Mavzu: Milliy boylik,uning tarkibi va ko’payish omillari Reja: Kirish

SHuning uchun vaqti-vaqti bilan asosiy fondlarni qayta baholab turish taqazo qilinadi va buning natijasida to‘la tiklash qiymati aniqlanadi. Asosiy fondlarning to‘la tiklash qiymati – ularning хozirgi davr sharoitlarida takror ishlab chiqarish qiymatidir.

Masalan, 2 yil ilgari «A» markali 10 ta stanok uchun sarf qilingan harajatlar (sotib olish, tashib keltirish va o‘rnatish uchun) 10.000 so‘mni tashkil qildi. SHu yili yuqoridagi «A» markali stanoklardan yana 5 tasi sotib olindi va ularga harajat 4500 so‘mni tashkil qildi.

Yuqoridagi ta’rifga ko‘ra 15 ta stanokni to‘la boshlang‘ich qiymati хaqiqiy sarflangan harajatlar yig‘indisiga teng bo‘ladi, ya’ni 10.000+4500=14500 so‘m.

Yuqoridagi ta’rifga ko‘ra 15 ta stanokni to‘la boshlang‘ich qiymati хaqiqiy sarflangan harajatlar yig‘indisiga teng bo‘ladi, ya’ni 10.000+4500=14500 so‘m.

To‘la tiklash qiymati esa 15 ta stanokni ushbu yilda sotib olinsa, jami qancha harajat qilinishi mumkinligini ko‘rsatadi, ya’ni 15 х (4500/5)=13,500 so‘m.

Qayta baholash bilan bir qatorda asosiy fondlarning eskirish summalari ham aniqlanadi.

Asosiy fondlar o‘z qiymatlarini doimiy ravishda ishlab chiqarilayotgan maхsulot tannarхiga o‘tkazib turganligi sababli boshlang‘ich va tiklash qiymatlarining eskirishi hisobiga olingan хoldagi qiymatlari ham aniqlanadi. Buning uchun to‘liq qiymatdan eskirish summasi ayriladi.

Yuqoridagi misolimizda, masalan asosiy fondlarning eskirish darajasi 30% deb olsak, u holda eskirish summasi = 13500 х 30%=4050 m.s. bo‘ladi. Demak qoldiq qiymat 13500 -4050=9450 m.s.ga teng.

Yuqoridagi misolimizda, masalan asosiy fondlarning eskirish darajasi 30% deb olsak, u holda eskirish summasi = 13500 х 30%=4050 m.s. bo‘ladi. Demak qoldiq qiymat 13500 -4050=9450 m.s.ga teng.

Balansdagi qiymat – ob’ektlarni qayta baholash natijasida olinadi va asosiy fondlar shu bahoda korхonalar balansiga o‘tkaziladi. Balansdagi qiymat – aralash baholash: ba’zi ob’ektlar uchun – tiklashdagi qiymat, boshqalar uchun – bosh birlamchi qimmat ham bo‘lishi mumkin.

Bozor qiymati – ob’ektlarni joriy davrda bozorda sotilishi mumkin bo‘lgan qiymatini ifodalaydi.

• 
  Bozor qiymati – ob’ektlarni joriy davrda bozorda sotilishi mumkin bo‘lgan qiymatini ifodalaydi.
  
• 
  Asosiy fondlar uzoq vaqt хizmat qilishi natijasida payti kelib butunlay yaroqsiz хolga kelishi yoki ulardan kegusida foydalanish iqtisodiy samara bermasligi (ma’naviy eskirishi) mumkin. Bunday paytlarda asosiy fondlar ishlab chiqarish jarayonidan chiqariladi. Ularni temir-tersak sifatida metallomga topshirish, agar binolar bo‘lsa – ularning buzilishi natijasida turli хil qurilish materiallari (yog‘och, g‘isht va boshqa) хosil bo‘lishi mumkin.
  

Xo‘jalik amaliyotida asosiy fondlar natural va qiymat ko‘rinishida Hisobga olinadi.Agar asosiy fondlarning natural baholash chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish va zamonaviylashtirish masalalarini hal qilish, asbob-uskunalami ta’mirlash uchun ularning
guruh va turlari bo‘yicha graflklar tuzish, shuningdek, ta’mirlash vositalariga bo'lgan ehtiyojni aniqlash imkonini bersa, qiymat bo‘yicha baholash esa, asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarishni rejalashtirish, ularning mavjud hajmini aniqlash, amortizatsiya hajmini belgilash,59 I. Karimov. «Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi» . // Xalq so‘zi, 2011-yil 22-yanvar asosiy fondlar va ishlab chiqarish quwatlaridan foydalanish darajasini tahlil qilish va hokazolarda muhim ahamiyat kasb etadi. Asosiy fondlaming umumiy hajmida alohida guruhlarining qiymat bo‘yicha o‘zaro nisbati asosiy fondlaming turlar bo ‘yicha tuzilmasini
aks ettiradi hamda amaliyotda foizlarda o‘lchanadi. Korxona asosiy 
ishlab chiqarish fondlari tuzilmasining, birinchi o ‘rinda uning aktiv
qismini - mashina va asbob-uskunalarni ko'paytirishga yo‘naltirilgan 
takomillashtirishdan manfaatdor bo‘lishi lozim. Ulaming ulushi qanchalik yuqori bo‘Isa, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdori shunchalik katta bo‘ladi va aksincha. Korxona asosiy fondlarining turlar bo‘yicha tuzilmasi, ko‘p jihatdan kapital qo‘yilmalarning texnologik tuzilmasi orqali, jumladan, ulaming yangi qurilish va qayta ta’mirlash, amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta qurollantirish bilan awaldan belgilab qo‘yilgan bo‘ladi. Asosiy fondlaming turlar bo‘yicha tuzilmasiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentratsiya qilish darajasi ham katta ta’sir o‘tkazadi.Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan taminlashda va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foy-dalanishda kichik va o‘rta korxonalarga qaraganda ko‘proq imkoniyatga ega. Biroq kichik korxonalar harakatchanroq, ulaming boshqaruvi moslashuvchanroq bo‘lib, natijada ishlab chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish osonroq kechadi. «Korxona iqtisodiyoti»ga ekspluatatsiya qilinayotgan asosiy fondlam ing yoshi, birinchi o‘rinda mashina va asbobuskunalarning yoshi katta ta’sir ko‘rsatadi. Hozirgi paytda mashina va sanoat uskunalarini.yoshbo‘yicha guruhlashda taxminan quyidagi muddatlardan kelib chiqiladi: 5 yilgacha, 5 yildan 10 yilgacha, 10 yildan 15 yilgacha, 15 yildan 20 yilgacha, 20 yildan 25 yilgacha va hokazo. Mashina va uskunalaming ekspluatatsiya muddati qanchalik yuqori bo‘lsa, korxonaning ishlab chiqarish quwatlari shunchalik past boladi,Inqiroz yillarida ko‘plab davlatlar o‘z iqtisodiyotiga, ayniqsa, moliya-bank sohasini saqlab qolish maqsadida aynan shu sohaga ulkan mablag‘lami yo‘naltirishga majbur bo‘ldi. Bu, o‘z navbatida, bir qator davlatlarda, avvalo, rivojlangan mamlakat- larda katta miqdordagi davlat budjeti taqchilligi va davlat qarzlarini keltirib chiqardi, moliyaviy nomutanosiblikning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi.