Мавзу: Каналларнинг кўндаланг қирқимини тузиш. Сув сарфи ва чуқурлиги ўртасида функционал боғланиш эгри чизиғини қуриш

7 - жадвал

bcт (м)	0,4	0,6	0,8		1,0	1,25	1,5	2,0	2,5
bcт (м)	3,0	3,5	4,0		4,5	5,0	5,5	6,0	7,0
а)				б)

в)


9 – расм. Чўкмайдиган (қоя, шағал, қум билан харсанг тош, йирик қум) тупроқларида иншоот кўндаланг конструкцияси: а) бир ораликлик, б) икки ораликлик, в) кўп ораликлик.

а)

б)

в)


10 - расм. Чўкадиган (гил, қумоқ, қумлоқ, майда қум) ёки аниқ эмас тупроқларида иншоот кўндаланг конструкцияси: а) бир ораликлик В_и < 10 м бўлганида, б) икки ораликлик В_и < 10 м бўлганида, б) кўп ораликлик В_и > 10м бўлганида.
Бунда иншоот ораликлар кенглиги (эни)ни ва сонини белгилашда қуйидагиларни ҳисобга олиш шарт:

• 
  b_cт ∙ n > В бўлиши шарт;
  
• 
  В < 6 м бўлса, ораликлар сони n = 1 қабул қилинади, бунда b_cт < 2 м белгиланган бўлса, ораликларни сирпанувчи (сурма) ясси затвор билан, b_cт > 2 м белгиланган бўлса, ораликларни ясси ғилдиракли затвор билан жиҳозлаш мумкин;
  
• 
  В > 6 м бўлса, ораликлар сони n > 2 қабул қилинади;
  
• 
  b_з/Н_з < 1,25 бўлганида, ораликларни ясси ғилдиракли затвор билан, b_з/Н_з > 1,25...1,5 бўлганида эса, ораликларни сегментли затворлар билан жиҳозлаш мумкин, бунда b_з – затворнинг эни, b_з = b_cт , Н_з – затворнинг баландлиги, унинг ўлчами Н_з > Н + 0,1 м шартига ва “Қурилиш меъёрлари ва қоидалари”га мувофиқ затворнинг стандарт ўлчамида 8 –жадвал бўйича белгиланади;
  

Иншоот затворининг стандарт баландлиги Н_з (м)
8 - жадвал

Нз (м)	0,6	0,8	1,0	1,25	1,5	1,75	2,0	2,5
Нз (м)	3,0	3,5	4,0	4,5	5,0	5,5	6,0	7,0

Иншоот ораликларини сув ўтказиш қобилиятини текшириш.
Т-1 тақсимловчи канал учун
_{, м3/с}
Очиқ сув чиқарувчи иншоот кириш қисмининг умумий кенглигини аниқлаш.
Т-1 тақсимловчи канал учун
_м


мавзу: ростлаш иншооти пастки бьефининг гидравлик ҳисоби


Ушбу ҳисобда сув оқими қуввати (энергияси)ни сўндирувчи қудуқнинг керакли чуқурлиги ва узунлиги аниқланади.
Ҳисоб тартиби
Иншоотнинг ҳисоб схемаси тузилади



6-расм. ↓ б.к.т₁ = ↓ т.к.т шартидаги (Р_н = ↓ и.о - ↓ т.к.т = 0) иншоотнинг остонасиз ҳисоб схемаси


Пастки бьефдаги тақсимловчи канал учун олдин тузилган Q_i = f(h_i) функционал боғланиш графигида (2 - расм) Q_i = f₁(h_ci) ва Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш эгри чизиқлари чизилади.
Q_i = f₁(h_ci) ва Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш эгри чизиқларини тузиш учун ҳисоб қуйидаги 9-жадвал шаклида бажарилади. Бунда сиқилиш чуқурлиги h_ci га 0…1,0 м - атрофида таҳминан бир неча қийматларини бериб, ҳар бир h_ci қийматига тегишли иншоот 1 м энига келадиган сув сарфи (q_i), сиқилиш чуқурлиги билан туташтирилган сув чуқурлиги (h_ci’) ва сув сарфлари (Q_i) аниқланади.
9-жадвал

№	hci (м)	qi (м^2/с)	hci’(м)	Qi(м^3/с)
1	0,2
2	0,4
3	0,6
4	0,8
5	1,0

Хисобий сув сарфини аниқлаш.
_м3/с
Бу формулада:
φ - тезлик коэффициенти, φ = 0,986;
d – сув оқими энергиясини сўндирувчи қудуқнинг чуқурлиги, d=0,5 м.


Сакраш чуқурлигини аниқлаш.
_м
Сув сарфини аниқлаш.
_м3/с


Q_i = f₁(h_ci) ва Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш эгри чизиқлари олдин тузилган Q_i = f(h_i) боғланиш эгри чизиғи графигида (2-расм) чизиб кўрсатилади (11, 12 - расмлар).

11 - расм. Тақсимловчи канал учун Q_i = f(h_i), Q_i = f₁(h_ci) ва Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш эгри чизиқларининг бир бирига нисбатан жойлашуви графиги.



