Mavzu: Maktabgacha tarbiya yoshida qaysarlik va negativizmni shakllantirishning psixologik sabablari. Mundarija reja: kirish

3.Maktabgacha tarbiya yoshida qaysarlik va negativizm shakllashiniga doir 
tajriba sinov ishlari, 
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasi — pedagogikattg maktabgacha
yoshdagi bolalarga tarbiya berish hamda ularning shaxsiyatini shakllantirish
qonuniyatlari, tamoyillari, vositalari, shakl, usul va metodlarini oʻrganuvchi sohasi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. bola psixologiyasi, yosh
anatomiyasi va fiziologiyasi, tibbiyot, gigiyena, shuningdek, tilshunoslik, nafosat
tarbiyasi, axloq fanlari bilan uzviy bogʻliq. 19-asrning 2-yarmida umumiy ped. dan
ajralib chiqqan. Bu bir tomondan yosh psixologiyasining rivojlanishi va ilmning
alohida tarmogʻi sifatida namoyon boʻlishi bilan bogʻliq boʻlsa, ikkinchi tomondan
ayollarning f-ka va zavodlarga jalb etilishi natijasida bolalar muassasalarining
vujudga kelishi bilan izoxlanadi. Ingliz utopik sotsialisti R. Ouen birinchi boʻlib
bolalarga ilk yoshdan ijtimoiy tarbiya berish gʻoyasini asoslab berdi va proletar
bolalari uchun maktabgacha yoshdagi bolalar muassasasini ochdi. Xuddi shu
vaqtdan boshlab Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. fanning maxsus
tarmogʻi sifatida shakllandi va rivojlana boshladi. 20-asr boshlarida erkin tarbiya
jarayonida bola shaxsiyatini rivojlantirish gʻoyasi keng tarqaldi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.ning asosiy vazifasi —
maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning mazmun, shakl va metodlarini
ishlab chiqishdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib. p.ning
metodologik asosini dialektik bilish nazariyasi hamda shaxsning evolyusion tarzda
taraqqiy etish qonuniyatlari, OʻzRning 1997-yilgi "Taʼlim toʻgrisida"gi qonuni va
"Kadrlar tayyorlash milliy lasturi", oʻzbek xalqining maʼnaviy-axloqiy merosi
hamda bola tarbiismga oid tarixiy tajribasi, il-gor mamlakatlardagi pedagogik
qarashlar, ped., psixologiya, falsafa, etika, estetika, tilshunoslik, tibbi-yot, odam
fiziologiyasi va gigiyenasi, antropologiya kabi fanlarning ilmiy asoslari, xulosalari
hamda qonuniyatlari tashkil qiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.dan tadqiqotlar kuzatish, pedagogik
tajriba, suhbat, hujjatlarni oʻrganish, bolalar faoliyati mahsulini taviil qilish

---

---

metodlari orqali amalga oshiriladi. Bu metodlar asosida tadqiqotlar mazkur soxa

bilan shugʻullanuvchi tadqiqotchi va tarbiyachilar tomonidan olib boriladi. Har bir
kuzatish jarayoni batafsil yoziladi va ilmiy jihatdan taxlil qilinadi. Pedagogik
tajribada birinchi navbatda bola, uning rivojlanishi uchun yaratiladigan pedagogik
shart-sharoitlar nazarda tutiladi. Pedagogik tajriba ehtiyotkorlik bilan obʼyektiv
ravishla olib borilganlagina amalga oshiriladigan tadqiqot natijalarining
obʼyektivligini taʼminlash imkoniyati tugʻiladi. Suhbat metodi u yoki bu bolani, yoki
bir gurux. bolalarni yaxshiroq oʻrganish imkonini yaratadi, taʼlimtarbiya jarayonida
yoʻl qoʻyilgan xatolar aniqlanadi. Bolalar bilan suhbat ularning qiziqishlarini,
nutqidagi oʻziga xoslikni, atrof muhit hamda kishilarga munosabatini aniqlashga
yordam beradi. Hujjatlar, yaʼni bogʻcha va aloqida tarbiyachilarning reja va
hisobotlarini urganish ham nazariy xulosalar chiqariisha muhim ahamiyatga ega.
Shu bilan birga mazkur hujjatlar maktabgacha taʼlim muassasalaridagi tashkiliy
ishlar xaqida aniq xulosalar chiqarish imkonini yaratadi. Ushbu xulosalar uz
navbatida tarbiya usullarini kashf etishga yordam beradi. Bolalar faoliyati mahsulini
tahlil qilish metodi Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.ning muhim ta-
dqiqot metolilir. Bolalar faoliyati taxlili ularni shakllantirishda juda yamii natijalar
beradi.
Oʻzbekistonda Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. masalalari
Oʻzbekiston ped. fanlari i.t. instituti, Toshkent ped. unti va boshqa ilmiy ta-dqiqot
muassasalarida ishlab chiqiladi. Jumlalan, 1996-2000-yillarda Oʻzbekiston ped.
fanlari i.t. instituti tomonidan amalga oshirilgan maktabgacha taʼlim jarayenining
mazmunini yangilashga yoʻnaltirilgan bir kator tadqiqotlar, xususan, "Maktabgacha
yoshdagi bolalarning tayyorgarlik darajasiga qoʻyilgan davlat talablari", "Uchinchi
ming yillik bolasi" kabi tayanch das-turlarning yaratilishi diqqatga sazovor.

