Mavzu: Iksod kanalarining parazit kasalliklarni tashishdagi ahamiyati

 
 
 Fasciola hepaticaning ovqat hazm qilish va ayirish organlari:
a) ovqat hazm qilish organlari: 1-og’iz so’rg’ichi va og’iz; 2-halqum; 3-qorin 
so’rg’ichi; 4-tarmoqlangan ichak; 
b) ayirish organlari: 1-protonefridiyalar; 2-markaziy ayirish kanali; 3-ekskretor 
teshik. 

---

Jinsiy sistemasi xilma-xil va murakkab tuzilgan. Erkaklik jinsiy organi qorin 
so'rg'ichidan orqaroqda joylashgan bir juft urug'dondan iborat. Urug'donlardan 
bittadan urug' yo'li boshlanadi. Qorin so'rg'ichidan keyinroqda urug' yo'llari qo'shilib, 
urug' chiqarish nayini hosil qiladi. Bu nay urug'lantiruvchi organ ichidan o'tadi. 
Urug'lantiruvchi organ maxsus xaltacha jinsiy kloakada joylashgan(20- rasm).
Tuxumdoni bitta; urag'donlardan keyinroqda joylashadi. Tuxumdon ootip deb 
ataladigan xaltachaga ochiladi. Ootipga urg'ochilik jinsiy bezlarining yo'li ochiladi. 
Tananing ikki yonida juda ko'p pufakchalar shaklidagi sariqdonlar joylashgan. 
Tananing oldingi va keyingi qismidan chiqadigan sariqdon yo'llari bitta ko'ndalang 
nayga birlashadi va ootipga kelib qo'shiladi. Ootipdan uzun egri-bugri bachadon 
boshlanadi. Bachadon yetilgan tuxum hujayralar bilan to'lgan bo'lib, jinsiy kloakaga 
ochiladi. Ootipga urug' qabul qilgich va qisqa laurerov nayi ham ochiladi. Bundan 
tashqari ootipni mayda po'choq bezlari ham o'rab turadi. 
Yetilgan tuxumlar ootipga tushib urug'lanadi. Buning uchun kuyikish organi 
bachadonga kiritiladi. Urug'lar bachadondan urug' qabul qilgichga va undan ootipga 
o'tadi. Laurerov nayi orqali ootipdagi ortiqcha urug' hujayralari chiqarib turiladi. 
Sariqdon hujayralarining sitoplazmasida zahira oziq modda glikogen to'planadi. 
Sariqdon hujayralari tuxum hujayrani o'rab oladi. Sariqdon hujayralari ajratadigan 
maxsus modda bu hujayralar sirtida qattiq po'choq hosil qiladi. Yetilgan tuxum 
bachadonga tushadi; u joydan tashqi muhitga chiqib ketadi. 
Barcha trematodalar xo’jayin almashtirish yo’li bilan rivojlanadi. Ular ikki yoki 
uch xo’jayin orqali taraqqiy etadi. Necha xo’jayin ishtirokida rivojlanmasin barcha 
trematodalarning birinchi oraliq xo’jayini suvda yoki quruqlikda yashovchi 
mollyuskalar 
hisoblanadi. 
Mollyuskalar 
uchramaydigan 
hududlarda 
trematodalarning ontogenezi to’xtaydi. O’zbekiston hududida suv mollyuskalari 
orqali rivojlanuvchi trematodalar odatda ikki xo’jayinli (birinchi-oraliq xo’jayin-
mollyuskalar, ikkinchisi-asosiy, yoki definitiv xo’jayinlar-umurtqalilar), quruqlikda 
yashovchi mollyuskalar orqali rivojlanuvchilari – uch xo’jayinli bo’ladi.

---

Trematodalarning taraqqiyoti, ya’ni ontogenezi o’z ichiga 4 bosqichni oladi, 
ya’ni embriogoniya, partenogoniya, sistogoniya va maritogoniya.
Ikki xo’jayinli trematodalarda embrional taraqqiyot bosqichi suv muhitida, nam 
sharoitda kechadi. Bu bosqichda tuxum ichida 1- avlod lichinka - kiprikli miratsidiya 
yetiladi, bu lichinka tuxum qopqoqchasini ochib tuxum ichidan suvga o’tadi. Bunday 
miratsidiyda ikkita oddiy ko’zcha, bosh nerv tuguni, protonefridiyalar, muskul 
qavatlar rivojlangan bo’ladi. Unda ichak va jinsiy apparat bo’lmaydi. Shunday 
qaraganda trematodalarning 1 - avlod lichinkasi - miratsidiyning tuzilishi ancha 
murakkab va ko’p jihatdan turbellyariyalarni eslatadi. Miratsidiy ichaksiz bo’lganligi 
tufayli oziqlana olmaydi, shuning uchun uning umri juda qisqa bo’ladi(36 soatgacha). 
Shu orada u suzib yurgan holda o’zining oraliq xo’jayini-mollyuskalarni qidiradi va 
faol holda uning tanasini teshib kiradi. Buning uchun ular tana uchidagi xartumcha 
va maxsus bezlar shirasidan foydalanadi.