Mavzu: Fransiya soliq tizimining tuzilish asoslari reja

Sotuvchi-mutaxassislar san’at asarlarini asl nusxasini sotganda sotib olish va sotish o'rtasidagi farqqa 30% soliq solinadi.
Korxonani o‘zini ehtiyoji uchun tayyorlangan va olib kelingan xol ashyo va tayyor yarim mahsulotlar va korxona ichida ko'rsatilgan xizmatlar qonunda belgilangan stavka bilan soliqqa tortiladi
Ko‘chmas mulk bo'yicha bitimlar, savdo operatsiyalari yoki ko'chmas mulkni sotuvchi kolpaniyalarda qatnashish natijasi «sanoat va savdo foydasi» bandi asosida jismoniy shaxslali daroladini to'g'ri soliqqa tortish bilan bir qatorda TVA solig'iga hal tortiladi. Uskuna va boshqa ko'chmas mulklarni ishlab chiqarish va etkazib berish quyidagi holatlarda TVAga tortiladi:

1. 
   korxonani o'zini ehtiyoji uchun tannarxi hisobida tayyorlangan uskunani etkazib berilsa, bunga yer qiymati va unga qilingan harajatlar hal kiradi;
   
2. 
   korxona kapitalini ko'paytiruvchi har-xil o'zgarishlar to'g'risida gap yuritilganda.
   

Import tariqasida olinadigan tovarlardan TVAni mallakat ichida qo'llaniladigan stavkalari yoki boj tarifi bo'yicha belgilangan stavkalar asosida soliq olinadi.
Neft mahsulotlari (tabiiy gazdan tashqari) umumiy baholash (soliq organi va sotuvchini kelishuvi) asosida soliqqa tortiladi.
Fransiyada TVA umumiy xususiyatga ega. Soliq halma sotish va tovarlarni halma sotib olish, shu jumladan o'zining ehtiyoji uchun, kolpaniyani mahsulotini ko'paytiruvchi halma muolala operatsiyalari va transfertiar (oddiy berish), kolpaniyalali uskunalari yoki boshqa ko'chmas mulklar, soliq bilan qalrab olinadi.
Soliq har-xil stavkalarga ega:

1. 
   pasaytirilgan stavkalar-2,1; 4,0; 5,5%;
   
2. 
   standart- 18,6%;
   

v) oshirilgan - 22%.


Boshqa stavka belgilanmagan halma operatsiyalarga normal stavka qollaniladi. Qisqartirilgan stavka turistik klassli otellar, pansionat va korxona oshxonasida tayyorlangan ovqatlarga suv bilan ta’minlash, kabi har-xil xizmatlarga qollaniladi. Shu stavka bila sotib olish, import, sotish, etkazib berish, komission sotish operatsiyalar quyidagi mahsulotlar bo'yicha soliqqa tortiladi.
Suv, kundalik ist’emol qilish uchun non, non yopish uchun un,
aholiga sotish uchun sut, shakar, mol va o'sum lik yog’iari, pishloq,
meva, murabbo va boshqalar.
Pasaytirilgan stavka bo'yicha qator oziq-ovqat tovarlari, qishloq xo'jalik ishlab chiqarishi uchun tovarlar (yem, o'g'it va boshqalar) kitoblardan hal soliq olinadi.
Oziq- ovqat tovarlaridan, ichimliklar va boshqa mahsulotlar chiqarib
tashlanadi. Ular oraliq (o'rtadagi) stavkalar bilan soliqqa tortiladi.
Oraliq stavkalari sotib olish, import, sotish, olib kelish, kol ission sotish operatsiyalariga quyidagi tovarlar bo'yicha qo'llanadi: gaz, elektroenergiya, zichlashtirilgan havo, isitish uchun issiq suv, isitish va sovutish uchun ishlatiladigan har-xil turdagi energiya, tosh ko'm ir, koks, ko'mir briketi va boshqa yoqilg'ilar, har-xil turdagi daraxtlar, spirt, sovun, kofe, ichimlik, choy, biskvit uni, shokolad, muzqaymoq va boshqalar. Shu stavka passajir transporti alalga oshiradigan xizmat, sotsial-madaniy xizmat, restoranlarda sotiladigan
ovqat va boshqalarga qollaniladi.
Oshirilgan stavka sotib olish, import, sotish, ijaraga berish operatsiyalari bo'yicha quyidagi tovarlarga qollaniladi: qimmatbaho toshlar, oltin. kumush, platina, m o'yna, kinoapparatlar, magnitafonlar radiopriemniklar, ovoz yozib oluvchi apparatlar, yangi turistiK
avtolobillar, talaki mahsulotlari, gugurt.
Korxona hisoblagan TV A soliqdan mahsulot bahosim hosil qiluvchi ayrim «og'irlashtiruvchi» elementlarni chiqarib tashlashi mumkin. Bu tizim, investitsiyani soliq solishdan ozod qilib ishlab chiqaris ni о sis ini takolillashtirishga xizmat qiladi. Yana, tizim mahsulotni eksport qihshni TVAdan to'liq ozod qilish imkonini beradi. Chegirib tashlash bahoni hosi qiluvchi halma elementlarga beriladi. Chegirib tashlash hajmi og'irlashtirish hajmi darajasida olinadi.
Xol -ashyo materiallarini qiymati, energetika mahsulotlari, halma
investitsiya (mashina va inshootlar), umumiy harajatlar (transpo

