Mavzu: kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlar

Kichik maktab davrida shaxslararo munosabat 
Birinchi bor maktabga kelgan bola о‘z atrofdagilari bilan psixologik 
jihatdan yangi munosabat tizimiga о‘tadi. U hayotining tubdan о‘zgarganini,
unga yangi majburiyatlar, nafaqat, har kuni maktabga borish, balki о‘quv faoliyati 
talablariga bо‘ysunish ham yuklatilganligini his eta boshlaydi. Bola 
insoniy munosabatlar tizimida ham alohida о‘rin egallayotganini bila boshlaydi. 
Ota-onasi, yaqinlari, atrofdagilari unga Yosh boladek emas, balki о‘z vazifalari, 

---

majburiyatlari bor bо‘lgan, о‘z faoliyat natijasiga kо‘ra hurmatga sazovor bо‘lishi 
mumkin bо‘lgan alohida shaxs sifatida munosabatda bо‘ladilar. Oila a’zolarining 
bola о‘quv faoliyati, yutuqlari bilan qiziqayotganligi, Shuningdek, uni nazorat
qilayotganligi, unga qilinayotgan yangi muomala, munosabat uning ijtimoiy 
mavqei о‘zgarganligini tо‘la his etishiga, о‘ziga nisbatan munosabatining 
о‘zgarishiga asos bо‘ladi. Kichik maktab Yoshidagi о‘quvchilarning muhim 
xususiyatlaridan biri ulardagi о‘qituvchiga ishonch hissi bо‘lib, bunda 
о‘qituvchining о‘quvchiga ta’sir kо‘rsatish imkoniyati juda kattadir. Bola 
о‘qituvchini aql sohibi, ziyrak, sezgir, mehribon inson deb biladi. 
О‘qituvchining obrо‘si oldida ota-onalar, oilaning boshqa a’zolari, qarindosh 
urug‘larining nufuzi keskin kamayadi. Shu sababli, bolalar о‘qituvchining har 
bir sо‘zini qonun sifatida qabul qiladilar. Demak, kichik maktab Yoshidagi 
о‘quvchilar rivojida etakchi bо‘lgan о‘quv faoliyati о‘qituvchi shaxsi va 
о‘quvchi bilan munosabat uslubining ahamiyati juda kattadir. 
Kichik maktab davrida bolaning boshqa insonlar bilan munosabatlarida 
katta о‘zgarishlar rо‘y beradi.Bolaning muloqoti endi aniq maqsadga 
qaratilgan bо‘ladi.Bunga sabab bir tomondan о‘qituvchining doimiy ravishda 
unga kо‘rsatadigan faol ta’siri bо‘lsa, ikkinchi tomondan о‘quv jamoasining 
kо‘rsatadigan ta’siridir. О‘qituvchining dars jarayonida har bir о‘quvchiga ta’sir 
kо‘rsatishi uchun qulay imkoniyati bor. О‘quv faoliyatining boshlanishi 
jarayonida bolaning kattalar va tengdoshlari bilan qiladigan muomala-
munosabatlari yangicha tus ola boshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" 
munosabatidan tashqarida yuzaga keladi. Chunki, о‘qituvchi bolaga ota-onaga 
nisbatan kо‘proq ravishda normativ talablar qо‘yadi. Bundan tashqari bolaning 
oilasi va tevarak atrofdagi odamlar bilan ham muloqotida katta о‘zgarishlar 
bо‘ladi . Oilada endi bolani ma’lum bir majburiyat va huquqlari bо‘lgan 
shaxs sifatida qabul qilinadi va bu о‘z-о‘zidan bola bilan bо‘lgan 
munosabatlarda о‘z aksini topadi. Atrofdagilar bilan munosabatda esa bola 
о‘z “Men”ini namoyon etishga harakat qiladi. L.S. Vigotskiyning 
ta’kidlashicha, faqat jamoaviy hayot ichida va ijtimoiy munosabatlar 
ta’sirida bolaning individual xulq-atvori shakllanadi. Faqat о‘qituvchigina 
о‘quvchisiga turli qat’iy talablar qо‘yib, ularning xatti-harakatlarini baholay 
oladi, bolaning ijtimoiylashuviga sharoit yaratib, uni huquq va burchlar–
ijtimoiy maqoni tizimida standartlashuviga olib kela oladi. О‘qituvchining 
munosabat uslubi о‘quvchining faolligiga bevosita ta’sir kо‘rsatadi. Kichik
maktab Yoshidagi о‘quvchi faolligining asosan uch xil kо‘rinishi mavjud
bо‘lib, bular: jismoniy, psixik va ijtimoiy faollikdir. 
О‘qituvchining dars jarayonida har bir о‘quvchiga ta’sir kо‘rsatishi uchun 
qulay imkoniyati bor. О‘quv faoliyatining boshlanishi jarayonida bolaning 
kattalar va tengdoshlari bilan qiladigan muomala-munosabatlari yangicha tus ola 
boshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidan tashqarida 
yuzaga keladi. Chunki, о‘qituvchi bolaga ota-onaga nisbatan kо‘proq ravishda 
normativ talablar qо‘yadi. Birinchi bor maktabga kelgan bola hali о‘zini tо‘liq 
anglashi va о‘z xatti-harakatlarini aniq bilishi qiyin. Faqat о‘qituvchigina bolaga 
meyorlar qо‘yishi, ularning xatti-harakatlarini baholashi, о‘z xatti-harakatlarini 

---

boshqalar bilan moslashtirishga sharoit yaratishi mumkin. Boshlang‘ich sinfda 
о‘quvchilar о‘qituvchi tomonidan qо‘yiladigan yangi shartlarni qabul 
qiladilar va ularning qoidalariga tо‘la amal qilishga harakat qiladilar. Bola 
uchun о‘qituvchi uning psixologik holatini belgilab beruvchi asosiy figura 
hisoblanib, bu holat uning nafaqat sinfdagi, balki, umuman tengdoshlari bilan 
bо‘ladigan munosabatiga, bu munosabat esa о‘z-о‘zidan oilasidagi 
munosabatlariga ham ta’sir kо‘rsatadi. Shuningdek, bu munosabatlar uning 
о‘quv faoliyati muvaffaqiyatini ham belgilab beradi. О‘qituvchining 
о‘quvchilarga ta’sir kо‘rsatishi va munosabatining quyidagi uslublari mavjud.