Mavzu: Kõp atomli spirtlar, fenol asosida sintez qilinadigan smolalar reja

1.2 Ko‘p atomli spirtlarning olinish usullari.

1.Uglevodorodlarning digalogenli hosilalarini gidrolizlab olinadi:

CH₂Br-CH₂Br +2HOH _{ }CH₂(OH)- CH₂(OH) + 2HBr
Sanoatda etilendan etilenglikol olinadi, buning uchun oldin etilenning digalogenli hosilasi olinadi, keyin u gidrolizlanadi.

2.Epoksidlarga suv biriktirib (gidratlab) olinadi: (misol, etilen oksiddan).

CH₂- CH₂ + HOH _{ }CH₂(OH)- CH₂(OH)
\ /
O

CH₂-CH-CH₂

| | |
OH OH OH

Buni birinchi marta Sheele (1879) yog‘ni qo‘rg‘oshin oksidi bilan qizdirib olgan. Uch atomli spirtlarda ham izomeriya xuddi ikki atomli spirtlardagi singari, ya’ni uglevodorod zanjirining tuzilishiga va gidroksil guruhlarining joylashishiga bog‘liq. Glikollarning ikkilamchi va uchlamchi birikmalari ham bo‘lishi mumkin. Bunda ikkita gidroksil guruh qo‘shni uglerod atomida joylashgan

3.To‘yinmagan uglevodorodlarga CrO₃ katalizatorligida oksidlovchilar vodorod peroksid, kaliy permanganat ta’sir ettirib olinadi (Vagner reaksiyasi):

CH₂ =CH₂ + H₂O_{2  } CH₂OH –CH₂OH

3CH₂ =CH₂ + 2KMnO_{4  }4HOH + 3CH ₂OH-CH₂OH + 2MnO₂+ 2KOH

4.Dikarbon kislotalarning murakkab efirlarini katalizatorlar ishtirokida qaytarib olinadi:

CH₃-CH₂- COO
| +4H_{2  }CH₂(OH)-CH₂-CH₂-CH₂(OH) +2CH₃OH
CH₃- CH₂- COO
5.Ketonlarni qaytarib pinakonlar olinadi:

Gliserin o‘simlik yoki hayvon yog‘larini kislotali yoki ishqoriy sharoitda gidrolizlash orqali olinadi:

CH₂-COOR CH₂-OH

| |
CH-COOR + 3HOH _{ } CH-OH + 3RCOOH
| |
CH₂-COOR CH₂-OH

Agar R = С ₁₇Н₃₅ bo‘lsa, ya’ni С₁₇Н₃₅СООNa xo‘jalik sovuni olinadi. Shuning uchun ishqoriy sharoitdagi gidrolizlanishni sovunlanish deb ham ataladi.

2.Shakarsimon moddalarni bijg‘itish natijasida olinadi: (NAHS katalizator)

C₆H₁₂O_{6  }CH₂(OH)- CH(OH)- CH₂(OH) + CO_{2  }

3.Allil spirtiga katalizator ishtirokida vodorod peroksid ta’sir ettirib gliserin

olinadi:
CH₂(OH)-CH= CH₂ +2H₂O_{2  }CH₂(OH)- CH(OH)- CH₂(OH)

4.Sintez usuli. Propilendan olinishi (Vilyams, 1947)