchun bu kuchlarning bosh vtktori hamda bosh momtnti nolga teng bo`lishi zarur va yetarli:
Muvozanat tenglama oltita tenglamalardan iborat
bo`lib, u bosh vektor va bosh moment proyeksiyalari ifo-
dasidan foydalanib keltirilib chiqarilgan:
Fazoviy kuchlar sistemasini oddiy holga keltirishning mumkin bo`lgan variantlari:

S istemani teng ta`sir etuvchiga keltirish sharti:

Analitik ya`ni koordinata ko`rinishida:

Sistema bosh momentining keltirish markazining
tanlanishiga boq`liqligi
Sistema bosh momentining keltirish markazi o’zgarganda ixtiyoriy F_i kuch momenti o’zgarishini ko’ramiz va har bir markazga nisbatan kuch momenti uchun bog’lanishini yo’zamiz:

1. 
   А va В keltirish nuqta (markaz)larini d radius – vektor orqali o’zaro bog’laymiz:
   

2) r_Bi radius-vektorni M_B(F_i) момеnti ifodasiga qo’yamiz:

3) Barcha kuchning M_B(F_i) момеntlarini yig’amiz:

4 ) Kuch bosh момеntining keltirish markazi holatining bog’lanishiga bog’liqligi uchun ifoda hosil qildik.

Bu bog’lanishdan foydalanib kuchlar sistemasini oddiy holga keltiramiz. Кuchlar sistemasi o’zaro α.burchak tashkil qiluvchi bosh vector R* va bosh momenti M_A, bo’lgan juft A nuqtaga (А keltirish markazlari ) keltirilgan bo`lsin.

Bu ifodadan foydalanib kuchlar sistemasini oddiy holga keltirishni to`liq ko`rib chiqaylik. Sistema kuchlari A nuqtaga bir-biri bilan ixtiyoriy burchak hosil qiluvchi bosh vector va momenti bosh momentga teng juftga keltirilgan bo`lsin.

Mavzu: Ishqalanish. Sirpanib ishqalanish va Kulon qonuni. Ishqalanish koeffitsienti va ishqalanish konusi. Sirpanib ishqalanishda muvozanat tenglamasi. Dumalab ishqalanish. Dumalab ishqalanish koeffitsienti.

Mavzuning maqsadi: Malumki harqanday muvozanat va harakatda albatta ishqalanish hodisasi yuz beradi. Sirpanib ishqalanish ko`p hollarda zararli bo`lib, ularni yo`qotish vazifalari o`rganiladi, ayrim hollarda (masalan tormozlash mexanizmlarida) ularni oshirish qonuniyatlarini o`rganish bilan shug`ullanamiz.
Dumalab ishqalanish esa harqanday traktor, avtomashina, poezd vagonlari g`ildiraklari va umuman hamma aylanma harakat qiluvchi jismlar (podshipniklarda)da uchraydigan muhim hodisa hisoblanib, ularni o`rganish mexanikaning eng asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Tayanch so`z va iboralar: Ishqalanish, sirpanib ishqalanish. Sirpanib ishqalanish qonuni, ishqalanish koeffitsienti, ishqalanish burchagi, ishqalanish konusi. Dumalab ishqalanish, dumalab ishqalanish koeffitsienti, dumalab ishqalanish koeffitsientining o`lchov birligi.


Bayoni: Agar ishqalanishni va uning qonuniyatlarini bilmasak, umuman birorta qattiq jismning mehanik harakatining qonuniyatlarini, yoki uning muvozanat sabablarini mutloq tushunaolmagan bo`lar edik. Yani mexanikani ishqalanishsiz tassavur etish mumkin emas.


1.Sirpanib ishqalanish qonunlari.

Agar jism erkin bo`lsa, u istalgan tomonga harakat qilaoladi. Lekin u bog`lanishda bo`lsa, yani u biror boshqa jismni ustida joylashgan bo`lib, uning ustida sirpanib yoki dumalab harakatlanayotgan bo`lsa, albatta ishqalanish kuchi paydo bo`ladi.

Ishqalanish kuchining paydo bo`lish sababi shuki, texnikada uchraydigan barcha mashina detallariga harqancha ishlov berilmasin baribir ularning sirtlarida mikrorelef, yani malum miqdorda g`adir budirlik saqlanib qoladi. SHu sababli bir sirt ikkinchi sirtning ustida sirpanib harakatlanayotganda, ushbu g`adir budirlik natijasida sirpanib ishqalanish kuchi paydo bo`ladi.
Agar mabodo ishqalanayotgan sirtlar o`ta toza silliqlangan bo`lsa, yani mikrorelef mutloq yo`qotilgan bo`lsa, u holda ishqalanish kuchi nolga teng yoki unga yaqin bo`ladi, va bunday bog`lanishlarni ideal bog`lanishlar deyiladi
Biz quyida hozircha faqat real bog`lanishlar, yani ishqalanuvchi sirtlarda mikrorelef (g`adir budirlik) saqlanib qolgan sirtlar, ustida muvozanat holatini saqlanayotgan jismlarga oid masalalarni ko`rib o`tamiz.
Aslida ishqalanish qonuniyatlari ancha murakkab masalani tashkil etadi, lekin biz, ushbu maruzada ishqalanish haqidagi umumiy qonuniyatlarni o`rganamiz xolos. Ular asosan quyidagilardan iborat:

1. 
   Biror qattiq jismni real bog`lanish ustida, ixtiyoriy tomonga surmoqchi bo`lsak, shu ishqaluvchi sirtlar orasida, ishqalanish kuchi F_ishq - paydo bo`ladi. Ushbu kuchning son qiymati noldan to F<sub>cheg</sub> qiymatgacha ortib boradi, yo`nalishi esa hardoim harakat tomonga teskari bo`ladi.
   
2. 
   Chegaraviy ishqalanish kuchining son qiymati (moduli) quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi, va uni Kulon qonuni deb ataladi,