Mavzu: maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqa va oʻyin faoliyati orqali insonparvarlik xususiyatlarini tarbiyalash yoʻllari. Reja

Maktabgacha yoshdagi bolalarni musiqaga o‘rgatishning bosqichlari.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirish, agar ushbu faoliyatning asoslari yoshligida qo‘yilgan bo‘lsa, muvaffaqiyatli bo‘ladi. Bolalarga musiqiy tasvirlar bilan bog‘liq holda o‘z his-tuyg‘ularini yetkazishga yordam berish uchun maxsus qobiliyatlarni, birinchi navbatda, musiqiy va hissiy qobiliyatlarni rivojlantirish kerak. Ular musiqaga hissiy sezgirlik, musiqaga quloq solish, ritm tuyg‘usi asosida yotadi. Musiqiy va ijodiy qobiliyatlar maxsus topshiriqlar bo‘yicha shakllanadi, ularning maqsadi bolada eng oddiy intonatsiyalarni, turli musiqiy tovushlarni yaratish, qo‘shiqlarni sahnalashda xarakterli ritmlarni, harakatlarni ixtiro qilishdir. Musiqiy va ijodiy namoyon bo‘lish uchun zarur shart-sharoitlarni shakllantirishning dastlabki bosqichi musiqiy va hissiy qobiliyatlarni rivojlantirishga asoslanadi. Bolalarga balandligi, davomiyligi, dinamikasi bo‘yicha turli xil musiqiy tovushlarni birlashtirgan o‘yin taklif etiladi. Bu bolalarni musiqiy tovushning turli xususiyatlariga yo‘naltirish uchun dastlabki bosqichdir.

II. 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqiy qobiliyatini rivojlantirish usullari va texnologiyalari.
Bolalarni ashula aytish va musiqaviy-ritmik malakalarga o‘rgatish
Musiqiy asarlarni ijro etishda ishtirok etish: qo‘shiqlar kuylash, raqsga tushish va musiqaga o‘tish, musiqiy o‘yinlar bolaning musiqa san'ati bilan muloqot qilishining eng tabiiy usullaridir. Konsert sahnasida bolalarning chiqishlari bilan kattalarning professional chiqishlarini solishtirish to‘g‘rimi? Bolalarning musiqiy va ijrochilik tajribasini ijro faoliyati deb atash mumkinmi? Ushbu faoliyatning xususiyatlari qanday? Keling, ushbu savollarga javob berishga harakat qilaylik.
Sizningcha, nega ko‘p odamlar norasmiy muhitda ham qo‘shiq aytish yoki raqsga tushishni rad etishadi? Ko‘pchilik aytadi: "Men qo‘shiq aytolmayman, qulog‘imga ayiq bosdi". Agar siz ham shunday odamlardan bo‘lsangiz, o‘zingiz bilan tajriba o‘tkazing. O‘zingizga "bog‘langan" qo‘shiqni ichki ovoz bilan ("o‘zingizga") kuylang, chunki siz estrada ijrochisidan ham yaxshiroqsiz. Endi baland ovozda xuddi shunday qiling. Bu ancha yomonlashadimi? Nega? Nima bo‘ldi? O‘zingizga musiqa eshitishning yetishmasligi tashxisini qo‘yishga shoshilmang. Siz juda keng tarqalgan stereotipning changalidasiz. Ko‘rinib turibdiki, sizda eshitish va ovoz o‘rtasida muvofiqlashtirish yo‘q, ichki ovoz mavjud musiqa asari haqida, lekin asbob (bu holda, ovoz) tashqi ijro uchun o‘rgatilmagan.
Xo‘sh, musiqa qobiliyatiga ega bo‘lib, ijro eta olmaslik mumkinmi? Biz bolalarning musiqa rivojlanishi va tarbiyasi kontseptsiyasining yetakchi qoidalariga asoslanib, maktabgacha yoshdagi bolaning musiqa ijro faoliyatining xususiyatlarini ochib beramiz.
Yodingizda bo‘lsa, musiqa san'atining o‘ziga xosligi musiqa asarini ijro etish jarayonida kompozitorning niyatini tinglovchiga yetkazish mumkinligi bilan belgilanadi. Ijrochilik - musiqa va badiiy faoliyat turlaridan biri, musiqa va ijodiy faoliyatning alohida turi. Ijrochining vazifalari badiiy tasvirning tabiatiga kirib borish, tushunish va uni talqin qilish zarurati bilan bog‘liq. Katta yoshdagilarning ijrochilik faoliyatidan farqli o‘laroq, maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqa ijrosi o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
1. Faoliyatni bajarish bola uchun professional emas. Maktabgacha musiqa ta'limining butun tizimi, birinchi navbatda, bolalarning musiqa qobiliyatlarini rivojlantirishga, musiqani tushunishga va bolaning musiqada o‘zini namoyon qilishga qaratilgan. Maxsus, kasbiy sanʼat taʼlimi (xoreografik, cholgʻu asboblarida chalishni oʻrganish) qoidaga koʻra, bola 7-8 yoshga toʻlganda boshlanadi. O‘ylab ko‘ring, nega? Agar kontsertlarda biz musiqa durdonalarni ijro etish, talqin qilishdan zavqlansak, maktabgacha yoshdagi bolaning ijrochilik tajribasiga qarab, biz uning naqadar organik va tabiiy ekanligiga, musiqa obrazni qanday his qilishiga, uni qo‘shiq aytishda, raqsda qanday yetkazishiga qoyil qolamiz.
