Mavzu: Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati

Mavzu: Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati

Bozor iqtisodiyoti biznesga asoslanadi. Biznes inglizcha (BUSINESS) so’zidan olingan bo’lib, ish, faoliyat, mashgulot degan maʼnoni bildiradi. Biznes – bu ayrim kishilarning yoki korxona - tashkilotga birlashgan kishilarning tavakkaliga pul qo’yib, undan foyda ko’rishga yoki puldan pul chikarib olishga qaratilgan iqtisodiy faoliyatidir.

Biznes – eng avvalo qonuniy yo’l bilan, ruxsat berilgan ish bilan shug’ullanib pul topishdir. O’zining xarakteriga qarab biznes ochiq – qonuniy va yashirin – g’ayriqonuniy bo’ladi. Ochiq biznes – bu kishilar xayo’tini farovon qiladigan faoliyatdir. Yashirin biznes esa qonun yo’li bilan taqiqlangan biznesdir.
Biznes turlari:

• Sanoat biznesi
• Agrobiznes qishlok xujaligi)
• Moliya biznesi
• Tibbiyot biznesi
• Shou (tomosha) biznesi
• Sport biznesi
• Savdo biznesi
• Sayoxat biznesi

Biznes bilan shugullanuvchilar xar xil:

• Individual, yakka tartibda yoki shaxsan uzi va oilasi bilan biznes qiluvchilar.


• Jamoa tarkibida yoki sherik bo’lib biznes kiluvchilar.
• Davlat biznesi – davlat nomidan biznes qilish.

Tadbirkorlik – kishilar (mulk subʼyektlari)ning moddiy va pul mablaglarini (kapitalni) amalda xo’jalik aborotiga tushirib, daromad topishga mo’ljallangan iqtisodiy faoliyatdir.
Tadbirkorlikning o’ziga xos tamoyillari mavjuddir:

• Mulkiy munosabatlarning ishtirokchisi bulishi.
• Iqtisodiy faoliyat erkinligi va faoliyat maxsulini taqsimlash mustakilligi. Foyda olishga intilish.
• O’z faoliyatidagi iqtisodiy maʼsuliyatni xis kilish.
• Iqtisodiy tavakkalchilikni o’z bo’yniga olish.

• Tadbirkorlik qoidalari va qonunlarining ustuvorligiga rioya qilish.
• Raqobat muxitining rivojlanishida va uning kurashida qatnashish.
• Tadbirkorlik siri (tijorat siriga ega bulish).
• Xalollik bilan ish yuritish. Nufuz (amalga) ega bo’lish.

Tadbirkorlik faoliyati – mavjud qonunlar doirasida, mulkiy masuliyat ostida va foyda olish maqsadida taxlika bilan amalga oshirilgan iqtisodiy faoliyatdir.
Tadbirkorlik faoliyatining vazifalari

• Ishlab chiqarishning yagona jarayonida iqtisodiy resurslarni birlashtirish;
• Biznesni yuritish bo’yicha asosiy qarorlarni qabul qilish;
• Ishlab chiqarishning yangi texnologiyasini va biznesni tashkil qilishning Yangi shakllarini joriy kilishda tashabbuskorlik ko’rsatish;
• Tavakalchilikka borish.

Tadbirkorlik faoliyatining rivojlanish shart – sharoitlari:

• Tadbirkor faoliyati uchun maʼlum xuquq va erkinliklar mavjud bo’lishi lozim.
• Tadbirkor mulkchilik xuquqiga ega bo’lishi ( mol mulki va foydani tasarruf qilishda) zarur.
• Erkin iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishni taʼminlaydigan iqtisodiy muxit va ijtimoiy – siyosiy shart – sharoitlar yetarlicha bo’lishi kerak.
• Mulkchilik va xo’jalik yuritishning xilma – xil shakllari va turlari takozo qilinadi.

Firma (korxona) – xo’jalikning boshlang’ich bo’gini
Firma inglizcha (FIRM) so’zidan olingan bo’lib, kommersiya korxonasi degan maʼnoni bildiradi. Korxona (firma) – iqtisodiy faoliyatni tashkil qilishning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy shakli, milliy iqtisodiyotning birlamchi bo’gini va tovarlar ixlab chiqarish (xizmat ko’rsatish) bo’yicha tadbirkorlik faoliyati subekti.
O’tish davrida erkinlik darajasiga qarab korxonalar 3 toifaga bo’linadi:

• Davlat buyurtmasi saklangan korxona.
• Xam buyurtma xam bozorga ishlaydigan korxona.
• Faqat bozorga ishlovchi korxona.

Firma (korxona) larning shakllari quyidagicha bo’ladi:

• xususiy firmalar
• maʼsuliyati cheklangan firmalar maʼsuliyati
• maʼsuliyati cheklanmagan firmalar yaʼni shirkatlar
• davlat korxonalari – firmalari
• aralash korxonalar
• korxonalar birlashmasi (konsorsium va konsern)
• firmalar shaxobchasi (bo’linmasi) va vakolatxonasi.

Faol tadbirkorlikni amalga oshirish uchun hamda innovasion faoliyatni jadal ravishda qo'llash uchun turli salohiyatga ega bo'lgan kichik biznes faoliyati sub'ektlari innovasion salohiyatini belgilashda quyidagilarga alohida e'tibor berishlari katta ahamiyatga ega deb hisoblaymiz:
1.Rag'batlardan keng miqyosda foydalanish
2.Imkoniyatlardan foydalanish
3.Turli cheklovlar va to'siqlarni bartaraf etish
Imkoniyatlar
cheklovlar
Rag'batlar
Kichik biznes sub'ektini boshqarayotgan mulk egasi o'z foydasini orttirish yo'lida tinmay izlanadi. Buning uchun, u sifatli, raqobatbardoshli yoki umuman yangi xil mahsulot turini ishlab chiqarishga harakat qiladi. Buning uchun u o'zidagi texnologiyani takomillashtiradi, innovatsiyalarni joriy etadi, ya'ni yangiliklarni qidiradi, topadi, o'z korxonasida qo'llaydi. Ushbu harakatlarning barchasi ma'lum xarajatlarni talab qiladi.
Shu bilan birgalikda, katta xarajatlarni qilib, bozorga olib chiqilgan mahsulotni bozorda yaxshi qabul qilmasliklari mumkin. U etarli miqdorda sotilmasdan, qilingan xarajatlar qoplanmasligi mumkin. Mahsulotning biron-bir hususiyati etarli darajada hisobga olinmagan bo'lishi mumkin. Shuning uchun har qanday tadbirkor har qanday yangi ishni, innovatsiyani amalga oshirish uchun ko'p marta o'ylashi, hisob-kitoblarni amalga oshirishi lozim.