12 - расм. Тақсимловчи канал учун Q_i = f(h_i), Q_i = f₁(h_ci) ва Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш эгри чизиқларининг бир бирига нисбатан жойлашуви графиги.
Сув оқими кинетик энергиясини сўндирувчи қудуқнинг керакли чуқурлиги d_к қуйидаги формула бўйича аниқланади.


d_к = λ ∙Δh_max= м
бу ерда:
λ - запас коэффициенти, λ = 1,2:
Δh_мах – агар Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш графиги Q_i=f₂(h_ci’) Q_i=f(h_i) функционал боғланиш графиги билан кесишмаса, Δh_мах=0,5; агар Q_i = f₂(h_ci’) функционал боғланиш графиги Q_i=f₂(h_ci’) Q_i=f(h_i) функционал боғланиш графиги билан кесишса, орасидаги энг катта қиймат.
L_уч - сув оқимини учиш узунлиги қуйидаги формулалар бўйича аниқланади.
_м
бу ерда:
-критик чуқурлигидаги сув тезлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади.
_м/с
бу ерда:
h_кр- сув оқимини критик чуқурлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади.
_м
y – сув оқимини учиш баландлиги қуйидаги формулалар бўйича аниқланади.
_м
бу ерда:
h_cҳис - ҳисобий сув сарфидаги сиқилиш чуқурлиги (12 - расм).
q_ҳис - иншоот кенглигининг 1 ўлчов бирлиги (1 метр)га келадиган сув сарфи
_м3/с
L_сакр - гидравлик сакраш узунлиги қуйидаги формулалар бўйича аниқланади.
_м
бу ерда:
- ҳисобий сув сарфидаги сиқилиш чуқурлиги билан туташтирилган сув чуқурлиги (12 - расм).
Қудуқнинг керакли узунлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади.
_м


мавзу: каналдаги очиқ ростлаш иншоотининг бўйлама қирқими

Мавзу: Туташтириш иншоотининг гидравлик ҳисоби
(поғонали шаршарак)


Ҳисоб тартиби

1. 
   Ҳисоб схемасини тузиш (3.1 - расм).
   

2. 
   Кириш қисмининг ҳисоби
   

Иншоот кириш қисмининг керакли сув ўтказиш кенглиги қуйидаги формула бўйича аниқланади:
_м
Бу формулада
Q_б.к – бош каналнинг сув сарфи, топширик бланкадан олинади;
m₂ – сарф коэффициенти, m₂=0,36;
- ён томондан сиқилиш коэффициенти, =0,85…0,95.
g =9,81 м/с²
Н₀ – иншоот остонасидаги тўла сув босими.


Иншоот кириш қисми кўндаланг конструкцияси ва устунлар қалинлиги асосидаги тупроқлар турига қараб белгиланади:

• 
  чўкмайдиган (қоя, шағал, қум билан харсанг тош, йирик қум) тупроқларида иншоот кириш қисми кўндаланг конструкцияси қирқилган (устунлар иншоот кириш қисми пойдеворидан бўйлама чоклари ёрдамида қирқилган) ҳолдаги белгиланади (2.5 - расм), бунда устуннинг қалинлиги иншоот ясси затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 1,5 м, ва иншоот сегментли затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 1 м қабул қилинади;
  
• 
  чўкадиган (гил, қумоқ, қумлоқ, майда қум) ёки аниқ эмас тупроқларида иншоот кириш қисми кўндаланг конструкцияси қирқилмаган (устунлар ўртасидан иншоот кириш қисми бўйлама чоклари жойлашган) ҳолда қабул қилинади (2.6 - расм), бунда устуннинг қалинлиги иншоот ясси ғилдиракли затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 2 м, ва иншоот сегментли затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 1,5 м қабул қилинади. Лекин иншоот умумий кенглиги В_и < 10 м бўлганида иншоот кириш қисми кўндаланг конструкциясини чоксиз қилиш мумкин, бунда иншоот ясси ғилдиракли затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 1,5 м, ва иншоот сегментли затворлар билан жиҳозлаганида t_у = 1,0 м қабул қилинади.
  

“Қурилиш меъёрлари ва қоидалари”га мувофиқ затворнинг стандарт ўлчамига мосланган йўл қўйилган кириш қисмининг стандарт оралик (тешик)нинг кенглиги 2.6 - чи жадвал бўйича белгиланади. Бунда иншоот ораликлари кенглиги (эни)ни ва сонини белгилашда қуйидагиларни ҳисобга олиш шарт:

• 
  b_cт ∙ n > В бўлиши лозим;
  
• 
  В < 6 м бўлса, ораликлар сони n = 1 қабул қилинади, бунда b_cт < 2 м белгиланган бўлса ораликларни сирпанувчи ясси затвор билан, b_cт > 2 м белгиланган бўлса, ораликларни ясси ғилдиракли затвор билан жиҳозлаш мумкин;
  
• 
  В > 6 м бўлса, ораликлар сони n > 2 қабул қилинади;
  
• 
  b_з/Н_з < 1,25 бўлганида ораликларни ясси ғилдиракли затвор билан, b_з/Н_з > 1,25...1,5 бўлганида эса ораликларни сегментли затворлар билан жиҳозлаш мумкин, бунда b_з – затворнинг эни, b_з = b_cт , Н_з – затворнинг баландлиги, унинг ўлчами Н_з > Н + 0,1 м шартига ва “Қурилиш меъёрлари ва қоидалари”га мувофиқ затворнинг стандарт ўлчамида 2.7 – жадвал бўйича белгиланади.
  

Иншоот ораликларини сув ўтказиш қобилиятини текшириш.
_{, м3/с}


Очиқ сув чиқарувчи иншоот кириш қисмининг умумий кенглигини аниқлаш.
_м

2.