2. Bola uchun, kattalar ijrochisidan farqli o‘laroq, ijrochi va tinglovchi o‘rtasidagi aloqa muhim emas. U kompozitorning musiqa asarida mujassamlangan g‘oyani tomoshabinga yetkazishga intilmaydi. Maktabgacha yoshdagi bola musiqa faoliyatda ishtirok etish jarayonidan zavqlanadi, musiqa o‘ynaydi. Va faqat katta maktabgacha yoshda u o‘yin o‘rtasidagi chiziqqa erishadi hayqiriq va badiiy faoliyat, bu esa uni o‘z faoliyati mahsullarini tomoshabinlarga yyetkazishdan oldin tanqidiy qiladi.
3. Musiqa o‘rgatish nuqtai nazaridan bolalarning musiqa ijrochilik faoliyati an’anaviy tarzda bolani qo‘shiq aytish, raqsga tushish, cholg‘u asboblarida to‘g‘ri chalish imkonini beradigan maxsus mahoratga ega bo‘lish jarayoni sifatida qaraladi. Shunga qaramay, biz yana bir bor ta'kidlaymizki, bolaning bolalar musiqa faoliyati sub'ekti sifatida rivojlanishi ham maxsus, ham umumiy ijro mahoratini yaxlit o‘zlashtirish bilan bog‘liq. Bolalarning musiqa va ijrochilik faoliyati - bu musiqa va badiiy tasvirni tushunish va talqin qilish bilan bog‘liq faoliyat. Ijrochilik faoliyatining turidan qat’iy nazar, ijroning muvaffaqiyati bolaning badiiy tasvirni tushunish va talqin qilish qobiliyatida qanchalik erkin bo‘lishiga bog‘liq bo‘ladi.
Ushbu ko‘nikmalar guruhiga quyidagilar kiradi:
1) o‘zini namoyon qiladigan musiqa tasvirni hissiy jihatdan idrok etish qobiliyati:
- bolaning musiqa tinglash va tinglashga tayyorligida;
- musiqa tabiatiga hissiy munosabatda bo‘lish, musiqa qismlari, iboralar;
2) musiqa tasvirni tushunish (dekodlash) qobiliyati, bu ochiladi:
- musiqa asarining tabiatiga adekvat hissiy reaktsiyalarda;
- musiqa tasvirning hissiy bo‘yalishini tushunish va his qilish uchun harakat qilish;
3) faoliyatda musiqa tasvirga hissiy munosabatni ifodalash qobiliyati, bu quyidagilar bilan bog‘liq:
- bolaning idrok natijalarini aks ettirish istagi bilan qulay harakatlar bilan musiqa tasvir (og‘zaki, rasmda, harakatda, o‘yinda va boshqalar) ;
4) turli xil musiqa faoliyat turlarida musiqa tasvirlarni talqin qilish va yaratish qobiliyati:
- kelajakdagi musiqa tasvirning tabiati orqali bolaning fikrlashida;
- ixtiro qilingan narsani ifodalashning adekvat vositalarini izlashda tasvir.
Biz shuni ta'kidlaymizki, bu ko‘nikmalar barcha turdagi faoliyat turlari uchun umumiydir. Ularni o‘zlashtirish maktabgacha yoshdagi bolaning umumiy hissiy kompetensiyasining rivojlanishi bilan bog‘liq va umumiy musiqa qobiliyat sifatida musiqaga hissiy sezgirlikni rivojlantirish bilan chambarchas bog‘liq. Faqat bola bo‘lsa ashula yoki harakatda aytmoqchi bo‘lgan xarakterini his qiladi va tushunadi, uning ijrosi individual talqin xususiyatlariga ega bo‘ladi. Faqatgina mavjud shaxsiy hissiy va hissiy tajribani musiqa asarning tabiati bilan solishtirganda musiqa asarning talqini amalga oshiriladi. marta, bu maktabgacha yoshdagi bolaning faoliyatini ifodali qiladi.
Masalan, maktabgacha yoshdagi bolaga P. I. Chaykovskiyning “Kuz qo‘shig‘i” tabiatini qanday tushuntirish kerak? Eng to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘xshatish - rasmni ko‘rsatish va kuz haqida she'r aytish. Bolaning idrokidagi musiqa asari "jonlangan" rasmning xususiyatlarini oladi. Va agar biz harakat qilsak musiqa tasvirning chuqurligini tushunish uchun? Bolalarni hayotlarida qanday qayg‘uli voqealar sodir bo‘lganligini eslashga taklif qiling. Keyin Chaykovskiy musiqasini, masalan, tufayli norozilik hissi bilan bog‘lash mumkin ona tomonidan sotib olingan o‘yinchoqlar, bolaning hissiy dunyosining bir qismiga aylanib . . . ? Qoida tariqasida, bolalar bog‘chasining pedagogik jarayonida bu barcha ko‘nikmalarni rivojlantirish uchun vaqt yo‘q. Sizningcha, bu ishni qachon va qayyerda amalga oshirish mumkin? Bolalarning musiqa va ijrochilik faoliyati maxsus ijro mahoratini egallash bilan bog‘liq faoliyatdir.