2. 
   Jismoniy shaxslarga solinadigan daromad solig’i
   

Daromad soliqlari tarkibida muhim o‘rinni jismoniy shaxslarga solinadigan darolad solig’i egallaydi.

Daromad solig’i Fransiyada - bu yagona va progressiv soliq hisoblanadi. Bu soliq davlat daroladlarini asosiy elementi hisoblanmaydi. Bu soliq byudjetni soliq daroladlarini taxminan 1/5 qismini tashkil qiladi. Bu davlatni tarixiy an’analari bilan bog’iiq. Hukumat darolad solig’idan o‘zining ijtimoiy siyosatini alalga oshirish uchun foydalanadi.
Ijtimoiy ist’emol foizlari yaxshi rivojlanmagan sharoitda darolad solig’i oilani rag‘batlantirish, kal mulk egalariga yordal berish uchun ishlatiladi. Darolad solig’iga aholi daroladini olonatga, ko'chmas mulkka, aktsiyalarga joylashtirishi uchun qiziqtirish funktsiyasi yuklatilgan. Buning halmasi murakkab hisob-kitob tizimini talab qiladi. Chunki keng miqyosda soliq imtiyozlari, chiqarib tashlashlar qollaniladi. Masalan, 25 mln. tolovchilardan haqiqiy 15,0 mln soliqni tolaydilar. Haqiqiy soliq tolovchilar mallakatni jismoniy shaxslari va aktsioner jaliyat bolmagan korxona va kooperativlar hisoblanadi. Soliq olgan moliya yilini natijasi bo‘yicha yil boshida deklaratsiyada ko‘rsatilgan daroladdan olinadi.
Xazina birligi sifatida ikki kishidan iborat er-xotin va ularning qaralog’idagi shaxslar olinadi. Yagona kishilik xazina birligi sifatida tabiiy bitta kishi olinadi.
Soliqni Fransiyada yashovchilar mallakatda va chet elda (shartnolalar hisobga olingan holda) olgan halma daroladlaridan tolaydi. 0 ‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, soliqni jismoniy shaxsni emas, oilani daroladidan olinadi. Agar tolovchi bo‘ydoq bolsa, soliq uchun oila bitta kishi hisoblanadi. Soliqni 18 yoshdan boshlab tolaydilar. Hisobot yili davolida olingan halma pul tushumlari darolad hisoblanadi. Ya’ni, tolovchi bir yilda bitta tuzib, topshiradigan deklaratsiyasida olgan yili olgan halma daroladini yig’indisi kolsatiladi. Bu soliqlarni toliq olish ustidan nazoratni susaytiradi, soliqlarni byudjetga tushish oborotini sekinlashtiradi. Bundan tashqari yil davolida daroladi pasaysa soliq tolash bo‘yicha mualmolar kelib chiqadi. Ularga quyidagilar kiradi: ish haqi, mukofot va qo‘shimcha haqlar, pensiya, umr bo‘yi olinadigan renta, ko‘chirib boladigan mol- mulkdan olinadigan darolad, yerga egalik qilishdan olinadigan darolad, qishloq xo‘jalik faoliyatidan olinadigan darolad, hunarmandchilik va

savdo-sotiq faoliyatidan olinadigan darolad, savdo-sotiq xususiyatiga ega bo'lmagan daroladlar, qimmatbaho qog'ozlar bilan alalga oshiriladigan operatsiyalardan olinadigan darolad. Mulkchilik huquqini o'tkazishda olinadigan bir martalik daroladlar hal kiradi.

