Mavzu: Kirish. Istiqlol darsi

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:mushoira,savol-javob.musobaqa;

Dars jihozi : Alisher Navoiy asarlari.

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

Savollar .

1. Alisher Navoiyning “qaro ko`zum ” radifli g`azalida qanday badiiy san`at

qo`llangan?

2. “Kecha kelgumdir debon” radifli g`azali necha baytdan iborat?

G`azalning maqta`sini ayting

3. Begona bayt deganda nimani tushunasiz?

4. “Sharqqa she`riyatni o`rgatib bo`lmaydi” fikrlarining muallifi kim?

5. A.Navoiy nechta devon tuzgan?

6. “Xazoyin ul-maoniy” devoni yana qanday nomlanadi? Uning tarkibiga

nechta devon kirgan?

8. G`azal deganda nimani tushunasiz?

9. Qit`a deb nimaga aytiladi?

10.Qit`a qanday qofiyalanadi?

11.Alisher Navoiy nechta qit`a yozgan?

12. “Xazoyin ul-maoniy” devoniga nechta g`azal kiritilgan?

13. Qit`a qaysi tldan olingan qanday ma`nolarni bildiradi?

14.Alisher Navoiyning devonlarini sanang.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I. Mushoira

Alisher Navoiy g`azallari yuzasidan qatorlararo musobaqa.

II.Bahr-u bayt

Qatorlararo bahr-u bayt musobaqasi o`tkaziladi .Unda o`quvchilar g`azal bayti tugagan harf b-n boshqa bir g`azalni aytadilar.

Masalan ;

Yordin ayru ko`ngil mulkedurur sultoni yo`q

Mulkkim sultoni yo`q , jismedururkim joni yo`q.

Qoshi yosinmu deyin, ko`zi qarosinmu deyin,

Ko`ngluma har birining dard-u balosinmu deyin?!

Darsning ustahkamlash bosqichida:

1. 
   Alisher navoiyning darslikdan tashqari g’azallari va qit’alarida ifodali
   

o’qib,ularni g’oyaviy,badiiy va nazariy bilimlar asosida tahlil qilish.

II.Test sinovi:

1.Mantiqan ketma-ketlikka ega bo’lgan g’azalar qanday g’azallar sanaladi?

A.Yakpora B.Parokanda C.Musalsal D.Voqeaband

2.G’azaning ilk bayti qanday ataldi?

A.Maqta’ B.Begona bayt C.Matla’ D.Bayt

3.”Qit’a” so’zining ma’nosi

A.Parcha,bo’lak ,qism B.Bagishlov,madh

C.To’rtlik C.Oshiqona so’z,ayollarga xushomad

4.Tuttum o’lmakdin tirilmak hajrida, tengdir manga

Emdi gar bergil ziloli Xizr ,agar jallod bo’l.-Qanday badiiy san’at q’llanilgan?

A.Tashbih B.Irsoli masal C.Talmeh D.Tazod

5.”G’azal”so’zining ma’nosi

A.Ayolga xushomad,oshiqona so’z B.Parcha.bo’lak

C.Madh etish,tarannum D.Quyosh nurlarining tarqalishi

Javoblar:1. A 2. C 3.A 4. C 5.A

Uyga vazifa:Darslikdan tashqari g’azal va qit’alar yod olish.

O’quvchilar bilimini baholash.

Ko’rildi:

26.11.2014.y

Dir. orinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:3.12.2014.y-8-“A”;2.12.2014.y-8-“B”;

Mavzu: Nodira hayoti va ijodi . “Doda keldim” matla`li g`azali

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: Nodira hayoti vaijodi haqida ma’lumot berish,”Doda keldim”g’azalini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b) tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida mehr-muhabba,vafo-sadoqat,insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi: o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi: suhbat,matn ustida ishlash,g’azal tahlili;

Dars jihozi : darslik,Nodira siymosi,tarqatmalar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Alisher Navoiy lirikasi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;

2.Nazm gulshani:Navoiy ijodi asosida.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.O`zbek shoiralaridan kimlarni bilasiz?

