Mavzu: Infuzoriya paramitsiya Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2.3. So‘rlvchi infuzoriyalar (suctoria) sinfi
So‘ruvchi infuzoriyalar о ‘troq yashovchi o ‘nlab yirtqich turlardan ib­ orat. Ular yakka yoki koloniya bo‘lib yashaydi. Biron substratga maxsus poyacha orqali yopishib oladi. Bir qancha infuzoriyalar substratga poya- chasiz yopishib yashaydi. So‘ruvchi infuzoriyalaming yetuk davrida hech qanday kiprikli apparati, og‘zi, halqumi bo'lmaydi. Deyarli hamma turlari odjasini so'rish uchun xizmat qiladigan maxsus paypaslagich o'simtalarga ega (25-rasm). Yaqindan suzib o ‘tayotgan hay von (xivchinlilar yoki boshqa infuzoriyalar) yirtqichning paypaslagichiga tegib ketsa, unga yopishib qola- di. Shundan so‘ng boshqa paypaslagichlarhamo'ljatomongaegiladi. O‘Ija tanasidagi suyuqlik paypaslagichlar nayi orqali yirtqich tanasiga oqib o ‘tadi.Voyagayetgan so‘ruvchi infuzoriyalaming yadrosi ikki xil bo‘ladi. Jinsiy ko‘payishi kon’yugatsiya tipida sodir bo‘ladi. K o‘payish davrida infuzoriy­ alaming kipriklari paydo bo‘ladi. Yuqorida kursatilgan belgilar ulaming infuzoriyalar tipiga mansub ekanligini isbotlaydi. So‘ruvchi infuzoriyalaming jinssiz ko'payishi kurtaklanish orqali boradi. A w al tanasining bir uchida b o ‘rtiqcha shaklida bitta yoki bir nechta kurtakcha paydo bo‘ladi. Kur- takchaga makronukleusning bir qismi va bitta mikronukleus o'tadi. Mik-ronukleus bir necha marta initoz yo'li bilan bo'linadi. Shundan keyin har bir kurtakcha ona organizmidan ajraladi va kiprikchalar hosil qilib, suzib ketadi. So‘ruvchi infuzoriyalarning daydi davri kiprikli infuzoriyalarga o ‘xshab ketadi. Ayrim so'ruvchi infuzoriyalarda kurtak ona organizm ichi- da hosil bo‘ladi. Rivojlanib chiqqan yosh infuzoriyalar (daydilar) kipriklar yordamida binnuncha vaqt suzib yuradi. So'ngra biron substratga yo­ pishib, poyacha hosil qiladi; kipriklarini yo'qotib so‘ruvchi paypaslagichlar hosil qilgach, o ‘tpoq hayot kechirishga o'tadi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Abrikosov G.G. Kurs zoologii. V 2 tomax. Tom. I, zoologiya bespozvonochnix. M. “Visshaya shkola”, 1966, 552 s.
2. Averensev C.V. Zoologiya bespozvonochnix. M., “Sovetskaya nauka”, 1962,464 s.
3. Alimuxamedov S.N., Adashkevich B., Odilov Z., Xo‘jaev Sh. Fo"zani biologik usuldahimoyaqilish. T , “Mehnat”, 1990, 173 b.
4. Dogel'V.A. Zoologiya bespozvonochnix. M., “Visshaya shkola”, 1981, 606 s.
5. Jizn jivotnix, V 6 tomax. T. 1,2,3, M., “Prosveshenie”, 1968, 1969.
6. Kollektiv. Nasekomie Uzbekistana. T., “Fan”, 1993, 338s.
7. Kuznetsov B.A., Chernov A.Z., Katonova L.N. Kurs zoologii. M., “Agropromizdat”, 1989,398s.
8. Lukin E.I. Zoologiya. M., “Agropromizdat”, 1989, 384s
9. Muhammadiev A.M. Umurtqasizlar zoologiyasi. T., “O ‘qituvchi”, 1976.
10. Natali V.F. Zoologiya bespozvonochnix. M., “Prosveshenie”, 1975, 495s.
11. Xadom E., Vener R. Obshaya zoologiya. M., “Mir”. 1989, 523s.
12. Sharova LX. Zoologiya bespozvonochnix. M., “Vlados”, 2002,590s.
13. O ‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobi, 2 tom, T., 2003.
14. Qulmamatov A. Umurtqasizlar zoologiyasidan o ‘quv-dala amaliyoti.
T., “O ‘qituvchi”, 2004,198b.


Xulosa
Infuzoriyalaming bir qancha turlari odam va turli hayvonlar organizmida yashaydi. Parazit infuzoriyalar orasida ay- niqsa, ixtioftirius (Ichthyopthirius muhifiilis) katta ahamiyatga ega (19- rasmga qarang). Parazit zog‘ora gulmohi, do'ngpeshona, oq amur bal- .qlarining suzgich qanotlari va jabralarida yashaydi. Baliqlami infuzoriya- ning tomitlapu - (suvda yashaydigan juda mayda (20-30 mkm) “daydi” stadiyasi)zararlaydi.
Bir necha kun ichida parazit teriosti to‘qimasi hu- jayralari hisobida oziqlanib tez o'sadi. Uning kattaligi 0,5-1 nim.ga yet- gach, teridan suvga chiqadi. Bir qancha vaqt o'tgach, parazit suv tubiga cho‘kib sistaga aylanadi. Parazitning tanasi sista ichida ko‘p marta ket- ma-ket bo'Iinish natijasida 2000 ga yaqin juda mayda kiprikli yosh infu­ zoriyalar - daydilar paydo bo‘ladi. Daydi stadiyasida infuzoriyalar sis- tani tashlab chiqadi va boshqa baliqlarni zararlaydi.Ixtioftirius juda keng tarqalgan, u hovuzlarda boqiladigan zog'ora va losossimon baliqlarga ayniqsa, katta ziyon keltiradi. Ixtioftirioz kasalligi baliq chavoqlarini ko'piab qirilib ketishiga sabab bo'ladi. Baliqlar terisi, jabrasi va suzgich qanotlari ustida yapaloq disk shaklida trixodina avlo- diga mansub infuzoriyalar parazitlik qiladi.