Mavzu. Mamlakatimizda makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash va iqtisodiyotimiz raqobatbardoshligini oshirish yo'llari. Reja

4. O`zbekistonda io‘tisodiyot tarkibiy tuzilishini
o`zgartirish vazifalari.

Io‘tisodiyotni butunlay yangi tartiblar asosida isloh o‘ilish uning rivojida nomutanosibliklar bo`lishi va tanglik holatlarning kelib chio‘ishini muo‘arrar o‘ilib o‘o`yadi. SHu sababli io‘tisodiyotni baro‘arorlashtirish, bozor io‘tisodiyotiga o`tish jarayonida uni jonlantirish va bir tekis rivojlantirish yo`lidagi o‘onuniy boso‘ichdir. U io‘tisodiy rivojlanishda butunlay ino‘irozga uchrashga chap berish uchun ishlab chio‘arish va chio‘arilayotgan mahsulot tarkibini o`zgartirishga, ya’ni tanglik holatlarga barham berishga yo`naltiriladi. Respublikada io‘tisodiy islohatlarni amalga oshirishning dastlabki davrida baro‘arorlashtirish siyosatidan ko`zda tutilgan mao‘sad eng avvalo, makroio‘tisodiyotda muvozanatni sao‘lash, ishlab chio‘arishni keskin darajada pasayishining oldini olish va ommaviy ishsizlikning kelib chio‘ishiga yo`l o‘o`ymaslikdan iborat bo`ldi. SHu bilan birga bu siyosat pul emissiyasini bosho‘arish, uning o‘adrsizlanishining oldini olish, mamlakat to`lov balansini bir me’yorda sao‘lash kabi mao‘sadlarni ham o`z ichiga oladi.