Jahon otin Uvaysiyga homiylik , ustozlik qilgan Qo`qon malikasi kim?

Nodira –XIX asrning birinchi yarmida ijod qilgan taniqli o`zbek shoirasi. Uning asl ismi Mohlaroyim bo`lib, Nodira - adabiy taxallusi hisoblanadi. Bundan tashqari Komila taxallusi bilan ham o`zbekcha she`rlar bitgani ma`lum.Forsiy asarlarini Maknuna taxallusi bilan ham yozgan.Nodira 1792-yilda Andijon hokimi Rahmonqul otaliq xonadonida tavallud topgan. Nodiraning ota-onasi buyuk Sohibqiron Amir Temur xonadoniga mansub edi. Buni uning ushbu baytlaridan ham bilib olish mumkin:

Siyosat xonadoni, shohi Bobur nasli pokimen,

Xudoyo ,rahmat ayla barcha ajdodi izomimni.

Nodira 1808 –yilda Qo`qon xoni Norbo`tabiyning o`g`li Umarxon b-n oila quradi,1810 –yilgacha Marg`ilonda , undan keyin umrining oxirigacha Qo`qonda yashaydi.Nodiraning Muhammad Alixon va Sulton Mahmudxon ismli o`g`illarni tarbiyalagan.Nodira devon tuzgan .Uning turkiy devonidan 189 ta g`azal o`rin olgan.Nodira 1842-yilda Amir Nasrullo tomonidan o`g`illari Muhammad Alixon va Sulton Mahmudxon ,nabirasi Muhammad Aminxon va mahramlari Xushholbibi ,Norbibi, Oyshabibilar bilan birga qatl etilgan.

Asarlari :

“Vasl uyin obod qildim..”, “Marhabo”, “Muhabbatsiz kishi odam emasdur”,

“Kel dahrni imtihon etib ket”, “Yorning ko`ngli emas ozorsiz”, “Nodira ahvolidan ogoh bo`ling”, “Ehtiyoj”, “Ko`zlarim mushtoqdir diydor uchun”

“Firoqnoma” kabi asarlari Nodira qalamiga mansub.

II.Nodira hayoti va ijodiga oid darslikdagi ma’lumotlarni o’qib,o’zlashtirish.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Nodiraning “Doda keldim” matla`li g`azalini o`qish va tahlil qilish.

Matla`

Doda keldim ,ey salotin sarvari,dodil eshit.

Sen shah-u men benavo dod-u faryodim eshit

Begona bayt

Kelki , bir soat seni ko`rmoq uchun mushtoqmen,

Telba bo`ldim sendan ayru , ey parizodim , eshit.

Maqta`

Nodira bodi sabodin senga irsol etgali

Qildi insho bu g`azalni tab`I noshodim eshit.

Vazn : aruz

Hajm : 7 bayt 14 misra

Qofiyadosh so`zlar:dodim, faryodim,ozodim,shamshodim,obodim,yodim,

parizodim, noshodim.

Qofiyalanish tartibi: a-a,b-a, d-a,e-a,f-a,g-a, h-a.

Radif : eshit

Gazal an’anaviy ,ya’ni ishqiy mavzuda yozilgan,Nodiraning yoriga bo’lgan sog’inchi,iztirobi,ichki kechinmalari asosida yaratilgan.

II.Test sinovi:

1.Shoiraning forsiy taxallusi

A.Nodirabegim C.Komila C.Maknuna D.Mohlaroyim

2.Amir Umarxon qachon taxtga chiqadi?

A.1810 y B.1792 y C.1807 y D.1820 y

3.Amir Umarxon qanday taxallus bilan ijod qilgan?

