Mavzu: Hisoblash texnikasi va uning rivojlanish tarixi

Monıtorlar. Kompyuter monıtorı (displey) ekranǵa tekstli hám grafik informaciyanı shıǵarıwǵa mólsherlengen. Monıtorlar monoxrom yamasa reńli bolıp, tekstli hám de
grafik jaǵdaylarda islewi múmkin.
Tekst jaǵdayında monıtor ekranı shártli túrde bólek belgi orınlarınǵa (kóbinese 80 dane belgili 25 qatarǵa ) bólinedi. Olar bir orınǵa 256 belginen biri kiritiliwi múmkin. Bul belgiler qatarına úlken hám kishi lotin álippesi háripleri, nomerler, tinish belgileri, psevdografik ramzlar hám
basqalar kiredi. Reńli tekstlerde hár bir belgi ornına óziniń hám fondıń reńi sáykes keliwi múmkin. Bul bolsa shıraylı reńli jazıwlardı ekranǵa shıǵarıw imkaniyatın beredi.
Grafik jaǵday ekranǵa grafiklar, súwretler hám basqalardı shıǵarıwǵa mólsherlengen. Bul jaǵdayda informaciyalardı túrli jazıwlı tekstler formasında da shıǵarıw múmkin. Jazıwlar qálegen shrift, ólshem, interval hám basqalarǵa ıyelewi múmkin.
Grafik jaǵdayda ekran kórsetilgen hám yoritilmagan noqatlardan ibarat boladı. Olar bir noqat monoxrom monıtorlarda qaralaw yamasa jarıqlaw, reńli monıtorlarda bolsa,
bir yamasa bir neshe reńde bolıwı múmkin. Ekran daǵı noqatlar sanı berilgen jaǵday daǵı monıtordıń sheshiw qábiletine baylanıslı. Sonı atap ótiw kerekki, sheshiw qábileti monıtor ekranınıń ólshemlerine de baylanıslı.
IBM markası daǵı kompyuterlerde sońǵı payıtlarda kerekli sapaǵa iye bolǵan suwretti payda etiw imkaniyatın beretuǵın SvGA hám suyo'q kristallı (LSD) monıtorları qullanilmoqda.

Klaviatura. IBM PC klaviaturası paydalanıwshı tárepinen maǵlıwmatlardı hám basqarıw