Soliq solinadigan bazadan qonunchilikda maxsus belgilangan
harajatlar chiqarib tashlanadi. Masalan, ovqatlanish uchun belgilangan maxsus yordal. Ayrim chiqarib tashlashlar ba’zi ijtimoiy guruhlarga belgilangan: keksaygan kishilar, nogironlar va h.k.
Jismoniy shaxslarga solinadigan darolad solig'i progressiv
xususiyatga ega. Uning stavkasi 0 dan 56,8% gacha boradi. Daroladi 18140 frankdan oshmaydigan shaxslali daroladlari (stavkasi 0%) ga soliq solinmaydi. Eng yuqori stavka 246770 frankdan yuqori bo'lgan daroladlarga qo'llaniladi.
1990-1993 yillarda darolad solig'i, soliq xususiyatiga ega bo'lgan
ijtimoiy ajratma bilan to'ldirilgan. 1991 yili «Moliya haqida»gi qonun asosida umumiy ijtimoiy ajratma ko'chirib bo'ladigan va ko'chmas mol- mulkdan olinadigan halma daroladlardan 1,1% qilib belgilangan. Bundan tashqari jalg'armadan foiz sifatida olinadigan daroladdan ijtimoiy ajratma to'lanadi. Uning stavkasi l,0%ni tashkil qiladi. Bulardan tashqari maxsus ijtimoiy ajratmalar hal mavjud. Fransiyada ko'chmas mulk qimmatbaho qog'ozlar va boshqa ko'chirib bo'ladigan mulk bo'yicha operatsiyalardan olinadigan daroladlarni soliqqa tortish bo'yicha maxsus qoidalar qo'llanadi. Masalan, ko'chmas mulkni, yuqori bahoda sotish natijasida olgan foyda, haqiqiy sotilgan yilning soliq solinadigan daroladiga kiritiladi. Lekin asosiy yashash uylarini sotish, birinchi marta yashash uylarini sotish va eng kalida 32 yildan buyon egasini mulki bo'lgan yashash uylarini sotishdan olingan daroladlar soliq solishdan ozod qilinadi. Sotuvchi mulki sifatida uy-joy necha yil bo'lganiga qarab, yoki muxlatini hisobga olgan holda soliq stavkalari o'zgaradi. Agar muxlat ikki yildan kal bo'lsa eng yuqori stavka qo'llanadi. Keyin mulkdorchilik muxlatiga qarab stavka pasayib borib nolga tushadi.
Qimmatbaho qog'ozlar operatsiyasidan, shunga aktsioner huquqi
uchun olingan sertifikatlali qo'shgan xolda olingan foyda 16% stavka bilan soliqqa tortiladi. Soliq har yilgi darolad belgilangan hajmidan yuqori bo'lgan taqtirdagina olinadi. Bu hajmi tez-tez hukumat tolonidan qaytadan ko'rilib turiladi. 1991-1995 yillarni boshida soliq 307,6 ming frank summasidan boshlab olinadigan bo'lgan. Qimmatbaho qog'ozlar operatsiyasidan farq qilgan holda ko'chirib bo'ladigan mulk
operatsiyasidan olingan foyda agar uning bitim summasi 20 ming frankdan yuqori bolsa soliqqa tortiladi. Soliqni uchta stavkasi mavjud: 4,5%,7% -
san at buyumlari uchun va 7,5% - qimmatbaho metallar bo‘yicha bitimlardan olinadi.
Soliq to‘lovchini daroladi 7 kategoriyaga bolinadi: 1.Yollanib ishlaydiganlali ish haqisi;

2. 
   Yer daroladlari (yer va imoratni arendaga berish);
   
3. 
   Oborot kapitalidan olinadigan darolad (dividendlar va foizlar);
   

4-Qaytadan sotishdan olinadigan darolad (imoratni, qimmatbaho qog‘ozlali);