A.Umarxon B.Amir C.Amiriy D.Olimxon

4. Nodiraning turkiy devonida nechta g’azal o’rin olgan?

A.198 ta B.189ta C.190 ta D.289 ta

5.Doda keldim ,ey salotin,sarvari dodim eshit,

Sen shah-u,men benavo,lutf ayla faryodim eshit.Matla’da qanday san’at qo’llanilgan?

A.Talmeh B.Tashbih C.Tazod D.Irsoli masal

Javoblar:1. C 2.A 3.C 4.B 5.C

Uyga vazifa:”Doda keldim ”matla’li g’azali tahlili

O’quvchilar bilimini baholash.
Ko’rildi:__2.12.2014.y__Dir._o’rinb'>Ko’rildi:

2.12.2014.y

Dir. o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:5.12.2014.y-8-“A”;3.12.2014.y-8-”B”;

Mavzu: Nodira g’azallari tahlili

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: Nodira g`azallari badiiyati haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy: o`quvchilarni qalbida sadoqat ruhini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi: o’quvchilarning fikrlash salohiyati va dunyoqarashini takomillashtirish.

Dars tui:noan’anaviy;

Dars uslubi:ifodali o’qish,g’azallar tahlili,bahs;

Dars jihozi :Nodira siymosi,g’azallari,tarqatmalr.

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida Nodira hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;

2.”Doda keldim”matla’li g’azalini yod aytish va g’azalni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.

1.Nodira qachon qayerda tug`ilgan?

2.Nodira atrofida qaysi shoiralar ijod qilgan edi?

3.Nodiraning ijodiy merosi haqida gapiring.

4.Nodira qaysi taxalluslar bilan ijod qilgan

5.Nodiraning turkiy evonidan nechta g`azal o`rin olgan?

6.Nodira ijodi va hayotida Amir Umarxonning o`rni qanday bo`lgan?

7. Nodiraning farzandlari haqida gapiring

8.Nodira qaysi tilda yozgan g`azallariga Maknuna taxallusini qo`llagan?

II.“Dahrni imtihon qilib ket” g`azalini o`qish va tahlil jadvalini to`ldirish.

Kel ,dahrni imtihon qilib ket,

Sayri chamani jahon etib ket.

Bedardlarning jafolaridin

Faryod etib, fig`on etib ket.

Dunyo chamanini bulbulisen

Gul shoxida oshiyon etib ket

Ey ashk,ko`zimni maktabidin

Hayrat sabaqin ravon etib ket

Olam chamaniki bevafodur

Bir oh ila xazon etib ket

Ushshoq maqomi bo`stonidir

Azmi rahi bo`ston etib ket.

Maqsad na edi jahona kelding?

Kayfiyatini bayon etib ket

Fosh etma ulusqa ishq sirrin

Ko`ngulda ani nihon etib ket.

Kel ,ishq yo`lida ko`zlaringni

Ey Nodira ,durfishon etib ket.

Tahlil jadvalini to`ldirish

1	Matla`
2	Begona bayt
3	Maqta`
4	Hajm
5	Qofiyalanish tartibi
6	Qofiyadosh so`zlar
7	Radif
8	Vazn
9	She`riy san`at turi

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.”Vasl uyin obod qildim”matla’li g’azalini ifodali o’qish va g’azalni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Vasl uyin obod qildim,buzdi hijron oqibat,

Seli g’amdin bu imorat bo’ldi vayron oqibat…

G’azal ishqiy mavzuda yozilgan.Unda hijron iztiroblari tasviri asosiy o’rin tutadi.Lirik qahramon yor vasliga yetolmagani oqibatida chekkan dard-u g’amlarini turli badiiy tasvirlar orqali bayon qiladi.