---

---

3.1BOB. 3.1BOB.Maktabgacha tarbiya yoshida qaysarlik va negativizm

shakllanishiga doir tajriba ishlarini olib borish,
ntogenezda 3 dan 7 Yoshgacha bo‘lgan davr bog‘cha Yoshi davri yoki maktabgacha
Yosh davri hisoblanadi. Maktabgacha Yoshdagi bolalar psixologiyasida juda
tez sifat o‘zgarishlari bo‘lishini inobatga olgan holda 3 davrga: (3-4 Yosh) kichik
maktabgacha davr, (kichik bog‘cha Yoshi), (4-5 Yosh) o‘rta maktabgacha davr,
(o‘rta bog‘cha Yoshi) , (6-7 Yosh) katta maktabgacha davr (katta bog‘cha Yoshi)ga
ajratish mumkin. Bola rivojlanish jarayonida kishilik avlodi tomonidan yaratilgan
predmet va hodisalar olami bilan munosabatga kirishadi. Bola insoniyat qo‘lga
kiritgan
barcha
yutuqlarni
faol
ravishda
o‘zlashtirib, egallab boradi.
Bunda predmetlar olamini, ular yordamida amalga oshiriladigan xatti-harakatlarni,
tilni, odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat motivlarining
rivojlanishi, qobiliyatlarning o‘sib borishi, katta Yoshli kishilarning bevosita
yordamida amalga oshirilib borilmog‘i kerak. Asosan, shu davrdan boshlab
bolaning
mustaqil
faoliyati
kuchaya
boshlaydi.
Bog‘cha Yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya, ularning murakkab harakatlarini
o‘zlashtirish,
elementar
gigiena,
madaniy
va
mehnat
malakalarini
shakllantirish, nutqini rivojlantirish hamda ijtimoiy axloq va estetik didining
dastlabki
kurtaklarini
hosil
qilishga
qaratilishi
lozim.
Mashhur rus pedagogi Lesgaftning fikricha, insonning bog‘cha Yoshidagi davr
shunday bir bosqichki, bu davrda bolalarda xarakter xislatlarining namunalari
shakllanib,
axloqiy
xarakterning
asoslari
yuzaga
keladi.
Bog‘cha Yoshdagi bolalarning ko‘zga tashlanib turuvchi xususiyatlaridan biri,
ularning harakatchanligi va taqlidchanligidir. Bola tabiatining asosiy qonunini
shunday ifodalash mumkin: bola uzluksiz faoliyat ko‘rsatishni talab qiladi, lekin u
faoliyat natijasidan emas, balki faoliyatning bir xilligi va surunkaliligidan toliqadi.

---

---

Kattalar va tengdoshlari bilan bo‘lgan munosabat orqali bola axloq me’yorlari,

kishilarni anglashi, Shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan tanisha
boshlaydi. Bog‘cha Yoshidagi bola endi o‘z gavdasini yaxshi boshqara oladi. Uning
harakati muvofiqlashtirilgan holda bo‘ladi. Bu davrda bolaning nutqi jadal rivojlana
boshlaydi, u yangiliklarni egallashga nisbatan o‘z bilganlarini mustahkamlashga
ehtiyoj sezadi, o‘zi bilgan ertagini qayta-qayta eshitish va bundan zerikmaslik, shu
davrdagi
bolalarga
xos
xususiyatdir.
Bog‘cha Yoshidagi bolalarning ehtiyojlari va qiziqishlari jadal ravishda ortib
boradi. 3-7 Yoshli davrida bolalarning asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda
kechadi:
Bog‘cha Yoshidagi bolalar nutqni bir muncha to‘la o‘zlashtirganlari va
haddan tashqari harakatchanliklari tufayli ularda o‘zlariga yaqin bo‘lgan katta
odamlar va tengdoshlari bilan munosabatda bo‘lish ehtiyoji tug‘iladi. Ular tor
doiradan kengroq doiradagi munosabatlarga intila boshlaydilar. Ular endi
bog‘chadagi o‘rtoqlari va qo‘ni-qo‘shnilarning bolalari bilan ham jamoa bo‘lib
o‘ynashga
harakat
qiladilar.
Hamma narsani bilib olishga bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi. Bog‘cha Yoshidagi bola
tabiatiga xos bo‘lgan kuchli ehtiyojlardan yana biri, uning har narsani yangilik
sifatida
ko‘rib,
uni
har
tomonlama
bilib
olishga
intilishidir.
Bog‘cha Yoshidagi bolalar hayotida va ularning psixik jihatidan o‘sishida
qiziqishning roli kattadir, qiziqish xuddi ehtiyoj kabi, bolaning biror faoliyatga
undovchi omillardan biridir. Shuning uchun ham qiziqishni bilish jarayoni bilan
bog‘liq
bo‘lgan
murakkab
psixik
hodisa
desa
bo‘ladi.
Bolaning kamol topishida qiziqishning ahamiyati shundaki, bola qiziqqan narsasini
mumkin qadar chuqurroq bilishga intiladi va uzoq vaqt davomida qiziqqan narsasi
bilan shug‘ullanishdan zerikmaydi.