Mavzu: majburiy tebranishlar. Texnikada rezonans

«Impuls» – so`zining mа`nоsi qаndаy?

4. 
   Vаqtni Si sistеmаdа qаndаy o`lchоv birligi bеrilgаn?
   

5. 
   «A» – ish qаndаy o`lchоv birligi bеrilgаn?
   

6. 
   Mеxаnik ish qаndаy kаttаlik?
   

7. 
   Qаndаy sistеmаdа ikki jism impulslаrining vеktоr yig`indisi o`zgаrmаs bo`lib qоlаdi?
   

8. 
   «F » – kuch nimаdа o`lchаnаdi?
   

		5			2
	1
6
				3					4
								7					8
											9

III-shart. Savol-javob sharti.
1.Mayatnik deb nimaga aytiladi?
2.Teng vaqtlar oralig`ida takrorlanib turadigan harakatlarga ………….. deyiladi. . 3.Muvozanat vaziyatidan eng katta chetlashishiga nima deyiladi? 4.Elastiklik kuci fo`rmulasini ayting? 5.2p sekunddagi tebranishlar soniga nima deyiladi? 6.Tebranishlar davri fo`rmulasi va birligini ayting? 7.Kuch moment fo`rmulasini ayting? 8.Muvozanat turlarini ayting? 9.Turbulent oqim deb nimaga aytiladi? 10.Bir sekunddagi tebranishlar soniga nima deyiladi?
III.Yangi dars bayoni:
Biror muhitda sodir bo‘layotgan erkin tebranishlar so‘nuvchan bo‘ladi (5.5-rasm). Chunki tebranish davrida tebranuvchi jism muhit tomonidan ishqalanish tufayli qarshilikka uchraydi. Tebranishlar so‘nmasligi uchun ishlatilgan energiyani davriy tarzda
to‘ldirib turish kerak.
Buning uchun tebranuvchi sistemaga tashqi kuch vositasida davriy ta’sir ko‘rsatib turish kerak. Mana shunday tashqaridan kuch ta’sir etib turadigan qurilmaning sodda maketi 5.6-rasmda keltirilgan. Prujinaga osilgan yukni pastga tortib, qo‘yib yuborilsa, u tebranma harakat qiladi. Bu paytda prujina osilgan temir o‘zakning dastagi aylantirilsa, tebranishlar so‘nmaydi. Tashqaridan davriy ravishda ta’sir etib turadigan kuch ta’sirida sodir bo‘ladigan tizimning tebranishlariga majburiy tebranishlar deyiladi.Bu majburiy tebranishlarni hosil qiluvchi davriy o‘zgaruvchi tashqi kuchga majburlovchi kuch deyiladi.Majburiy tebranishlarga kundalik turmushdan ko‘plab misollar keltirish mumkin. Siz sevib tinglaydigan radiodagi, magnitofondagi, televizordagi radiokarnaylarning membranasi undan o‘tuvchi majburlovchi tok ta’sirida tebranadi. Uyingiz yoki sinfingiz yonidan og‘ir yuk ortgan mashinalar o‘tib qolsa deraza oynalari zirillaganini eshitasiz.





Majburiy tebranishlardan foydalanish yoki zararli hollarda yo‘qotish uchun ularni o‘rganish kerak. 5.6-rasmdagi qurilmadan foydalanib, tashqi majburlovchi kuchning tebranuvchi sistemada hosil bo‘ladigan tebranishlarga ta’sirini o‘rganamiz.5.6-rasm.Yuk (4) bog‘langan prujina (3) ning uchi ilmoq (2)l i sim uchiga osilgan. Ilmoq uchi halqa shaklida bolib, temir o‘zak (l) ning yoy shaklida bukilgan qismida sirpanadi. Temir o‘zakni aylantira boshlasak, yukli prujina tebrana boshlaydi.
O‘zak dastagini tezroq aylantirsak, yukning tebranishlari avvaliga biroz orqada qolib, keyin tenglashadi. Shunda tebranishlar barqaror bo‘ladi. Rezonans hodisasi
Endi tebranuvchi sistemada sodir bo‘layotgan tebranishlar amplitudasining majburlov chi kuchga qanday bog‘liq bo‘lishini kо‘rib chiqaylik. Buning uchun oddiy gina tajriba o‘tkazamiz. 4–5 m uzunl ikdagi ipni xonaning bir uchidan ikkinchi uchiga biroz osiltirib tortamiz. Ularga 3–4 ta turli uzunlikdagi iplarga osilgan yuklarni bog‘laymiz (5.7-rasm).Birinchi yuk osilgan ipning uzunligini to‘rtinchi yuk osilgan ip uzunligi bilan bir xil qilib tanlaymiz. Birinchi mayatnikni muvozanat vaziyatdan chetga chiqarib, qo‘yib yuborsak, u tebrana boshlaydi. Uning tebranishi umumiy bog‘langan ip orqali boshqa mayatniklarga o‘tib, ular ham asta-sekin tebranma harakatga keladi.
Demak, majburiy tebranishlarda majburlovchi kuch chastotasi, tebranuvchi sistemaning xususiy tebranishlari chastotasiga teng bo‘lganda tebranishlar amplitudasi eng katta bo‘ladi, ya’ni rezonans ro‘y beradi.
Tashqi majburlovchi kuch chastotasi, tebranuvchi sistemaning xususiy chastotasiga teng bo‘lganda, tebranishlar amplitudasining keskin ortib ketish hodisasiga rezonans deyiladi.Rezonans davrida amplitudaning ortib ketishiga sabab majburlovchi kuch yo‘nalishi bilan tebranuvchi jism harakat yo‘nalishining o‘zaro mos kelis hidir.Rezonans hodisasidan texnikada va turmushda keng foydalaniladi. Soatlarda, barcha turdagi qo‘ng‘iroqlarda, sirenalarda, pnevmatik bolg‘alarda rezonans hodisasidan foydalaniladi.Lekin rezonans hodisasi ba’zi hollarda zararlidir. IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:
1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.
2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.
V. Dars yakunlarini chiqarish:
O`qituvchi o`quvchilar bajargan yozma va og`zaki javoblar uchun qo`yilgan baholarni e`lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.
VI. Uyga vazifa:O`rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.
Ko`rildi: O`IBDO`:___________ /_______________________________