buyrıqların kompyuterge kirgiziwge mólsherlengen qurılma bolıp tabıladı. Klaviaturanıń ulıwma kórinisi odaǵı tuymesheler sanı hám jaylanıwına qaray túrli hil kompyuterlerde parıq etiwi múmkin, lekin olardıń wazıypası ózgermeydi.
Tıshqansha hám trekbol. Tıshqansha hám trekbol kompyuterge informaciyanı kirgiziwdiń koordinatalı qurılmaları esaplanadı. Olar klaviaturanıń ornın tulaligicha almastıra almaydı. Bul qurılmalar tiykarlanıp eki yamasa ush basqarıw tuymechasiga iye.
Tıshqanshanı jalǵanıwınıń úsh usılın kórsetiw múmkin. Eń kóp tarqalǵan usıl izbe-iz port arqalı jalǵanıw bolıp tabıladı. Shinali interfeysli tıshqanshalar kemrek tar- qalgan. Olardı jalǵaw ushın arnawlı interfeys yamasa «sichqoncha» portı kerek boladı. Úshinshi kórinistegi jalǵanıw PSG'2 stilindegi
tıshqanchalarda ámelge asırılǵan. házirgi kúnde olar portativ kompyuterlerde isletilip atır.
Trekbol — «agdarilgan» tıshqanshanı eslatuvchi qurılma bolıp tabıladı. Trekbolda onıń korpusı emes, bálki sharik
háreketke keltiriledi. Bul bolsa kursordı basqarıw anıqlıǵın sezilerli túrde asırıwǵa múmkinshilik beredi. Sol sebepli trekbolga iye bolǵan tıshqanchalarga qızıǵıwshılıq artıp barıp atır.
Kompyuter - anglichan sóz bolıp, ol “esaplaytuǵın insan” bolıp esaplanadı. Sonday bolsada ol házirde tek esaplaytuǵın bolmaydıden, tekstler, dawıs, video hám basqa maǵlıwmatlar ústinde de ámeller atqaradı. Soǵan qaramastan házirde onıń eski atı - kompyuter saqlanǵan. Onıń tiykarǵı waziypası túrli maǵlıwmatlardı qayta islewden ibarat. Avallo sonı aytıw kerekki, kópshiliktiń túsiniginde bolǵanday biz kúndelikte paydalanatuǵın tek jeke kompyuter bar tek. Buǵan álbette sebepler kóp. Usılardan biri házirgi zaman jeke kompyuterleri ilgeri universal dep esaplanǵan kompyuterlerden tezligi hám yad kólemi tárepinen talay asıp ketkenliginde bolsa, ekinshi tárepden kóp máselelerdi sheshiw ushın bul kompyuterler paydalanıwshılardı qánaatlantirishida bolıp tabıladı. Házirde kompyuter termini kóp ushrassada, usınıń menen birge EHM (elektron esaplaw mashinaları ), HM (esaplaw mashinaları ) terminleri de turmısda kóp isletip turıladı. Biraq biz ápiwayılıq ushın tek kompyuter termininen paydalanamız. Kompyuterlerdiń ámelde hár qıylıları ámeldegi: cifrlı, analogli (úzliksiz), cifrlı - analogli, arnawlılastırılgan. Biraq, cifrlı kompyuterler paydalanılıwı, atqaratuǵın ámellerdiń universallıǵı, esaplaw ámelleriniń anıqlıǵı hám basqa kórsetkishleri joqarı bolǵanı ushın, olar kóbirek paydalanılıp atır. Ámelde bolsa házir rawajlanǵan mámleketlerde kompyuterlerdiń bes toparı keń qollanılıp atır.
Kompyuterlerdi yadınıń kólemi, bir sekundta atqaratuǵın ámeller tezligi, maǵlıwmatlardıń razrad tórinde (yacheykalarda) suwretleniwine qaray, bes gruppaǵa bolıw múmkin:
- super kompyuterler (Super Computer);
- blok kompyuterler (Manframe Computer);
- mini kompyuterler (Minicomputer);
- shaxsiy kompyuterler (PC-Personal Computer);
- bloknot (noutbook) kompyuterler.
Super kompyuterler (TOP 500 kompyuterler)-kútá úlken tezlikti talap etetuǵın hám úlken kólem degi máselelerdi sheshiw ushın mólsherlengen boladı. Bunday máseleler retinde hawa rayınıń global prognozına tiyisli máselelerdi, úsh ólshewli
keńislik túrli aǵıslardıń keshiwin úyreniw máseleleri, global informatsion sistemalar hám taǵı basqalardı keltiriw múmkin. Bul kompyuterler bir sekundta 10 trillionlap ámel atqaradı. Superkompyuterlar bahsida AQSH energetika ministrliginiń Sandia laboratoriyasında ornatılǵan 9472 protsessorli Intel ASCI Red kompyuter sisteması karvonboshilik qılıp atır. Onıń tezligi kompyuterler tezligin ólshewshi- Linpacr parallel testinde 1 TFLOPS (1 TFLOPS-1000 GFLOPS teń, 1 GFLOPS bolsa 1000000 FLOPS, 1 FLOPS-sekundına 1000 ámelge teń). Atap aytqanda, bul kompyuter yadro sınaqların hám eskirayotgan yadro quralların modellestiriwde qollanıladı. Itibarlisi mınada, Tokıo universiteti dúnyada tórtinshi orında turatuǵın, sekundına 873 GFLOPS ámel atqaratuǵın, 128 protsessorli SGI ASCI Blue kompyuterine iye. Tómendegi kestede Tap kompyuterler haqqında maǵlıwmat keltirilgen:
Rey- Superkompyuter
Sáykeshnosting markası Óndiriwshi Shirkat nomi Protsessor
mámleket soni
(GFLOPS)
1 Intel ASCI Red AQSH Intel (AQSH) 9472 1338
2 SGI ASCI Blue AQSH SGI (AQSH) 6144 634
3 SGI T3 E1200 AQSH SGI (AQSH) 1084 430
4 Hitachi SR8000 Yaponiya Hitachi (Yaponiya ) 128 368
5 SGI T3 E900 AQSH SGI (AQSH) 1324 264
Sonı dizimnen ótkeriw kerekki, superkompyuterlarning málim jónelis máselelerin Sonı dizimnen ótkeriw kerekki, superkompyuterlarning málim jónelis máselelerin sheshiwge qaratılǵan túrleri de bar.
Blok kompyuterler (Manframe Computer)-pán hám texnikanıń túrli tarawlarına tiyisli máselelerdi sheshiwge mólsherlengen. Olardıń ámel orınlaw tezligi hám yad kólemi superkompyuterlarnikiga qaraǵanda bir-eki tekshe tómen. Bularǵa mısal retinde AQShning CRAY (krey), IBM 390, 4300, IBM ES/9000, Fransiyanıń Barrous 6000, Yaponiyanıń M1800 markalı kompyuterin hám basqalardı mısal etip keltiriw múmkin.
Esaplaw texnikası rawajlanıw tariyxı

Basqarıw apparatı dep atalıwshı arnawlı qurılma házir qanday operator orınlanıwı hám odan keyin qaysı operator orınlanıwı ústinen qadaǵalaw ornatadı jáne onıń orınlanıwın támiyinleydi. Ámel (arifmetik-logikalıq ) bolsa protsessor dep atalıwshı qurılmada atqarıladı. Programma islew nátiyjesi tuwrıdan-tuwrı ekranda yamasa sırtqı qurılma (baspadan shıǵarıwshı mexanizm, grafik chizuvchi qurılma, video qurılma hám basqalar ) dep atalıwshı qurılmada kóriliwi múmkin. Ádetde kompyuter eki bólekten: Hardware (kompyuterdi qurawshıları - kompyuterdiń qattı bólimleri) hám Software (kompyuterdiń programma támiynatı