II.Darslikdan tashqari shoirlar she’rlaridan ifodali o’qib,tahlil qilish va shoira hayotiga oid chizgilar bilan qiyoslash.”Firoqnoma”musammati asosida:

Nazariy ma’lumot:O`zbek mumtoz she`riyatida she`riy shakllarni shakllantirishga xizmat qiladigan “musammat” degan tushuncha ham bor.Bu arabcha so`z lug`aviy jihatdan “ipga terilgan marvarid” degan ma`noni anglatadi.Uning istilohiy ma`nosi ham shundan kelib chiqadi.Ya`ni bu tushuncha she`r baytlarining baytdan tashqari turlarini anglatuvchi ilmiy atama hisoblanadi.

Musammatlar yaratilishiga ko`ra 2 xil bo`ladi:

1.Mustaqil(ta`bi xud)musammatlar;

2.Tazmin(biror g`azal asosida –zaminida yaratilgan musammatlar)

Musammatlarning turlari quyidagicha bo`ladi:

1.Musallas-har bandi 3 misradan iborat

2.Murabba`-har bandi 4 misradan iborat

3.Muxammas- har bandi 5 misradan iborat

4.Musaddas-har bandi 6 misradan iborat

5.Musabba`-har bandi 7 misradan iborat

6.Musamman-har bandi 8 misradan iborat

7.Mustasne`-har bandi 9 misradan iborat

8.Muashshar yoki mashru`-har bandi 10misradan iborat

III.Test sinovi:

1.Nodiraning forsiy devoni

A.”Devoni Maknuna” C.”Devoni Komila”

C.”Firoqnoma” D.”Devoni forsiy”

2.”Firoqnoma”musammatning qaysi janrida yozilgan?

A.Musamman B.Musabba’

C.Murabba’ D.Muxammas

3.Garchi bor erdi musaxxar devlar farmonida,

Poymoli xayli mo’r o’ldi Sulaymon oqibat.

Baytda qanday san’at qo’llanilgan?

A.Irsoli masal B.Tazod C.Talmeh D.Tashbih

4.Vasl uyin obod qildim,buzdi hijron oqibat,

Seli g’amdin bu imorat bo’ldi vayron oqibat.

Baytda qanday san’at qo’llanilgan?

A.Tanosub B.Talmeh C.Tazod D.Tashbih

5.Musamman…

A.Har bayti 5 misradan iborat she’riy janr

B.Har bayti 10 misradan iborat she’riy janr

C.G’azalning bir korinishi

D.Har bandi 8 misradan iborat she’riy janr

Javoblar:1.A 2.A 3.C 4.C 5.B

Uyga vazifa:Mustaqil o’qish uchun berilgan g’azallar ustida ishlash va g’azallardan birini yod olish.

O’quvchilar bilimini baholash.

Ko’rildi:

3.12.2014 y

Dir.o’rinb:

O`zbek mumtoz she`riyatida she`riy shakllarni shakllantirishga xizmat qiladigan “musammat” degan tushuncha ham bor.Bu arabcha so`z lug`aviy jihatdan “ipga terilgan marvarid” degan ma`noni anglatadi.Uning istilohiy ma`nosi ham shundan kelib chiqadi.Ya`ni bu tushuncha she`r baytlarining baytdan tashqari turlarini anglatuvchi ilmiy atama hisoblanadi.

Musammatlar yaratilishiga ko`ra 2 xil bo`ladi:

1.Mustaqil(ta`bi xud)musammatlar;

2.Tazmin(biror g`azal asosida –zaminida yaratilgan musammatlar)

Musammatlarning turlari quyidagicha bo`ladi:

1.Musallas-har bandi 3 misradan iborat

2.Murabba`-har bandi 4 misradan iborat

3.Muxammas- har bandi 5 misradan iborat

4.Musaddas-har bandi 6 misradan iborat

5.Musabba`-har bandi 7 misradan iborat

6.Musamman-har bandi 8 misradan iborat

7.Mustasne`-har bandi 9 misradan iborat

8.Muashshar yoki mashru`-har bandi 10misradan iborat

Uyga vazifa:

G`azalni yodlash

Adabiyot 8-sinf

Sana:9.11.2014.y-8-”B”;10.11.2014.y-8-“A”;

Mavzu: 3-nazorat ishi .Insho

“Menga yoqqan g’azal”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- o’tilgan mavzular asosidao`quvchilarning olgan bilimlarini nazorat qilish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida g’azallarda ilgari surilgan insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:nazorat;

Nazorat turi:Insho

Dars uslubi:suhbat,reja tuzish,insho yozish;

Darsning jihozi:darslik,nazorat ishi daftarlari.

