Мавзу: Фосфор кислота ишлаб чиқаришдаги экстракторнинг тўлиқ иссиқлик техник ҳисоби

Ekstraktorning moddiy balansi

Kirim	kg/s	Chiqim	kg/s
Fosforit	20833	Vakuum bug‘latgichga boradigan bо‘tqa	1023980
Sulfat kislota (56% li)	25443	Gaz fazasi	1965
Yuvuvchi eritma	40309	Jami	1025945
Aylanuvchi fosfat kislota	34000
Sirkulyatsiyadagi ekstraksion bо‘tqa	904960
Jami	1025945

Ekstraktorning issiqlik hisobi

1.	Ekstraktorga kiruvchi sulfat kislota (56% li) miqdori, kg/s	25443
2.	Sulfat kislota xarorati, ^OS	60
3.	Fosforit miqdori, kg/s	20833
4.	Fosforit xarorati, ^OS	20
5.	Aylanuvchi fosfat kislotasi miqdori, kg/s	34000
6.	Aylanuvchi fosfat kislotasi xarorati, ^OS	65
7.	Yuvuvchi eritma miqdori, kg/s	39309
8.	Yuvuvchi eritma xarorati, ^OS	60
9.	Sirkulyatsiyadagi ekstraksion bо‘tqa miqdori, kg/s	904960
10.	Bо‘tqa xarorati, ^OS	70
11.	Gaz fazasi miqdori, kg/s	1965
12.	Gaz fazasi xarorati, ^OS	70

Kiradigan issiqlik:

1. 
   Sulfat kislotasi bilan:
   

kj/s
bundagi 132,2 – sulfat kislota entalpiyasi, kj/kg.

2. 
   Fosforit bilan:
   

kj/s
bundagi 1,045 – fosforitning issiqlik sig‘imi, kj/kg·grad

3. 
   Aylanma fosfat kislotasi bilan:
   

kj/s
bundagi 2,750 – fosfat kislotaning issiqlik sig‘imi, kj/kg·grad

4. 
   Yuvuvchi eritma bmlan:
   

kj/s
bundagi 3,440 – yuvuvchi eritmaning issiqlik sig‘imi, kj/kg·grad

5. 
   Sirkulyatsiyalanuvchi ekstraksion bо‘tqa bilan:
   

kj/s
bundagi 2,481 – bо‘tqaning issiqlik sig‘imi, kj/kg·grad

6. 
   Fosforit (ftorapatit) parchalanganda kalsiy sulfat digidrati kristallanganda quyidagi reaksiya sodir bо‘ladi:
   

Ca₅F(PO₄)₃ + 5H₂SO₄ + 10H₂O = 2CaSO₄·2H₂O + 3H₃PO₄ + HF + Q
Komponentlar va mahsulot hosil bо‘lish issiqligi (kj/mol):
Ca₅F(PO₄)₃ = 6825; CaSO₄·2H₂O = 1999,6; H₂SO₄ = 794,1; H₃PO₄ = 1258,6;
H₂O = 286,2; HF = 267,8.
Bundan: ;
Q = 384,1 kj/mol kelib chiqadi.
Fosforitning 1 kg miqdori parchalanganda:
kj/kg
yoki kj/s (reaksiya issiqligi) ajraladi.

7. 
   Fosfat kislotasini 100% dan 21% gacha suyultirish issiqligi (kj/mol):
   

21% li H3PO4 hosil bо‘lish issiqligi	1281,1
100% li H3PO4 hosil bо‘lish issiqligi	1258,6
Suyultirish issiqligi 1282,1 – 1258,6 q	22,5

Suyultirishda ajraladigan issiqlik:
kj/s
bunda: 7068 – hosil bо‘lgan H₃PO₄ miqdori, 98 – molekulyar massisi.
Sistemaga kiradigan umumiy issiqlik miqdori:

Issiqlik sarfi:

1. 
   Gaz fazasi bilan chiqib ketadigan issiqlik:
   

SiF₄ bilan: kj/s
HF bilan: kj/s
CO₂ bilan: kj/s
kj/s

2. 
   Atrof-muhitga issiqlik sarfi (taxminan):
   

kj/s

3. 
   Ekstraksion bо‘tqa bilan ekstraktordan vakuum-bug‘latgichga chiqib ketadigan issiqlik:
   

kj/s
Ekstraktodagi bо‘tqa xarorati:

