Mavzu: Jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati faning rivojlanish tarixi hamda uning boshqa tarbiya turlari bilan aloqadorligi

---

Mavzu: Jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati faning rivojlanish 
tarixi hamda uning boshqa tarbiya turlari bilan aloqadorligi 
 
Reja 
1. 
Jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati faning rivojlanish davrlari. 
2. 
Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati fanining o‘quv rejasidagi boshqa 
fanlar bilan aloqasi. 
3. 
Jismoniy madaniyat bazasi. 
4. 
Amaliy jismoniy tarbiya. 
5. 
Sog‘lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya. 
6. 
Jismoniy madaniyat jarayonida aqliy madaniyat. 
7. 
Jismoniy madaniyat jarayonida axloqiy madaniyat. 
8. 
Jismoniy madaniyat jarayonida estetik madaniyat. 
 
Kalit so‘zlar: Jismoniy madaniyat bazasi, amaliy jismoniy tarbiya, 
sog‘lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat jarayonida aqliy 
madaniyat, jismoniy madaniyat jarayonida axloqiy madaniyat, jismoniy madaniyat 
jarayonida estetik madaniyat. 
 
Jismoniy tarbiya nazariyasi va usulubiyatini rivojlanishining davrlari 
Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyatining rivojlanishi bir necha davrlarni 
o‘z ichiga oladi. 
Birinchi davr – bashariyat taraqqiyotining ilk davridagi harakat faoliyatini 
organizmga tasiri haqida eng dastlabki (emperik) bilimlar (Ponamarev N.I. 1975), 
ularning to‘planishi, “mashqlanganlik”ning foydasini sezib, maonosiga yetish va 
to‘plangan tajribani avloddan-avlodga uzatish usullarini anglashga imkoniyat 
yaratilgan “jismoniy mashqlar” ni va “jismoniy tarbiya”ni paydo bo‘lishi uchun 
shart-sharoit yaratilishiga omillarni yuzaga kelgan davri. 
Ikkinchi davr – jismoniy tarbiya jarayonida qo‘llanila boshlangan birinchi 
usuliyatlarning yaratilishi – qadimgi Yunonistonda quldorlik davlati davri va o‘rta 
asrni o‘z ichiga oladi (G.D.Xarabuga, 1974). Jismoniy tarbiyadagi bu usuliyatlar, 

---

tajribalar orqali yuzaga kelgan bo‘lib, filosoflar, pedagoglar, shifokorlar, odam 
organizmi faoliyati qonuniyatlari bilan unchalik tanish emasligi, o‘rganib 
ulgurmaganliklari orqali jismoniy mashqlar tasirining mexanizmini aytarli 
tushuntira olmas edilar. Shunga ko‘ra bu davr jismoniy mashqlar bilan shug‘ul-
lanishning foydasini tashqi ko‘rinishlarga qarab bo’lingan davr deb qaralgan. Bu 
davrda Yunonistonning jismoniy tarbiya usuliyati aytarli darajada keng tarqalgan 
bo‘lib, u mavjud vositalar va usuliyatlarni kuch, chidamlilik va boshqa harakat 
sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtirgan davr deb 
qaralgan. 
O‘rta asrning o‘rtalarida jismoniy tarbiya usuliyatlarining xillari ortdi. 
Gimnastika, suzish, o‘yinlar, kamon otish, otda chopish, qilichbozlik bo‘yicha 
dastlabki qo‘llanmalar paydo bo‘ldi. Ajdodlarimiz Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn 
Sino, Abu Rayhon Beruniylarning tan tarbiyasiga oid ilmiy Dune qarashlari 
vujudga keldi (Usmonxo‘jaev T.N. 1995).