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)o’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Nazorat ishi mavzusi asosida suhbat,qisqa fikrlarni yig’ish;

I1.Mavzuga oid reja tuzish

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Mavzuga oid tuzilgan rejalar asosida insho yozish:

1. Nodira-o`zbek mumtoz adabiyotining malikasi.

2. “Eshit”radifli g`azali –men yoqtirgan g`azal.

3.G`azalda sharq ayollariga xos tuyg`ularning ifodalanishi.

4.G`azalda qo`llangan badiiy san`atlar.

5.Asrlarni maftun etgan Nodira mangu barhayot.

Nodira –o’zbek mumtoz adabiyotining yorqin namoyondalaridan biri sanaladi.U adabiyotimizda vafo,sadoqat,sabr-qanoat …timsoli.Uning ijodidagi ohanglar Zulfiya ijodidagi ohanglar bilan hamohang.Chunki bu ikki buyuk shoiraning hayot yo’li,qalb kechinmalari,muhabbat iztiroblari bir-biriga juda yaqindir.

Doda keldim,ey salotin,sarvari dodim eshit,

Sen shah-u,men benavo ,lutf ayla.faryodim eshit…

Bu g’azalda shoiraning boshqa g’azallari kabi firoq azoblari,muhabbat iztiroblari badiiy,ta’sirli ifodasini topgan…

G’azalda sharq ayollariga xos vafo,sadoqat,bardosh… kabi tuyg’ular tarannum etiladi.Shoiraning butun ijodi mana shu go’zal tuyg’ular ila sayqal topgan.Shuning uchun ham Nodira o’zbek ayolining yorqin timsoli sifatida tilga olinadi.

Shoira qalb iztoroblari,muhabbat kechinmalarini soda tilde,tirli badiiy san;atlar asoida go’zal ifoda etadi.O’quvchi bu g’azallarni o’qiganda shu olam girdobida g’arq bo’ladi go’yo…

Nodirabegim asrlar o’tsa-da,mangu ,barhayot yashaydi.Chunki uning ijodidagi har bir misra mangu va barhayot mavzular ila yo’g’rilgan…

II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.

Uyga vazifa:O’tilganlarni takrorlash.

Ko’rildi:

9.12.2014.y

Dir.orinb:


Adabiyot 8-sinf

Sana:10.12.2014.y-8-“B”;12.12.2014.y-8-“A”;

Darsning mavzusi:Nazorar ishi tahlili

Darsning maqasadi:a}ta’limiy-o’quvchilar yozgan nazorat ishlarini tahlil qilish,nazorat ishidan olgan baholarini izohlash,xatolar ustida ishlash;

b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida mehr-muhabbat va insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning yozma savodxonligi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.

Darsning turi:mustahkamlash;

Darsning uslubi:tahlil,she’riy daqiqa,ijodiy ish.

Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari, she’rlar va hikmatlar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlr nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 3-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;

II.Xatolar ustida ishlash:

a)imlo xatolari ustida ishlash;

b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;

d)uslubiy xatolar ustida ishlash.

Datsning mustahkamlash bosqichida:

I.Nazm gulshani.darslikdan tashqari yod olingan she’rlar aosida;

II.Ijodiy ish:Bir misrada ming ma’no(Bir she’r asosida fikrlarni erkin bayon etish)

Onajon!bu galgi yurak so’zimni.

Senga bag’ishladim,senga onajon.

