Mavzu: Haroratni òzgarshi sababli òlchash asbobda kelib chiqadigan xatolikni aniqlash Reja

Ishlash prinsipiga qarab haroratni o‘lchash qurilmalarining turlari: kengaytirish 
termometrlari 
(suyuqlikdilatometrik, 
bimetallik); 
manometriktermometrlar; 
termoelektriko‘zgartirgichlar; qarshilik termometrlaripirometrlar 
O‘lchanadigan xalqaro amaliy shkalalarning qo‘llanishii bo’yicha qaysi kki harorat 
shkalasi qo’llaniladi: Kelvin gradusi (K) o‘lchov birligi bilano‘lchanadigan 
termodinamik shkala vaSelsiy gradusi (°С) o‘lchov birligi bilano‘lchanadigan xalqaro 
amaliyshkalalarning qo‘llanishi ko‘zda tutilgan. 
Harorat o’lchash asboblarining asoschilari: Harorat o‘lchaydigan asbobni 1598 
yildaGaliley 
birinchi 
bo‘lib 
tavsiya 
etganSo‘ngra 
M.V.Lomonosov, 
Farengeytlartermometr ishlab chiqishgan. 
Mahsulot qayta ishlanadigan haroratni o‘lchash oralig‘i qanday: Mahsulot qayta 
ishlanadigan haroratnio‘lchash oralig‘i -60 dan 300 °С gachabo‘ladi. 
O‘lchash asboblari ko‘rsatuvchi, qayd qiluvchi, kombinatsiyalangan, 
integrallovchi va jamlovchi asboblarga bo‘linadi. Ko‘rsatuvchi asboblarda raqamli 
qiymatlar shkala va raqamli tablodan o‘qiladi. Qayd qiluvchi asboblarda ko‘rsatuvlarni 
yo diagramma qog‘ozida yozib olish yoki raqamli tarzda chop etish ko‘zda tutiladi. 
Kombinatsiyalangan asboblar o‘lchanayotgan kattalikni bir vaqtning o‘zida ko‘rsatadi 
va qayd qiladi. Integrallovchi asboblarda o‘lchanayotgan kattalik vaqt bo‘yicha yoki 
boshqa o‘zgaruvchi bo‘yicha integrallanadi (jamlanadi). Jamlovchi asboblarda 
ko‘rsatishlar turli kanallar bo‘yicha unga keltirilgan ikki yoki bir necha kattaliklarning 
yig‘indisi bilan funksional bog‘langan bo‘ladi. Asboblarning turli-tumanligi ularni 
unifikatsiyalash masalasini qo‘ydi. Bu maqsadda hozirgi paytda Asboblarning davlat 
sistemasi (ADS) yaratilgan. Yangi asboblar va avtomatlashtirish vositalari ADS 
talablariga ko‘ra tayyorlanadi, avval yaratilgan, eskilari esa asta-sekin ADSga 

---

25 
moslashtiriladi. ADSning tuzilishi ma’lum sistemali — texnik prinsiplarni qo‘llashga 
asoslangan. Ular texnologik jarayonlarni nazorat qilish, sozlash va boshqarishning turli-
tuman sistemalarini texnik vositalar bilan ta’minlash muammolarini eng qulay usul 
bilan hal etish imkonini beradi. ADS tarafidan yechiladigan muhim masalalaridan biri 
xalq xo‘jaligi talablarini to‘la qanoatlashtiradigan, tekshirilgan qurilmalarning chekli 
nomenklaturasini (ro‘yxatini) yaratishdan iborat.