Mavzu: Hujayra muhandisligidagi texnalogik jarayonlar

Mustaqil

ish

Topshiridi :Sodiqova N

Qabul qildi : G’afforova X
Mavzu:Hujayra muhandisligidagi texnalogik jarayonlar

Reja:
1.Hujayra muhandisligidagi mohiyati va injeneriyasi?

2.Hujayra injeneriyasi turlari vazifalari?
3. Gen va xromasomalar muhandisligi va ulardagi o’zgarishlar?
4.Hujayra muhandisligi biatexnalogiyasi ?

1. Hujayra muhandisligidagi mohiyati va injeneriyasi?

Hujaira injeneriyasi - ozuqali muhitda hujayra oʻstirish (hujayra kulturasi), duragayi va rekons-truksiyasiga asoslanib, yangi hujayra tipini yaratish usuli. Hujaira injeneriyasi yagona hujayra va toʻqimalarni maxsus sunʼiy ozuqali muhitda oʻstirish bilan bogʻliq. Oʻsimlik hujayra kulturasi murakkab tajriba yoʻli bilan tashkil qilingan biologik sistema — qayta differensiatsiyalangan somatik hujayra boʻlib, ayrim sharoitlarda oʻsimlikni qayta toʻliq tiklash qobiliyatiga ega. Hujaira injeneriyasi yordamida har xil turga (hatto har xil tiplarga) mansub genomlarni birlashtirish mumkin. Hujaira injeneriyasi biol., shuningdek, biotexnologiyada, mas, duragaylar yordamida tibbiyot va fanning boshqa sohalari hamda ishlab chiqarishda foydalaniladigan mono-klonal (bir xil xususiyatga ega) an-titelolar olishning koʻpgina nazariy muammolarini hal qilishda qoʻllanadi. Tor maʼnoda "Hujaira injeneriyasi" deganda pro-toplastlar (hujayra qobigʻi yoʻq oʻsimlik hujayrasi)ni qoʻshish tushuniladi. Hujaira injeneriyasida duragaylash uchun ota-ona jinsiy hujayralari (gametalar) emas, balki oʻsimlikning tana (soma-tik) hujayralari olinadi va t ukgo sharoiti (organizmdan tashqari)da qoʻshiladi. Buning uchun maxsus fermentlar yordamida hujayraning qattiq polisaxarid poʻstlogʻi ajratiladi va hosil boʻlgan "ochiq" hujayralar (protoplastlar) elektr maydoni taʼsi-rida yoki yopishtiruvchi yuqori mole-kulali polisaxaridlar yordamida biriktiriladi.Hujayra va gen muhandisligi yutuqlari hayvon zotlarini yaxshilash uchun ham tatbiq etilgan. Bu yo‘nalishdagi dastlabki biotexnologiyalardan biri yuqori xo‘jalik va genetik ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan qoramol zotlari tuxum 
hujayrasining ko‘plab hosil bo‘lishiga erishish edi. Ma’lumki, sigirlar bir yilda 
faqat bir dona, ba’zan 2 dona tuxum hujayra hosil qiladi. Shu sabab nomdor 
qoramol zotini zudlik bilan ko‘paytirish imkoni bo‘lmagan. Ko‘p miqdorda yuqori 
sifatli sut beruvchi qoramolga ma’lum gormon inyeksiya qilinib, ko‘plab tuxum 
hujayra olishga erishiladi. AQSHning dunyoga mashhur Monsanto kompaniyasi 
gen muhandisligi usuli bilan o‘sish gormonini (growth hormone) ishlab chiqarib, 
sigirlarga inyeksiya qildi va shu yo‘l bilan sigirlardan sog‘iladigan sut miqdorini 
oshirishga erishdi Bu tuxum hujayralar bachadondan olinib, sun’iy urug‘lantiriladi va hosil 
bo‘lgan zigota xo‘jalik ahamiyati kam, xashaki sigir bachadoniga kiritiladi, ya’ni 
implantatsiya qilinadi. Natijada xashaki o‘gay ona qoramoldan qimmatbaho zotli 
avlod olinadi.
Hujayralarning qo‘shilish metodlari 
1. Filogenetik jihatdan uzoq bo‘lgan tirik hujayralarning qo‘shilishi 
(birlashishi). Turlararo qo‘shilish natijasida tamaki, kartoshka, karam va hosildor 
turlar olingan.
2. Assimetrik gibridlarni olish. Bu metodda bitta hujayraning to‘liq genlari, 
ikkinchisining bir qism genlari qo‘shiladi. Assimetrik gibridlar simmetrik gibridga 
nisbatan chidamli bo‘ladi. Simmetrik gibridlarda ota-ona genlari to‘liq bo‘ladi. 
3. Uch va undan ortiq ota-onalar hujayralarining qo‘shilishidan gibridlar 
olish Yangi genetik usullarning paydo bo‘lishi bilan irsiyatni organizm darajasida
qayta tuzish imkoniyati tug‘ildi. Dj.Gordon birinchi bo‘lib voyaga yetmagan 
baqaning (dumli davrida) epiteliy hujayrasi yadrosini yadrosi olingan baqaning 
tuxum hujayrasiga ko‘chirib o‘tkazdi. Bunday tuxum hujayradan embrion 
rivojlanib, yosh dumli baqa hosil bo‘ldi. U voyaga yetgan baqaga aylanib, ko‘paya 
boshladi. Yadrosiz tuxum hujayraga shu organizmning somatik hujayra yadrosini 
ko‘chirib o‘tkazish bilan genotipi bir xil bo‘lgan organizmlarni olish mumkinligi 
isbotlandi. Agar shu usulni sutemizuvchilarda o‘tkazilsa, juda katta amaliy foydaga erishish mumkin. Chunki qoramollar, qo‘ylar va boshqa qishloq xo‘jalik 
hayvonlari orasida sersut, seryog‘, serjun, go‘shtdorlari uchraydi. Jinsiy ko‘payish 
paytida bunday belgilar yuzaga chiqmasligi mumkin. Sermahsul hisoblangan bitta 
hayvon somatik hujayrasidan olingan diploid yadroni ko‘plab yadrosiz tuxum hujayralarga o‘tkazib, sermahsul hayvonlar sonini ko‘paytirish mumkin.
2