Yo’q,yo’q so’zim emas,balki o’zimni

Senga bag’ishladim ,ey ulug’ inson!

Ha,inson bu dunyoga kelibdimi,avvalo,ota-onasi oldidagi burchini ado etishini istaydi,chunki bu bizning birinchi farzandlik burchimizdir.Shoir,ey farzand,sen,nafaqat,yurak so’zlaringni,balki o’zingni ,butun umringni baxsh etsang ham,ular oldidagi burchingni ado tolmaysan,demoqchi shoir.

O’zbek she’riyatida har bir misra ming ma’noga teng.Uladagi so’zlar marjon kabi tizilgan.Bu so’zlar qalblarga alanga yoqadi,insonni fikrlashga,o’ylashga da’vat etadi.Zero,so’z ham tarbiya,ham ma’naviyat asosidir…

II.Ijodiy ishlar tahlili.

III.She’riy kitoblardan she’riy parchalar o’qish va she’rlardagi badiiy tasvir vositalarini topish,tahlil qilish;

…Eshilib,to’lgnib ingranadi kuy,

Qaylardan kelmoqda bu oh-u,fartod.

Kim u uig’layotgan Navioymikan,

Va yomay kuychisi Hayyommikin dod…

Bu misralarda Abdulla Oripov jonlantirish san’atidan foydalangan,kuydagi mahzun ohanglarni insonning ingranishiga qiyos etadi…..

Uyga vazifa:Otilganlarni takrorlash.

Oquvchilar bilimini baholash.


Ko’rildi:

9.12.2014.y

Dir.o’rinb:
Adabiyot 8-sinf
Sana:2012.2014.y-8-“A”;16.12.2014.y-8-“B”;

Mavzu: Abdurauf Fitrat hayoti va ijodi. “Mirrix yulduziga” she`ri.

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: Fitrat hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish,”Mirrix yulduziga ”she’rini ifodali o’qish va she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida erkni qadrlash tuyg`usini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi: o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillshtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil;

Dars jihozi :Abdurauf Fitrat siymosi,asarlari,darslik.

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida Nodira hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;

2.Nazm gulshani:Navoiy va Nodira she’rlari asosida.

Darsnng mohiyatini anglash bosqichida:

I.O`zbek milliy uyg`onish davrining jarchisi va asoschilaridan biri ,o`zbek milliy prozasi , maorifi ,tilshunosligi,adabiyotshunosligi, jamiyatshunosligi singari o`nlab sohalarning oyoqqa turishiga va rivojiga ulkan hissa qo`shgan adib Abdurauf Abdurahim o`g`li Fitrat 1886-yil Buxoroda ziyoli oilasida tug`ilgan.Uning otasi Abdurahimboy zamonasining o`ziga to`q ,o`qimishli , dunyo ko`rgan kishilaridan edi.Uning tirikchiligi sarroflik va savdogarlik b-n kechgan.Kasbi taqozosi b-n Turkiya,Eron,Qashqarga tez-tez borib kelib turgan.Bo`lg`usi ijodkor avval shahardagi ko`plab eski maktablardan birida ,keyin mashhur Mir Arab madrasasida o`qiydi.18 yoshlarga yetganda bir muddat otasiga yordam beradi, u b-n birga haj ibodatiga ham boradi. 1904-1907-yillar oralig`ida ro`y bergan shu safar davomida yosh Fitrat dunyoning Turkiya,Eron, Hindiston,Arabiston,Rusiya singari mamlakatlarini o`zi u-n kashf qildi.1909-yilda Abdurauf o`zining bir necha hamshaharlari b-n Istambulga o`qishga ketadi.1913-yil oxirigacha Istanbuldagi “dorulmuallimin”-muallimlar gimnaziyasida o`qiydi.1909-yilda Fitrat dastlabki yirik asari-“Munozara”ni e`lon qildi.Asarning to`liq nomi “Hindistonda bir farangi ila buxorolik mudarrisning jadid maktablari xususinda qilg`an munozarasi”b/b u fors tilida yozilgan.

