Mavzu: Ibtidoiy jamoa davri sanʼatiga umumiy tasnif Reja San’atning kelib chiqishi, mazmuni va mohiyati

Ibtidoiy jamoa tuzumi san'atini o‘rganish manbalari.

Ibtidoiy jamoa tuzumidan bizgacha ashyoviy dalillar — mehnat va ov qurollari, uy-anjom va bezak buyumlari, odamlar yashagan manzil qoldiqlari yetib kelgan. Bular ibtidoiy jamoa kishisining estetik va diniy qarashlarini bilishga, ibtidoiy jamoaning madaniyati haqida tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Tuproq ostidaqolib ketgan moddiy yodgorliklar, odam va hayvon jasadining suyak qoldiqlari, g‘or va yerto’la devorlariga chizilgan surat va bo‘rtma tasvirlar ibtidoiy jamoa davri tarixini o’rganishning muhim manbaasi hisoblanadi. Bulardan tashqari etnografiya, tarix, antropologiya, lingvistika geologiya, xalq og‘zaki ijodi, fizika, ximiya fani yutuqlari ham shu davr tarixi va san'ati haqidagi tushunchalarning oydinlashishiga xizmat qiladi. Olimlar ibtidoiy jamoa davriga oid juda ko‘p faktik materiallami o‘rganish, tabiiy fanlar tarixi va hozirgi zamon fanining yutuqlarini umumlashtirish hamda taqqoslash asosida unga ilmiy ta'rif berdilar.

Arxeologik ma'lumotlarga ko‘ra 30-40 ming yil ilgari tasviriy san'atning hamma turlari paydo bolgan , diniy tushunchalar shakllangan. Yevropa, Osiyo va Afrika qit'alaridan topilgan ashyoviy dalillar shundan dalolat beradi. Bu davrda odamlar katta-katta toshlar panasida, g‘or va yertolalarda to‘da-to‘da bo‘lib yashagan. Bu g‘or va yerto‘lalar ibtidoiy jamoa kishisining «uyi» hisoblangan. Ibtidoiy odam uylarining devor va shiplariga suratlar chizgan. Bo'rtma tasvirlar ishlashga harakat qilgan. Odamlar yashagan ana shu manzillardan topilgan mehnat va ov qurollari, turli rasm va haykallar, ramziy mazmunga ega bo’lgan shakllar ibtidoiy jamoa kishilarining estetik ham da falsafiy qarashlarini tushunishda muhim daliliy hujjat hisoblanadi. Kundalik ehtiyoj uchun zarur bo’lgan tosh qurollar, yog‘och, suyakdan ishlangan turli buyumlar insonning ilk ixtirolaridir. Tabiat sirlarini o‘rganish, o‘zini himoyalash va yashash uchun zarur bo‘lgan buyumlar edi. Ibtidoiy jamoa davrida ishlangan dastlabki rasmlar sodda va asosan hayvonlar ko‘rinishini tasvirlaydi. Mamont, yirik tana (navvos), kiyik, ot va boshqa hayvonlar rasmi tabiiy bo‘yoqlarda g‘or devor va shiplariga ishlangan.