- kompyuterning jumsaq bólimlerinen) shólkemlesken dep ataladı.
Jeke kompyuterler (anglichan Personal Computers, qısqasha - PC) tómendegi qurılmalardan shólkemlesken (2. 1-súwret):
-sistema blokı ;
-monıtor ;
-klaviatura ;
-tıshqansha ;
-sırtqı qurılmalar. Kompyuterdiń Qurılmaları Sistema blokı
Sistema blokı ádetde desktop (tegis) yamasa town (minar ) kórinisinde islep
shiǵarıladı.
Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan bo'lib, ular tómendegiler bolıp tabıladı:
Operativ yad (RAM-Random Access Memory-qálegen kirisiw múmkin bolǵan ) mikroprotsessor, qurılmalar qadaǵalawshıları, (yaǵnıy kontrolerlar, adapterler, elektr dáregi menen támiyinlew blokı ), jumsaq disk apparatı (FDD-Floppy Disk Driver), qattı disk apparatı (HDD-Hard Disk Driver), tek oqıw ushın mólsherlengen lazer disk apparatı (CD ROM-Compact Disk Read Only Memory), shinalar, modem hám basqa qurılmalar. Sistema blokına onıń parallel (LPT) hám izbe-iz (COM) portları arqalı kóplegen sırtqı qurılmalardı jalǵaw múmkin.
Mikroprotsessor. Mikroprotsessor kompyuterdiń ámel atqaratuǵın bólegi bolıp, ol maǵlıwmatlardı berilgen programma tiykarında qayta isleydi.
Mikroprotsessor 140 tacha túrli arifmetik hám logikalıq ámellerdi atqaradı. IBM markalı kompyuterlerde Intel tipidagi (sol atlı firma islep shıqqan ) mikroprotsessorlar isletiledi. Bul firma óz iskerligi dawamında Intel-8080, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro (professional ) mikroprotsessorlari islep shıǵarǵan bolıp, házirde tek zaman talaplarına juwap beretuǵın Pentium-3, Pentium-4 protsessorlarinigina bazarǵa shıǵarıp atır, tek. Sonı aytıw jayizki, bul protsessorlar tek Intel firmasında islep shıǵarılıwı shárt emes. Onıń litsenziyası tiykarında bunday mikroprotsessorlar,
de islep shıǵarılıwı shárt emes. Onıń litsenziyası tiykarında bunday mikroprotsessorlar, jumısshı kúshi arzan bolǵan, Qubla - Arqa Aziya mámleketlerinde kóplegen islep shıǵarılıp atır. Bunnan tısqarı, IBM kompyuterlerine uyqaslıq shártini atqaratuǵın basqa firmalar : AMD, Cyrix, Celeron hám taǵı basqa islep shıqqan mikroprotsessorlar da keń qollanıladı. Biraq basqa firmalar islep shıqqan mikroprotsessorlar Intel-protsessorlardan ulıwma aytqanda kúshsizlew esaplanadı. Házirde MMX-protsessorli kompyuterler keń qollanıladı. Protsessorlarning tezligi megagerslar (Mgs) sekundta olshenedi.
MMX Pentium protsessori. Intel firmasınıń keyingi áwlad protsessori retinde 1997 jıl yanvar ayınan baslap shıǵarılıp atırǵan MMX (Matrix Multiplication Extension) Pentium protsessorini aytıw múmkin. Barinen burın bul protsessor matritsalarni kóbeytiw ushın keńeytpe atı menen atalǵan bolsa, keyinirek
MultiMedia YExtension-multimedia ushın keńeytpe dep atala basladı. Bul jańa protsessorni islep shıǵıwdan maqset, keyingi jıllarda ǵalabalıq qollanilib barılıp atırǵan kompyuterdiń multimedia (dawısı, grafik, suwret) múmkinshiliklerin hár tárepleme bárkámallıq dárejesine kóteriw, multimedia ámeliyatlardı tez orınlawdı támiyinlewden ibarat. Bul ámeller qatarına, atap aytqanda multimedia berilgenlerin, eki hám úsh ólshewli grafikalardı tez orınlaw kiredi. Usınıń menen birge bul protsessor kóbeytiw hám qosıw ámellerin kóbirek isletetuǵın ámeliy programmalarda ámellerdi tezirek orınlawǵa qaratılǵan. Sol sebepli de onı kóbirek matematikalıq soprotsessorni talap etpeytuǵın, pútkil sanlar menen islew menen baylanıslı máselelerdi sheshiwde qóllaw maqsetke muwapıq bolsada, tájiriybeler onıń hár tárepleme artiqmashliǵin kórsetedi.