Mavzu: Jinoyat huquqi qonuning hudud bo`yicha amal qilishi Reja: kirish I bob jinoyat qonuni haqida tushuncha

2.1 Xalqaro ommaviy huquq va xalqaro xususiy huquq
Xalqaro huquq — davlatlar, xalqlar, xalqaro tashkilotlar, turli jamoat birlashmalari, alohida fuqarolar (xalqaro huquq tilida ular individlar yoki jismoniy shaxslar deb ataladi), turli davlatlarning yuridik shaxslari ishtirok etadigan xalqaro munosabatlarni tartibga solib turuvchi huquq tizimi. Xalqaro munosabatlarda na qonun chiqaruvchi alohida oliy organ va na boshqaruvchi yagona davlat hokimiyati mavjud bo'lmaydi. Xalqaro munosabatlar xalqaro darajada tartibga solinadi. Davlatlar o‘z xalqlari suverenitetining ifodachilari sifatida o'zaro muomala va xulqatvor qoidalarini, ya’ni yuridik normalarni yaratadilar, bu qoidalarning buzilishi esa tegishli javobgarlikka olib keladi. Shu bois, ≪xalqaro huquq ≫ tushunchasiga quyidagicha ta’rif berish o‘rinlidir:
Xalqaro huquq — davlatlararo munosabatlarni, tinchlik va hamkorlikni ta’minlashni tartibga solib turuvchi muayyan yuridik normalar tizimi.
Ushbu ta’rif xalqaro huquqning quyidagi eng muhim jihatlarini o‘zida aks ettiradi:
birinchidan, xalqaro huquq — yagona maqsadlar va prinsiplar asosida strukturali tartibda tashkil topgan normalar tizimi;
ikkinchidan, xalqaro-huquqiy normalar ijtimoiy munosabatlaming alohida turi hisoblanuvchi davlatlararo, ya’ni hukumatlararo munosabatlami tartibga soladi;
uchinchidan, hozirgi zamon xalqaro huquqining bosh maqsadi tinchlik va hamkorlikdan iborat.
Xalqaro huquq xalqaro munosabatlaming yuridik shakli sifatida
namoyon bo'ladi. Bunday shakl nisbatan mustaqilligi tufayli xalqaro munosabatlarni tartibga solishda muayyan ta’sir kuchiga egadir.
Zamonaviy xalqaro huquqning asosiy maqsadi umumjahon huquq tartibotini va huquqiy davlatlar hamjamiyatini o‘matishdir. Xalqaro huquq jahon miqyosida qonun ustuvorligini va inson huquqlariga oid xalqaro andozalarni ta’minlashga intiladi.
Fransuz adibi va mutafakkiri J.J. Russo (1712—1778) zamonidan buyon urf bo'lib kelayotgan nuqtayi nazarga ko'ra, huquqning substansiyasi, ya’ni tub mohiyati iroda bo'lmog'i darkor. Xalqaro-huquqiy normalarda subyektlar, ya’ni davlatlarning xohish-irodalariga muvofiq tarzda shakllangan umumiy iroda o'z ifodasini topadi.
Davlatlar irodasi uning organlari faoliyatida o'z aksini topadigan mutlaqo asosli voqelikdir. Bu xalqaro amaliyotda, shu jumladan sudlov amaliyotida ham azaldan e’tirof etib kelinayotgan qoidalardan biri hisoblanadi. Xalqaro odil sudlov doimiy palatasining ≪Lotos≫ paroxodi ishi bo'yicha 1926-yildagi qarorida shunday deyilgan: «Xalqaro huquq mustaqil davlatlar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solib turadi. Shu bois, davlatlar uchun majburiy bo‘lgan huquq normalari ana shu davlatlarning konvensiyalar yoki hammaga rasm bo'lib qolgan urf-odatlarda o'z ifodasini topgan erkin xohish-irodasi tufayli dunyoga keladi».
Davlatlarning hamjihat, uyg'un umumiy irodasi subyektlar irodasining shunchaki bir yig'indisi emas. Balki u davlatlarning ichki va xalqaro hayoti shart-sharoitlarini o'zida aks ettiruvchi birdamlik samarasidir. Shunday ekan, uyg'un iroda o'ziga xos yangi tushuncha demakdir. Bu bilan biz normalar yaratish jarayonida davlatlar irodasi tamomila uyg'unlashtiriladi, demoqchi emasmiz, albatta. Zero, bunday uyg'unlik tegishli norma doirasidagina mavjud bo'ladi va bu doiradan tashqarida har bir davlatning irodasi bir-biridan butunlay farq qilishi mumkin.
Xalqaro tashkilotlar tomonidan yaratiladigan normalar ham irodaviy mazmun kasb etadi. Chunki, xalqaro tashkilotlaming faoliyati a’zo davlatlarning hamjihat munosabatlari tizimiga asoslanadi. Bunday hamjihatlik jarayonida iroda tashkilot a'zolari irodalarining shunchaki yig'indisiga o'xshab emas, aksincha, mustaqil hodisa sifatida namoyon bo'ladi. Shunday qilib, zamonaviy xalqaro huquq quyidagi munosabatlarni tartibga soladi: