Mavzu; is-lm modeli vositasida byudjet soliq siyosati taxlili Mundarija Kirish Reja

1. Makroiqtisodiy muvozanat va unga erishish yo’llari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida makroiqtisodiy muvozanatga erishishning roli va ahamiyati benihoya kattadir. Makroiqtisodiy muvozanat mamlakat iqtisodiyotining to’g’ri yoki noto’g’ri yo’ldan borayotganligini ko’rsatuvchi omillardan biri bo’lib hisoblanadi. Chunki, iqtisodiyotda bo’layotgan doimiy o’zgarishlar xar qanday mamlakatni ham iqtisodiy muvozanatdan chiqarib yuborishi mumkin.

Iqtisodiy tizimlardagi og’ish tovarlar va xizmatlar taqchilligini yoki ortiqcha ishlab chiqarilganligini, inflyatsiya, ishsizlik va shunga o’xshash boshqa salbiy hodisalar sifatida namoyon bo’ladi. Ular iqtisodiyot samaradorligining pasayishiga va aholi turmush tarzini tushib ketishiga olib keladi. Shu sababli ham iqtisodiy muvozanat muammolarini tadqiq qilish eng muhim vazifalardan biri bo’lib hisoblanadi.

Tovar va pul bozorida umumiy muvozanatga erishish shartlari va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga ta’sirini umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida bajariladi. IS - LM modeli birinchi marta 1937 yilda J.Xiks tomonidan keynsning makroiqtisodiy kontseptsiyasini izohlash uchun taklif etildi hamda 1949 yilda A. Xansenning “Monetar nazariya va fiskal siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so’ng keng yoyildi. Shu sababli bu model Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi.

Makroiqtisodiyotda ishlab chiqarish turlari va mulkchilik shakllari bo'yicha milliy iqtisodiyotning tuzilishi atroflicha o'rganilib, tarkibiy o'zgarishlarga ehtiyoj aniqlanib, iqtisodiy islohotlar konsepsiyasi asoslanadi. Bandlik va ishsizlik, inflyatsiya va milliy valyutaning qadrsizlanishi, uzoq muddatli va barqaror iqtisodiy o'sishni ta'minlash, iqtisodiy va ijtimoiy samaradorlikning birligi asosiy iqtisodiy muammolar sifatida tan olingan.

Makroiqtisodiyotni o'rganish quyidagilarni o'z ichiga oladi.

a) iqtisodiy o'sishning milliy omillaridan samarali foydalanish usullari va usullarini aniqlash;

b) milliy ishlab chiqarishni boshqaruvning iqlimiy va tashqi iqtisodiy sharoitlari ta'siriga moslashtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish;

v) o'rnatilgan milliy urf-odatlar va madaniy an'analarni to'liq hisobga olish;

d) mamlakatning xalqaro mehnat taqsimoti tizimida munosib o'rin egallashiga imkon beradigan integratsiya jarayonlarida milliy iqtisodiyotning faol ishtiroki.

Iqtisodiyot. Shuni tan olish kerakki, zamonaviy sharoitlarda dunyoning aksariyat mamlakatlari uchun integratsiya jarayonlari hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ldi. Iqtisodiy nazariyada xalqaro iqtisodiy munosabatlarni o'rganishga ixtisoslashgan maxsus bo'lim shakllanganligi bejiz emas.

Iqtisodiy fan tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlanishini xalqaro mehnat taqsimotining afzalliklaridan foydalangan holda milliy ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning eng muhim vositasi sifatida talqin qiladi.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy shakllari ko'rib chiqiladi: tovar va xizmatlarning xalqaro savdosi; ishlab chiqarish sohasidagi xalqaro hamkorlik; kapital va xorijiy investitsiyalar harakati; xalqaro mehnat migratsiyasi; fan va texnika yutuqlarini almashish; pul-kredit va moliyaviy munosabatlar.Zamonaviy turdagi milliy iqtisodiy tizim faqat ochiq iqtisodiyot sifatida talqin etiladi, ya'ni. apriori, bu yagona jahon iqtisodiyotining ajralmas qismi sifatida qaraladi.

Xalqaro munosabatlarning iqtisodiy nazariyasida ichki ishlab chiqaruvchilarni moslashuvchan himoya qilish tizimi bilan birgalikda tashqi bozor raqobati uchun ichki bozorning ochiqligi darajasi, shuningdek tashqi iqtisodiy aloqalarni tartibga solish vositalari va usullarining arsenalidan foydalanish bo'yicha aniq tavsiyalar ilgari surilgan.

Shu bilan birga, katta va kichik ochiq iqtisodiyotni rivojlantirish muammolarini ajratish odatiy holdir.