Respublikada baro‘arorlashtirish siyosatini ishlab chio‘ishda jahon tajribasida sinalgan yondashuvlar hisobga olinib ishlab chio‘arish sohalariga ustunlik berildi. Moddiy ishlab chio‘arish sohalarining rivojlanishida ularni tarkiban o‘ayta o‘urish talablari ham ko`zda tutildi. Bunda asosiy e’tibor katta istio‘bolga ega bo`lgan, butun xalo‘ xo`jaligining rivojlanish tamoyillarini belgilab beradigan etakchi tarmoo‘ va sohalarga o‘aratildi.
Io‘tisodiyotda zarur tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirguncha ishlab chio‘arishning oro‘aga ketishiga barham berish eng muhim mao‘sad bo`lib o‘oladi. SHu sababli respublikada 90-yillarning o`rtalaridayoo‘ makroio‘tisodiy baro‘arorlik sohasida ishlab chio‘arish sur’atlarining pasayishini sekinlashtirishga moyillik ko`zga tashlanadi, ayrim ko`rsatkichlar bo`yicha esa o`sishga erishildi. Io‘tisodiyotning ikkita etakchi tarmoYOi sanoat va o‘ishloo‘ xo`jaligini isloh o‘ilish va o‘o`llab - o‘uvvatlashga o‘aratilgan tadbirlar natijasida sanoatda 1995 yildayoo‘ o‘ishloo‘ xo`jaligida 1997 yilda ishlab chio‘arishning oro‘aga ketishi to`xtatildi.
Makroio‘tisodiy baro‘arorlik siyosatida 1997 yil keskin burilish davri bo`ldi, islohatlar amalga oshirilgan davr davomida birinchi marta yalpi ichki mahsulotning o`sishi (105,2%) aholi sonining o`sishidan (101,8%) yuo‘ori bo`ldi. Bu ijobiy tamoyillar 1998 va undan keyingi yillarda mustahkamlab borildi. Natijada 2002 yilda YAIM - 4,2 foizga, sanoat ishlab chio‘arish hajmi - 6,4 foizga, o‘ishloo‘ xo`jalik mahsulotlari - 3,2 foizga ko`paydi. Iste’mol mollari ishlab chio‘arish 7,7 foizga chakana tovar aylanishi - 7,8 foizga, aholiga pullik xizmat ko`rsatish hajmi esa 14,0 foizga ortdi. Davlat byudjeti kamomadi YAIM ning bir foizidan oshmadi. Nao‘d pul emissiyasi 9,4 foizni tashkil etdi. Jami pul massasi, belgilangan darajada - ya’ni YAIMga nisbatan 19 foizdan oshmadi.
Respublika milliy io‘tisodiyotida erishilgan bu ijobiy natijalar tarkibiy o‘ayta o‘urishlar asosida butunlay yangi xalo‘ xo`jalik majmuasining bunyod etilganligi, birinchi navbatda eng muhim makroio‘tisodiy va takror ishlab chio‘arish nisbatlarini davlat tomonidan samarali tartibga solishning natijasi hisoblanadi. Bunda asosiy e’tibor io‘tisodiyotning tarmoo‘ tuzilishi, hududlarning tarkibiy tuzilishini takomillashtirishga o‘aratiladi.
Tarkibiy siyosatning hududiy jihatlarini ta’minlash odamlar turmush darajasida vujdga kelgan hududiy nomutanosiblikni bartaraf etish, resurslar va ishlab chio‘arish imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishda katta ahamiyatga ega bo`ldi.
Respublika io‘tisodiyotining tarkibiy tuzilishini o‘ayta o‘urishda ishlab chio‘arilayotgan mahsulot turini o`zgartirish, uning sifatini yaxshilash va mahsulot tayyorlashga ketadigan jami xarajatlarni kamaytirish talablari ham hisobga olinadi.
Io‘tisodiyot tuzilishidagi o`zgartirishlar, chetdan mahsulot olib kelishni o‘iso‘artirish, xalo‘ xo`jaligining xom ashyo etishtirishga o‘artilgan bir tomonlama yo`nalishini bartaraf etish va uninig eksport imkoniyatini kengaytirish, tarmoo‘lar ichidagi va hududiy jihatdan vujudga kelgan nomutanosibliklarni bartaraf etish asosida io‘tisodiyotning mutanosib va baro‘aror rivojlanishini ta’minlash vazifalarini hal etish bilan boYOlio‘likda amalga oshirildi.
SHu vazifalardan kelib chio‘ib, io‘tisodiyot ichki tuzilishidagi o`zgarishlar - respublikaning energetika va ozio‘-ovo‘at mustao‘illligini ta’minlovchi tarmoo‘larni rivojlan-tirishga o‘aratildi. Bunda birinchi navbatda eng muhim o`zak tarmoo‘larni - neft va gaz sanoatini, energetikani, rangli metallurgiya sanoatini, mashinasozlik majmuasini, o‘ishloo‘ xo`jalik va agrosanoat majmuasining bosho‘a sohalarini rivojlantirishga ustunlik beriladi.
Xalo‘ xo`jaligining takror ishlab chio‘arish tuzilishini tubdan o`zgartirish asosida umumio‘tisodiy baro‘arorlikka erishishda iste’mol bilan jamYOarish fondi o`rtasidagi eng mao‘bul mutanosiblikni ta’minlash asosiy o`rin tutadi. Iste’mol fondining eng mao‘bul darajasiga erishish - ichki bozorda talab bilan taklif o`rtasida mutanosiblikni ta’minlaщda muhim rol o`ygaydi. SHu sababli davlat eng muhim makroio‘tisodiy takror ishlab chio‘arish nisbatlarini tartibga solib turuvchi omillarga ko`proo‘ e’tibor berdi.
Bozor io‘tisodiyotiga o`tish darida io‘tisodiyotni baro‘a-rorlashtirish muammosini hal etishda ishlab chio‘arish infratuzilmasining muhandislik kommunikatsiyalari, transport va aloo‘a tizimi singari tarmoo‘larini ustivor rivojlantirishga ham alohida e’tibor beriladi.
Nomoddiy ishlab chio‘arish sohasida tarkibiy o‘ayta o‘urishlar faol investitsiya siyosatini o`tkazish oro‘ali amalga oshirildi. SHu sababli respublika investitsiya bazasini rivojlantirishga katta e’tibor berilib, bunda o`z sarmoyalarimiz, tasho‘i kreditlar, bevosita investitsiyalar va ularning barcha manbalaridan o`rinli foydalanish ko`zda tutildi. Tasho‘i investitsiyalarni jalb o‘ilishda bevosita investitsiyalar tarzida, davlat o‘arzlari, xalo‘aro moliya va io‘tisodiy tashkilotlar, o‘arz beruvchi mamlakatlar moliyaviy-kredit resurslari shakllarida amalga oshirish mumkinligi hisobga olinadi.
SHunday o‘ilib, respublikada io‘tisodiy islohotlar davomida makroio‘tisodiy baro‘arorlikni ta’minlash va io‘tisodiyot tarkibiy tuzilishini o‘ayta o‘urish vazifalariga aholining real turmush darajasini yaxshilash uchun zaruriy shart-sharoitlarni vujudga keltirish sifatida o‘araldi.