5. 
   Aktsioner jaliyat bolmagan korxonalarni ishlab chiqorish va savdo faoliyatidan olinadigan darolad;
   
6. 
   Tijorat xususiyatiga ega bolmagan daroladlar (erkin kasb egalarini daroladlari);
   
7. 
   Qishloq xo'jalik daroladlari.
   

Ko‘rsatilgan 7 kategoriyani har biri bo‘yicha o‘zining hisob-kitob usuli bor. Sof daroladni aniqlashda halmasiga taaluqli daroladni keltiruvchi ishlab chiqarish harajatlarini chiqazib tashlanadi. Qari ota- onalali boqish, qarash, hayriyaga ketadigan mablag’iar hal chiqarib tashlanadi. Soliqni hisoblash uchun oilani sof daroladi bolaklarga ajratiladi. Keyin har bir qismiga taaluqli stavka bilan soliq summasi aniqlanadi. Umumiy soliq summasi alohida qismlar summasini qo‘shish bilan aniqlanadi. Bu sxemada soliqlarni hisoblash soliq yukini engillashtiradi va ko‘p bolali oilalarga engillik beradi. Umumiy soliq summasi hisoblangandan keyin, uni maktabgacha bolgan bolalar muassasalarini harajati, qariyalarga yordal, kredit bo'yicha foiz tolash,
hayotni sug‘urta qilish, aktsiyalali sotib olish harajatlari uchun 25 foizga qisqartiriladi.

1. 
   Mehnatga haq tolashni umumiy summasidan chiqarib tashlanadi:
   
   1. 
      Ijtimoiy sug‘urtaga ajratma;
      
   2. 
      Kasb bo‘yicha o‘qitish harajati;
      
   3. 
      Kasb harajati (ishga borish uchun yol harajati, ovqatlanish) va boshqalar.
      

Chegirib tashlash limiti ish haqini 10%gacha. Agar haqiqiy chek va hisob raqallar bolsa undan ko‘p hal chegirish mumkin.
Keyin soliq solinadigan ish haqi «majburiy halollik» uchun 20% skidkaga kalaytiriladi. Chunki yollanma ishchilar savdogarlar va mayda tadbirkorlar kabi daroladini bir qismini yashirish imkoniyatiga ega

emaslar. Agar bir yillik maosh 500000 frankdan ortiq bolsa skidka qo'llanmaydi.

2. 
   Yer daroladi. Umumiy daroladdan chegiriladi:
   
   1. 
      Imoratni ijaraga berganda 15% va yemi ijaraga berganda 10%;
      
   2. 
      Imoratdan foydalanish harajatlari;
      
   3. 
      Imorat va yerdan olinadigan soliqlar summasi.
      
3. 
   Kapital aylanmasidan olinadigan daroladlar kalaytiriladi:
   

1. 
   Agar bank aktsiyalar bo'yicha ish olib borsa, bank xizmati uchun to‘lov harajati.
   
2. 
   Aktsiyalali mayda ushlab turuvchilarga ularni rag‘barlantirish uchun - 16000 frank olonatga qo‘yish bo‘yicha berilgan foizdan olingan darolad 60000 frankgacha soliqqa tortilmaydi.
   

4. 
   Qaytadan sotishdan daroladlar.
   

Bu daroladlar imoratni qaytadan sotishdan (1) va aktsiyalali qaytadan sotishdan (2) qismlarga bolinadi. Kalaytiriladi:

• 
  inflyatsiya uchun;
  
• 
  chayqovchilikdan ximoya qilish uchun bir yilga 5% li skidka beriladi. Yigirma yildan keyin skidka 100% yetadi.
  

Agar o‘zi yashab turgan shaxsiy uy yoki kvartira sotiladigan bolsa, darolad soliqqa tortilmaydi. Ko‘chmas mulkni sotishdan olinadigan darolad faqat 290000 frankdan yuqori bo‘lsa hisobga olinadi.
Aktsiyalar bo‘yicha daroladlar va yo‘qotishlarni saldosi chiqariladi. Sof yo'qotish kelajak daroladi hisobiga o'tqazilishi mumkin. Faqat 5 yildan ortiq emas.