Katta ochiq iqtisodiyot - bu mavjud ishlab chiqarish va moliyaviy salohiyat va xalqaro mehnat taqsimotida real ishtirok etish tufayli jahon iqtisodiyoti holatiga sezilarli ta'sir ko'rsatishga qodir bo'lgan milliy iqtisodiyot.Kichik ochiq iqtisodiyot - bu jahon bozori holatiga, jahon foiz stavkasining harakatiga va boshqalarga sezilarli ta'sir ko'rsatmaydigan milliy iqtisodiyotdir.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning zamonaviy nazariyasi nafaqat davom etayotgan o'zgarishlarni qayd etish uchun, balki jahon iqtisodiyotining keyingi rivojlanishidagi mumkin bo'lgan tendentsiyalarni bashorat qilish uchun ham ishlab chiqilgan. Muayyan mamlakatga nisbatan ushbu turdagi kontseptsiyalar milliy ishlab chiqarishning jahon bozorlarida yuqori raqobatbardoshligini ta'minlash uchun ishlab chiqilgan, ya'ni. mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan xalqaro mehnat taqsimotining afzalliklaridan maksimal darajada foydalanish.

Makroiqtisodiyot. Xalq xo'jaligini adashib qolish oson bo'lgan ulkan o'rmon bilan taqqoslash mumkin. Ammo o'rmon har doim alohida daraxtlardan iborat. Xuddi shunday, milliy iqtisodiyot ham aniq iqtisodiy sub'ektlardan (korxonalar, firmalar, uy xo'jaliklari va boshqalar) iborat. Shu sababli, milliy iqtisodiyotni o'rganishda individual "daraxtlar" ni sezmaslik, ya'ni. ajratilgan tadbirkorlik sub'ektlari.

Izolyatsiya qilingan iqtisodiy sub'ektlarning faoliyati bilan bog'liq bo'lgan o'ziga xos munosabatlarning to'plami Makroiqtisodiyotdir.Milliy iqtisodiyot mikroiqtisodiy asosga asoslanadi. Makroiqtisodiyot milliy ishlab chiqarishni o'rganishga bunday yondashishni taxmin qiladi, agar alohida iqtisodiy sub'ekt shaklida taqdim etiladigan elementar iqtisodiy hujayra. Bunday sub'ekt mustaqil ravishda iqtisodiy qarorlarni qabul qiladi va ishlab chiqarish omillarini sotib oladi, mahsulot ishlab chiqarish va sotishni tashkil qiladi, davlat xazinasiga soliq to'laydi, o'z xatti-harakatlari uchun to'liq javobgarlikni o'z zimmasiga oladi. Xo'jalik yurituvchi sub'ekt - korxona, firma, uy xo'jaligi va boshqalar. - o'zini kichik ajratilgan iqtisodiy birlik sifatida namoyon qiladi, iqtisodiy manfaatdorlik vazifasini bajaradi, boshqa shu kabi sub'ektlar bilan iqtisodiy aloqalarni o'rnatadi va qo'llab-quvvatlaydi.

IS - LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda muvozanat o’rnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bunda tovarlar bozori deganda ham iste’mol, ham investitsion tovarlar bozori tushuniladi.

2. IS-egri chizig’i va uning tenglamasi orqali byudjet soliq siyosati taxlili

Iqtisodiyotdagi muvozanat yoki tovar pul muvozanatiga erishishda investitsiya va jamg’armalarning YaIM bilan bog’liqligi tushuntiriladi. Bu bog’liklik shuni ko’rsatadiki, banklar foiz stavkalarini pasaytirib borishi bilan YaIM hajmi ham ko’payib boradi. Ya’ni, milliy iktisodiyot moliyaviy “kislorodni” ko’proq olish natijasida YaIM ishlab chiqarish ham ko’payib boradi. IS-egri chizig’i tovarlar xizmatlar bozorida foiz stavkasi R va daromadlar darajasi Y ning kombinatsiyalarini xarakterlovchi, bir vaqtning o’zida asosiy makroiqtisodiy ayniyat, iste’mol, investitsiya va sof eksport funktsiyalari qondiriladigan nuqtalarning geometrik joylashuvini xarakterlaydi. Bu egri chiziqning har bir nuqtasida investitsiyalar va jamg’armalar o’zaro teng bo’ladi.

Umuman IS-egri chizig’i tovar va xizmatlar bozorida vujudga keladigan daromadlar darajasi va foiz stavkasi o’rtasidagi munosabatlarni bildiradi. Buni tushunish uchun biz tovar va xizmatlarga bo’lgan talabni, ya’ni, “Keyns xochi”ni qarab chiqamiz. Bunda avvalambor biz rejalashtirilayotgan xarajatlar miqdorini, ya’ni, keyns xochini olish uchun rejelashtirilayotgan xarajatlar miqdorini tashkil qiluvchi omillarni ko’rib chiqamiz. Rejalashtirilayotgan xarajatlar uy xo’jaliklari, firmalar va davlatning tovar va xizmatlarini sotib olishga mo’ljallagan xarajatlar miqdoridan iborat. Demak IS-egri chizig’ini Keyns xochi va investitsiya funktsiyasi grafigi yordamida keltirib chiqaramiz.

E₁

R

R

I IS

Y Y₂ Y₁ Y