Mavzu: maxsus (psixologiya) fanlarini o‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan ta’lim shakllari reja

Ma’ruzaning funksiyalari:

1. 
   Professional ta’lim beri shva dunyokarashni shakllantirish.
   
2. 
   Talabalarga tarbiyaviy ta’sir kursatish. Ularni axlokiy, ma’naviy jixatdan barkamol bulishi, mexnatga munosabati, sotsial-psixologik xislatlarini shakllantirish.
   
3. 
   Bilim berish, urganayotgan fani buyicha axborot olish, olgan axboroti asosida tadkikot utkazib, xulosa chikarishga urgatish.
   

Kasbiy ta’lim uslubiyoti tafakkurda erishilgan yutuklarni nazarda tutgan xolda asosiy metodologik muammolarning bayoni yechimi bilan birgalikda, ma’lum faktlar, rakamlar, dalillar bilan izoxlash talab etiladi, ya’ni ular urtasida ma’lum bir nisbat bulishi talab etiladi.
Ma’ruzaga talablar. Iktisodiy nazariyani urganish talabalarni ijodiy fikrlarini rivojlantirishga ta’sir kursatadi. Ularni jamiyat rivojlanishi iktisodiy konun, tendensiyalarni chukur tushunishi, nazariy masalalar bilan amaliyotni boglash maxoratini xosil kilishlari uchun ma’ruza kuyidagi asosiy talablarga javob berishi kerak:
Ma’ruza ma’lum bir yunalishga: iktisodiyotni asosiy konun, tendensiyalari, prinsiplari, ijtimoiy tarakkiyotning muammolarini taxlil kilishga karatilgan bulishi kerak. Yosh avlodni dunyokarashini shakllantirish, xayot kechirish tarzini tanlashni tarbiyaviy axamiyatini oshirishi lozim.
Ilmiyligi jixatidan nazariyaning asoslarini amaliyot bilan masalaning kuyilishining ilmiyligi bilan, xamda iktisodiy nazariyaning yangi dolzarb masalalariga ijodiy yondashash bilan nazariy dalillar mantikiyligi bilan uzviy birligi ta’minlanishi kerak.
Kasbiy ta’lim uslubiyoti fanidan ma’ruza ukish ukituvchi oldiga kuyidagi vazifalarni kuyadi:
-talabalarga iktisodiyot fanida erishilgan nazariy boylikni ochib berish. Dunyodagi mashxur iktisodchilar, Uzbekiston respublikasi Prezidenti va iktisodchi olimlarining ishlarini chukurrok urganishga yordam berish;
-iktisodiyot nazariyasi fanidan olgan bilimlarini boshka fanlarni urganishda ijodiy kullashlariga yordam berish;
-talabalarga bozor iktisodiyoti sharoitida murakkab sotsial-iktisodiy muammolarni yechishda tugri yul topishga uzida ishonch kilishni tarbiyalash.
Ma’ruzada asosiy maksadga yetish uchun talabalarda iktisodiyot nazariyasi fanini urganishga barkaror kizikish uygonish kerak. Ma’ruzani shunday tuzish kerakki, talabada fanni chukur urganish uchun mustakil ravishda adabiyotlarni topish, ularning ustida ishlash, tushunishga xoxish-istak tugilsin. Shuning uchun zarur material, kitoblar, jurnal va boshka ma’lumotlar tanlash prinsipial axamiyatga ega.
Shu bilan birga talabalarga duch kelinadigan kiyinchiliklarni, ularni ob’ektiv va sub’ektiv tomonlarini xam tushuntirish kerak.
Ma’ruzani sotsial-iktisodiy yunalishda uning ilmiyligi bilan chambarchas boglik. Ma’ruzachi real xayotni ob’ektiv taxliliga, iktisodiy rivojlanishning ob’ektiv konuniyatlariga iktisodiy xodisalar va xujalik xayotining omillari urtasidagi sabab-okibatli boglanishni aniklash, taxli kilishga asoslanishi kerak.
Tajriba kursatadiki, talabaga deklaratsiya, shiorlar emas, ishonchli dalillar, chukur taxlil kuprok ta’sir kiladi. Xar kanday fan, jumladan iktisodiyot nazariyasi Fani xam ishonchli dalillar, ma’lumotlar, nazariy va amaliy xulosalarga tayanadi.
Psixologlarning kuzatishlaricha bilish, urganish jarayoni fikrlar karama-karshiligi asosida kurilsa samarali bular ekan. Ilmiy munozara talabalar uchun ijodiy muxit yaratadi. Shuning uchun ukituvchi shunday sharoitni yaratish uchun xarakat kilishi kerak. Ma’ruzada, ayniksa iktisodchi-pedagoglar uchun muljallangan ma’ruzada munozarali savollrni kuyish turli nuktai nazarlarni bayon kilish maksadga muvofik. Ma’ruzachining uzi ma’lum bir nuktai nazarni kullab kuvvatlar ekan, talabalarga xam ayni nima sababdan anna shu karash tugriligini tushuntirish, auditoriyani ishontirishi kerak.
Ma’ruzaning ilmiyligi materialni bayon kilishning izchilligi, savollarni anik, tushunarli kuyilishini kuzda tutadi. Ilmiy-iktisodiy jarayonlar, iktisodiy xayotni taxlil kilishda tarixiylik va mantikiylikka amal kilishni talab kiladi.
Ma’ruzaga tayyorlanish jarayonida ukituvchi mavzu buyicha savollarni kanday bayon kilishni, kanday uslublar kullashni kuz ungiga keltirishi kerak. Mavzu buyicha adabiyotlarni, zarur ma’lumotlarni ana shundagina tugri tanlashi mumkin. Yana shuni xam xisobga olish zarurki, agar ukituvchi, zarur dalillar, ma’lumotlarga ega bulsada, ularni ishonarli, asoslangan xolda bayon kilmasligi, fandagi dolzarb savollarga javob berishda chetlab utishi yoki chetga chikishi mumkin. Bu talabalarda ma’ruzadan konikmaslikka, uning ishonchliligi va tarbiyaviy axamiyatini tushuntirishga olib keladi.
Nazariya bilan amaliyotning uzaro boglanishi nixoyatda murakkab, turli-tuman, uzgaruvchan. U turli-tuman: ichki va tashki, bilvosita va bevosita, muxim va uncha muxim bulmagan omillar bilan aniklanadi. Shuning uchun xam ma’ruzaga tayyorlanish paytida ana shu jarayonlarni chukur taxlil kilishni bilish, u yoki bu xodisani rivojlanishini asosiy tendensiyalarin aniklash kerak. Mavzudan ajratilgan turli-tuman misollar bilan cheklanish yaramaydi.
Xujalik xayotidagi turli-tuman xodisalarning kuplab mavjudligi tufayli nazariyani asoslash uchun ijobiy yoki salbiy misol keltirish unchalik kiyin emas. Lekin real voke’likni notugri kursatashi, fakat yuzaki tashki alokalarni kursatish bilan cheklanish yaramaydi. Ular masalaning moxiyatini ifodalamaydi xam, ochib xam bermaydi. Ma’ruzaning ilmiyligini ta’minlash uchun dalillarin, sabab-okibatli, funksional, tugridan-tugri boglanish asosini bilish kerak.