Turli yillarda Fitrat o`nlab asarlarni yozib e`lon qildi:

“Rahbari najot”, “Oila”, “Begijon”, “Mavludi sharif”, “Abo Muslim” va h .

Fitrat yangi maktablar uchun “Muxtasar islom tarixi”, “O`qu” kabi kitoblarni yozdi.

Fitrat 30-yillar qatag`onida asossiz “turkparast”, “millatchi”, “islomparast”, “G`arbning josusi” degan tuhmatlar b-n ayblanib ,bir qator noqonuniy o`tkazilgan tergovdan so`ng 1938-yilning 4-oktabrida “xalq dushmani” sifatida aybanib otib o`ldirildi.

Fitratning dramatik asarlari:

1.“O`g`uzxon”

2.“Chin sevish”

3.“Abulfayzxon”

4.“Shaytonning tangriga isyoni”

5.“Arslon”

Fitratning ilmiy asarlari:

1.“Bedil”ilmiy ommabop ocherk

2.“O`zbek tili tajribalari to`g`risida bir tajriba:

Sarf (1-kitob),Nahv (2-kitob)”

3.“Sarfi zaboni tojik”

4.“Adabiyot qoidalari”

5.“Eng eski turkiy adabiyot namunalari”

6.“O`zbek adabiyoti namunalari”

7.“Sharq shaxmati”

8.“O`zbek klassik musiqasi va uning tarixi ”

9.“Fors shoiri Umar Xayyom”

10.“Aruz haqida”

II.Fitrat haqidagi darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.“Mirrix yulduziga ” she`rini o`qib ,tahlil qilish:

Go’zal yulduz,yerimizning eng qadrli tuqg’ani,

Nega bizdan qochib muncha uzoqlarg’a tushibsan,

Tuvg’aningga nechun sira gapurmasdan turibsan?

So’yla,yulduz ,holing nadir?Nechuk topding dunyoni?..

“Mirrix yulduziga” she`ri 1920-yilda yozilgan b/b, she`rdagi lirik qahramon shoirning o`zi.

Mirrix-Mars sayyorasi Shamsiy (Quyosh) yil hisobida Hamal-Mart oyining homiy sayyorasi sanaladi.Bu oyning unsure-xos belgisi-olovdir.

Futratning aynan Mars-Mirrix yulduziga murojaat qilishining yana bir ilmiy-mantiqiy sababi bor.Mars-Mirrix yulduzi , boshqa bir mifologik qarashlarga ko`ra , jang-u jadal ramzi, yunonlarda urush xudosi hisoblanadi.Fitrat “Mirrix yulduziga ” she`rida o`zimizdan chiqqan sotqinlar yurtfurushlarni dalil fosh qiladi.

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

III.Test sinovi.

1.Shoirning ilk chop etilgan asari.

A.”Sayha” B.”Munozara”

C.”Hind sayyohi qissasi” D.”Oila”

2.Forsiy tildagi she’rlar to’plami

A.”Sayha” B.”Begijon”

C.”mavludi sharif” D.”Munozara”

3.Fitratning “Og’uzxon”,”Chin sevish”,”Abulfayzxon”,”Shaytonning tangriga isyoni”,”Arslon ”kabi asarlari qaysi janrda yozilgan?

A.Nasriy asarlar to’plami B.Drama

C.O’quv qo’llanma D.She’riy to’plam

4.”Mirrix yulduzi” deganda qaysi sayyora nazarda tutilgan?

A.Yupiter B.Yer C.Saturn D.Mars

5.”Mirrix yulduzi” she’rining asosiy g’oyasi

A.Mars sayyorasining ko’rinishi

B.Xo’rlangan xalq va erkinlik

C.Ma’rifat va ma’naviyatni targ’ib qilish

D.Erkinlik va ozodlik uchun kurashish