Mavzu: korxonaning asosiy fondlari va

4. Ishlab chiqarish quvvati va uni hisoblash
Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi korxonaning ishlab
chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi. U ishlab chiqarish dasturini asoslashda katta rol`
o'ynaydi hamda korxonaning belgilangan nomenklatura va sifatli mahsulot ishlab chiqarish
bo'yicha potentsial imkoniyatlarini tavsiflaydi.
Bundan kelib chiqadiki, ishlab chiqarish quvvati – bu ma'lum bir vaqt davomida ilg'or
texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilg'or sharoitlarida
ishlab chiqarish mumkin bo'lgan mahsulotlarning maksimal darajasidir. U qoidaga ko'ra, ishlab
chiqarilgan mahsulotlar hajmining natural ko'rinishda, ushbu korxonaning ixtisoslashganligi va
mahsulotning alohida turlari o'rtasidagi o'zaro nisbatiga ko'ra aniqlanadi.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati ilg'or (asosiy) sexlar quvvati bilan, sexlar quvvati bosh
uchastkalar quvvati bilan, uchastkalar quvvati esa bosh uskunalar quvvatiga asosan
aniqlanadi. Korxona ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilab beruvchi ko'rsatkichlar
qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
? uskunalar tarkibi va turlar bo'yicha soni;
? uskuna, agregat va dastgohlardan foydalanishning texnik-iqtisodiy norma (normativ) lari;
? uskunalarning ishlash vaqti fondi;
? ishchilar soni;
? ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va assortimenti (turlari va xilma-xilligi).
Korxona ishlab chiqarish quvvatining boshlang'ich (yil boshida), yakuniy (yil oxirida), o'rtacha
yillik hamda loyiha quvvati turlari mavjud. Loyiha quvvati qurilish loyihasida ko'zda
tutilgan bo'ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik jihatdan qayta qurollantirish davomida
loyiha quvvati kattalashtirilishi mumkin. Shu sababli amaliyotda loyiha quvvati ko'pincha
korxonaning amaldagi quvvati bilan solishtiriladi.
Korxonaning amaldagi quvvati korxona ishlab chiqarish dasturini tayyorlash uchun asos bo'lib
xizmat qiladi.
Korxona ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda zahiradagi uskunalardan tashqari, barcha
o'rnatilgan uskunalar hisobga olinadi. Ba'zi bir sexlarda (yig'uv, quyuv va boshqa sexlarda)
ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga asosan hisoblanadi.
Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda mahsulot birligiga sarflanuvchi vaqt normasi yoki har bir
uskunaning unumdorlik normalari muhim ahamiyatga ega bo'lib, ular ilg'or hamda progressiv
bo'lishi talab qilinadi.
Korxona bosh bo'g'inining (asosiy sexining) ishlab chiqarish quvvati quyidagi formula asosida
hisoblanadi:
M = n Fmax / Mm .
Bu yerda:
M -sex yoki uchaskaning qabul qilingan o'lchov birligidagi ishlab chiqarish quvvati;
n - sex yoki uchastkadagi ilg'or uskunalar soni;
Fmax –bosh uskunadan foydalanish mumkin bo'lgan maksimal muddat, soat;
Mm –bosh uskunada mahsulot tayyorlashning progressiv mehnat sig'imi, soat.
Amaliyotda ishlab chiqarish quvvati va uskunalarning yuklanishini hisoblashda ba'zida xatolar,
ular o'rtasidagi farqni sezmaslik hollari ham uchrab turadi. Demak, ular o'rtasidagi
printsipial farq shundaki, birinchi holatda korxona ishlab chiqarishi mumkin bo'lgan
mahsulotlarning maksimal darajasi aniqlansa, ikkinchi holda mazkur davr mobaynida
uskunalardan qanchalik foydalanilishi aniqlanadi.
Ishlab chiqarish dasturining korxonada mavjud bo'lgan quvvatlarga mos kelishini aniqlash uchun,
o'rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati quyidagi formuladan hisoblab topiladi:
Mo'r.yil = Mb + Mk· n1/ 12 + My · n2 / 12.
Bu yerda:
Mo'r.yil – korxonaning o'rtacha yillik quvvati;
Mb – korxonaning yil boshidagi quvvati;
Mk – yil mobaynida kiritiluvchi quvvati;
My – yil davomida ishlab chiqarishdan chiqariluvchi (yo'q qilinuvchi) quvvat;
n1 , n2 – ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirishdan yoki tugatilgan ishlab chiqarish
quvvatlari yo'q qilingandan to yil oxirigacha o'tgan to'liq oylar soni.
Xulosa
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilash bilan bog'liq bo'lgan mazkur chora-
tadbirlar, ko'pincha ishlab chiqarish quvvatlari balansini tuzish yo'li bilan amalga oshirilib,
korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari va ularni ta'minlash manbalariga bo'lgan ehtiyoji aniqlanadi.
Korxona quvvati asosiy ishlab chiqarish fondlari, yangi texnika va aniqlangan zahiralardan
foydalangan holda mahsulot ishlab chiqarish mumkin bo'lgan maksimal darajani tavsiflaydi,
uskunalarning yuklanishni hisoblash natijalari esa, ushbu quvvatlardan rejadagi davrdafoydalanishning darajasini aniqlaydi.
Tayanch iboralar: mulk, uzoq muddatli aktivlar, asosiy fond, asosiy vosita, asosiy ishlab
chiqarish fondlari, noishlab chiqarish asosiy fondlari, asosiy fondlarning jismoniy va ma'naviy
eskirishi, amortizatsiya, ishlab chiqarish quvvati.
Nazorat savollari:

1. Asosiy ishlab chiqarish fondiga tushuncha bering.

2. Asosiy ishlab chiqarish fondlari qanday baholanadi?
3. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining jismoniy va ma'naviy eskirishi mazmunini va ularga
ta'sir etuvchi omillarni yoriting.
4. Amortizatsiyaning mohiyatini tushintiring.
5. Korxona ishlab chiqarish quvvatiga tushuncha bering.
6. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining samarali ishlatilishi qaysi ko'rsatkichlar bilan ifodalanadi?
7. Korxonalar asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishini yaxshilashning muhim va real
yo'llarini ayting.
8. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati nima va u qanday hisoblanadi?
http://fayllar.org