Ekstraktorning issiqlik balansi

Kirish	kj/s	Sarf	kj/s
Sulfat kislota bilan	3364000	Ekstraksion bо‘tqa bilan	191893000
Fosforit bilan	435000	Gaz fazasi bilan	118600
Aylanma kislota bilan	6078000	Atrof-muhitga yо‘qolishi	150000
Yuvuvchi eritma bilan	8320000	Jami	192162000
Sirkulyatsiyalanuvchi bо‘tqa bilan	156464000
Reaksiya issiqligi	15877000
Suyulish issiqligi	1624000
Jami	192162000

Ekstraksion H₃PO₄ kislotani ishlab chiqarishning sirkulyatsiyali ikki minorali texnologik sxemasi

1 – nordon suv yig‘uvchi idish; 2 – fosfor ombori; 3,9 – sirkulyatsiyali yig‘ish qurilmasi; 4,10 - yuklovchi nasoslar; 5,11 – plastinkali issiqlik almashinish qurilmasi; 6 – kuydirish minorasi; 7 - fosforli forsunka; 8 – gidratatsiya minorasi; 12 - elektrofiltr; 13 - ventilyator.

Aralashtirib - tindiruvchi ekstraksion qurilma.
1 - ekstraktor; 2 - separator.


Xulosa
Qishloq xо‘jalik ishlab chiqarishini rivojlantirish uning mineral о‘g‘itlar bilan ta’minlanishiga bog‘liq. О‘zbekiston kimyo sanoati azotli о‘g‘itlar oilsh uchun aosiy xom ashyo xisoblangan havo va tabiiy gaz bilan yetarli zahiraga ega bо‘lsa, fosforli о‘g‘itlar ishlab chiqarish esa Qozog‘iston Respublikasidan keltiriladigan Qoratog‘ fosforit xom ashyosiga mо‘ljallangan edi. Korxonalarda turli xil fosforli о‘g‘it hajmi 1992 yilga kelib, 1,5 mln. tonnaga qisqardi, sо‘ng esa tо‘xtatildi.
Mineral о‘g‘itlarsiz esa qishloq xо‘jaligida yuqori xosildorlikka erishish mumkin emas. Qishloq xо‘jaligidagi fosforli о‘g‘itlar tanqisligi muammosini xal etish xozirgi kunning asosiy vazifalari qatoriga kiradi.
Yuzaga kelgan ushbu vaziyatdan chiqishning eng asosiy yо‘llaridan biri respublikamiz xududida joylashgan past sifatli Markaziy Qizilqum xavzasidagi fosforit va sanoat ahamiyatiga ega bо‘lmagan boshqa maxalliy fosforit zahiralaridan oqilona foydalanishdir. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qaroriga binoan respublika qishloq xо‘jaligining fosforli о‘g‘itlarga bо‘lgan extiyojini ta’minlash maqsadida Qizilqum fosforit kombinati tashkil etildi. 1998 yil 29 maydan boshlab quvvati yiliga 300 ming tonna bо‘lgan fosforit uni ishlab chiqarilmoqda. Keyingi yillarda korxona tarkibida R₂O₅ 27-28% bо‘lgan 400 ming tonna termokonsentratni yuqori sifatli fosforli о‘g‘it hisoblangan ammofos ishlab chiqarish uchun yubormoqda.
Adabiyotlar:

1. Nabiyev M.N. Azotnokislotnaya pererabotka fosfatov. V 2-x tomax. - Tashkent: FAN, 1976.-820 s.

2. Pozin M.YE. Texnologiya mineralnix udobreniy: Uchebnik dlya vuzov. - L., XimiY. 1989.-352 s.
3. Texnologiya fosfornix i kompleksnix udobreniy / Pod red. S.D.Evenchiqa i A.A.Brodskogo. -M.: Ximiya, 1987. -464 s.
4. Gafurov K. Obesftorenniye udobreniya iz fosforitov Karatau. - Tashkent: FAN, 1992.-200 s.