5. 
   Aktsioner jaliyat hisoblanmagan korxonani sanoat faoliyatidan olingan darolad. Umumiy tushumdan mahsulotni ishlab chiqarish va sotish harajati chiqazib tashlanadi. Keyin aylanmani hajmiga qarab hisob- kitob qilinadi:
   

1. 
   agar bir yilga 500000 frankdan kal bo‘lsa, kolmersant ma’lumot beradi va soliq xizmati xodimlarini o‘zi soliqni hisoblaydi. Bu xolatda buxgalteriya hisobini yuritish majburiy emas;
   
2. 
   bir yilga aylanma 500000 frankdan ko‘p bo'lsa tadbirkorlarni o'zi hisob-kitob qiladi. Agar yakka tijorat korxonalari Boshqaruv Markazining a’zosi bo'lsa, ularga 20% li skidka beriladi. Boshqaruv Markazi davlat tolonidan tasdiqlangan bo'ladi va firibgarlik (nayrangbozlik) yo'qligi to'g'risida kafolat hisoblanadi.
   

6. 
   Tijoratsiz daroladlar. Bu sohada soliqqa tortish tartibi ish haqini soliqqa tortish tartibiga o'xshagan bo'ladi. Harajatlar tekshiriladi. Agar
   

gonorarlar 175000 frankdan kal bo‘lsa soliqdan engilliklar beriladi. Boshqaruv markaziga a’zo bo'lsa 20% skidka beriladi.

7. 
   Qishloq xo'jalik daroladi. Ulali soliqqa tortishni uch usuli mavjud:
   

1. 
   Agar darolad bitta to'lovchi uchun 500000 frankdan kal bo'lsa, kollektiv imtiyozlar beriladi. Bu holatda soliq xizmatining o'zi hudud bo'yicha bir gektardan olinadigan sof daroladni hisoblaydi.
   
2. 
   Darolad 500000-750000 frankni tashkil qilsa, soliq solinadigan daroladni to'lovchini o'zi tushum va harajat o'rtasidagi farq sifatida aniqlaydi.
   
3. 
   Agar darolad 750000 frankdan ko'p bo'lsa, bu to'lovchilarga aktsioner jaliyat bo'lmagan holatdagi tartib qo'llanadi. Har bir ettita kategoriyani daroladlari sof daroladni tashkil qiladi. Soliqni hisoblash uchun oilani sof daroladi ayrim qismlarga quyidagicha bo'linadi: bo'ydoq-1 qism, er-xotin- 2 qism, bitta bola 0,5 qo'shimcha, ikkita bola- I qism qo'shimcha, uchta bola- 2 qism qo'shimcha. Har bir qismga soliq alohida hisoblanadi va natijada ularni qo'shib umumiy soliq summasi aniqlanadi.
   

Fransiyani darolad solig'i Fransiyava O'zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarni darolad solig'idan keskin farq qiladi. Bu farqni uning mazmunidan aniqlash mumkin. Soliq davlat byudjetiga maksimal darolad to'plash emas, birinchi navbatda ma’lum ijtimoiy siyosatini alalga oshirish uchun qaratilgan. Shu nuqtai nazardan bu soliq etarli darajada salarali hisoblanadi. Agar uni davlat byudjetidagi ulushi boshqa davlatlarga nisbatan past bo'lsada, uning bilvosita mallakatni farovonligini ko'tarishdagi roli katta. Bu soliq juda murakkab, o'ziga xos xususiyatlarga ega. Soliq frantsuz jaloasi, siyosati va aholisi bilan chalbarchas bog'lanib ketgan, shuning uchun uni unifikatsiya qilish har tolonlala o'ylab ish tutishni talab qiladi.
Fransiyani byudjetiga mulkka solinadigan soliq yirik darolad keltiradi. Birinchi yanvarga bo'lgan mulk, mol-mulk huquqi va qimmatbaho qog'ozlar soliq solishga jalb qilinadi. Mol-mulkka imorat, sanoat va qishloq xo'jaligi korxonalari, ko'chirib bo'ladigan mol-mulk, aktsiya, obligatsiya va hokazolar kiradi. Molk-mulkni ayrim turlari to'liq yoki qisman bu soliqdan ozod qilinadi. Masalan, kasbiy faoliyatga taaluqli mol-mulk, ayrim qishloq xo'jalik mol-mulklari, badiiy buyumlar va kollektsiya buyumlari.

Mulkka solinadigan soliq progressiv xususiyatga ega. Uning stavkalari 1991-1995-yillaling boshiga quyidagi jadvalda beriladi.