Mavzu: mehnat munosabatlari va ularning o’zbekistonda tartibga solinishi mundarija: kirish

2. XALQARO MEHNAT MUNOSABATLARI.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti; muzokaralar; ijtimoiy-mehnat munosabatlari; Xalqaro Mehnat Konferentsiyasi; mamuriy kengash; tarmoq qomitalari; sulh, mehnat sharoitlari; aholini ijtimoiy muhofaza qilish;
Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir.
delegat; farmoyish beruvchi qomita; vakolatlarni tekshirish qomitasi; moliyaviy qomita; konventsiyalar va tavsiyalarni tatbiq etish qomitasi; koventsiya; Xalqaro Mehnat Byurosi (XMB); ijtimoiy hamkorlik loyihalari; ijtimoiy-axborot markazi.
Xalqaro Mehnat Tashkilotining tashkil eitilishi va rivojlanishi.
Ijtimoiy sulhni barpo etish va saqlash, inson huquqlarii himoya qilish, uch tomonlama muzokaralar otkazish, ijtimoiy mehnat munosabatlarini tartibga solish maqsadida Xalqaro Mehnat Tashkiloti tuzildi. U ozining faoliyati mobaynida juda katta tajriba topladi va muzokaralar otkazish jarayonini rivojlantirish, hamda vujudga kelgan ijtimoiy-mehnat muammolarini va ixtiloflari uch tomonlama muzokaralar va bitimlar asosida tartibga solish yuzasidan juda katta ishlarni amalga oshirdi.
XMT 1919 yilda garb sotsial-demokratiyasining tashabbusi va ishtiroki bilan jamiyatda zoravonlik bilan boladigan ziddiyatlarning oldini olish uchun xalqaro tashkilot sifatida tashkil etildi. XMTning tuzilishi murakkabdir. U:
-Xalqaro Mehnat Konferentsiyasini;
-tarmoq qomitalari;
-mintaqaviy Konferentsiyalar va mintaqaviy maslahat qomitalari;
-Mamuriy kengash;
-Bosh direktor boshchiligidagi Xalqaro mehnat byurosini oz ichiga qamrab oladi.
XMT-eng keksa va yirik xalqaro tashkilotlardan biridir. Versal sulh shartnomasiga muvofiq.
Millatlar Ligasi huzurida avtonom tashkilot 1946 yildan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining dastlabki ixtisoslashtirilgan muassasasi boldi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT) - yer yuzida tinchlikni mustahkamlash va xavfsizlikni taʼminlash, davlatlarning o‘zaro hamkorligini rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan xalqaro tashkilot. 1945 yilda tuzilgan.
-mazkur siyosatni amalga oshirish maqsadida Konventsiyalar va Tavsiyalar tarzida mehnat normalarini yaratish va qabul qilish;
-ishtirok etuvchi mamlakatlarga ijtimoiy-mehnat muammolarini hal qilishda yordam (texnikaviy va boshqa hamkorlik) berish;
-inson huquqlarini himoya qilish (mehnat qilish huquqi, birlashish huquqi, majburlovchi mehnatdan, kamsitishdan himoya qilish va shu kabilar);
-mehnatkashlarning turmush darajasini yaxshilash uchun kambagallikka qarshi kurash olib borish, ijtimoiy ta`minotni rivojlantirish;
-mehnat sharoitlarini va ishlab chiqarish muhitini yaxshilash, xavfsizlik texnikasi va mehnat gigienasi dasturlarini ishlab chiqish, atrof muhitni muhofaza qilish va tiklash;
Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish.
-mehnatkash va tadbirkorlar tashkilotlariga ularning ijtimoiy mehnat munosabatlarini tartibga solish sohasida xukumat bilan birga olib boradigan ishlarida yordam berish;
-mehnatkashlarning eng nochor guruhlarini: xotin-qizlar, yoshlar, nogironlar, keksa kishilar, kelgindi (mehnat) kishilarini muhofaza qilish chora-tadbirlarini ishlab chiqish.
Shu bilan birga, hozirgi sharoitda tashkilot faoliyatining ustivor yonalishlarini belgilab olish zarurligi paydo boldi. XMTning keyingi yillardagi faoliyat dasturlarida bu yonalishlarni asosan quyidagilardan iborat deb hisoblash mumkin:
-demokratiyalash jarayonini qollab-quvvatlash, toki u uch tomonlama muzokaralar asosida, yani har bir davlatdagi sanab otilgan uch sherik ortasidagi muloqotni rivojlantirishga yordvam bersin;
Dastur –
1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi;
2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni;
3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi;
4) teatr, konsertlar va b.
-kambagallikka qarshi kurashi, ayniqsa, aholining ish bilan badligii oshirish hisobiga, xususan, ishchi kuchini keng suratda qayta tayyorlashni tashkil etish yoli bilan davom ettirish;
-mehnatkashlarning barcha shakllardagi mehnat va fuqarolik huquqlarini himoya qilish.
Shuningdek, Xalqaro Mehnat Tashkiloti oz ishida usullardan foydalanadi. Ulardan uchta asosiysini ajratib korsatish mumkin:
1.Xalqaro Mehnat normalarini ishlab chiqish va qabul qilish, koventsiyalar va tavsiyalar, hamda ularning bajarishini nazorat qilish.
2.Ijtimoiy-mehnat muammolarini hal qilishda mamlakatlarga yordam korsatish.
3.Ijtimoiy – mehnat muammolari sohasida tadqiqotlar otkazish va nashr ishlarini amalga oshirish.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti ishida kopgina tajriba toplangan bolishiga qaramasdan hali kop muammolar kozga tashlanadi. Ular orasida quyidagilarni ajratib korsatish mumkin:

1. 
   XMT garchi siyosatdan xoli tashkilot, deb elon qilingan bolishiga qaramasdan, baribir hali malum darajada siyosiy tashkilot bolib qolayotir. Bu hol Markaziy va Sharqiy Evropaning sobiq sotsialistik mamlakatlariga salbiy va ajratuvchilik bilan munosabatda bolishda oz ifodasini topgan edi.
   

Mazkur mamlakatlarning rahbariyatlari sotsialistik yoalishdan voz kechgandan keyin va bozor munosabatlariga otishgach, Xalqaro Mehnat Tashkilotining bu mamlakatlarga nisbatan munosabati ozgarmoqda. Lekin, kelgusida bu munosabatlarning qanday bolishi hozircha nomalumdir.
2.XMTning katta tajribasidan, uning ishlab chiqqan va qabul qilgan ijtimoiy-mehnat munosabatlari sohasida konventsiyalari va tavsiyalaridan nimalarni va qanday foydalanish mumkinligini hali organish va amalda sinab, tekshirib korishni talab qiladi.
O’zbekistonning Xalqaro Mehnat Tashkiloti bilan otkazgan dastlabki maslahatlari, hamda, Xalqaro Mehnat Byurosining bandlik masalalari yuzasidan bergan tavsiyalari shuni ko’rsatadiki, hali uning faoliyati O’zbekiston xalqlarining milliy xususiyatlari, ananalari, tafakkur tarzi etarli darajada hisobga olinayotgani yoq.
Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi.
3. Jahonda roy berayotgan iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy ozgarishlar Tashkilotning maqsadlari, vazifalari va ish yonalishlarida tegishli ozgarishlar qilinishini talab qiladi. Bundan bir necha yil muqaddam Xalqaro Mehnat Tashkilotining Ustaviga ayrim o’zgarishlar kiritilgan edi, bugungi kunga kelib etarli bolmay qoldi. Hayotning ko’rsatishicha, ish rejalarini ortacha muddatli (6 yilga mo’ljallab) tuzish tajribasi o’zini unchalik oqlamadi.
4.Tashkilot va uning asosiy organlarining tuzilishida bir qator muammolar bor. Xalqaro Mehnat Koferentsiyasi har yili toplanadi va uning ishida kopgina delegatlar va maslahatchilar ishtirok etadilar. Bu esa Xalqaro Mehnat Tashkilotidan ham, shuningdek, ishtirok etuvchi mamlakatlardan ham ko’pgina kuch g’ayrat va mablag’ sarflashni talab qiladi.
5.Xalqaro Mehnat Tashkiloti Mamuriy Kengashning tuzilishi bir necha on yillardan buyon ozgarmay keladi. Sanoat jihatidan ancha rivojlangan mamlakatlardan XMT xukumat azolarining doimiy soni (10) haqidagi masala qayta qarab chiqilishi kerak, chunki, u rivojlanayotgan mamlakatlarning noroziligiga sabab bolib kelayotir.
6.XMT ning butun ishida uni mutaxassis kadrlar bilan toldirib borish, shuningdek, ekspertlar va maslahatchilarni mintaqalarda ishlash uchun tanlash ham goyat muhim ahamiyatga egadir. Bu erda kadrlarning barqarorligini taminlash ijobiy holdir. Lekin, uning oz kamchiliklari ham bor. Bu mutaxassislar ozlarining mamlakatlaridan uzilib qolgan, batamom xalqaro amaldorlarga aylangan Xalqaro Mehnat Byurosining xodimlari oz xalqidan, uning orzu-umidlari va manfaatlaridan ajralib qoladilar. Turli mamlakatlar va mintaqalarning vakillari Xalqaro Mehnat Byurosida bir tekisda taqsimlanmagan. Bu muammo malum bolsa ham, lekin hal qilinmasdan kelmoqda.
Xalqaro Mehnat Konferentsiyasi va Xalqaro Mehnat Byurosi faolligini tashkil etish.