Mavzu: Milliy iqtisodiyot rivojlanishida ijtimoiy omillarning roli

O‘zbekiston Respublikasida mehnat bozorining asosiy ko‘rsatkichlari dinamikasi
Rasmiy ma’lumotlar, ming kishi

Yillar	Rasmiy ish so‘raganlar	Ishga joylash ganlar	Ishga joylashganlarning jami ro‘yxatdan o‘tganlardagi ulushi, %	Rasmiy ishsizlar soni, ming kishi
1993	191,6	116,7	61,0	20,1
1994	214,1	124,9	58,4	24,8
1995	246,2	153,5	62,6	25,4
1996	275,4	178,8	64,9	27,5
1997	298,8	197,4	66,0	28,8
1998	313,8	207,9	66,2	33,3
1999	387,9	246,4	63,5	34,3
2000	421,4	280,6	66,6	35,4
2001	462,8	318,0	68,7	37,5
2003	430,5	317,4	73,7	32,2
2004	425,0	323,7	76,2	34,9

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va ijtimoiy himoya vazirligining ma’lumotlari
Mehnat bozorida ishchi kuchi taklifining talabdan ortiq bo‘lishi natijasida ishsizlik yuzaga keladi. Ishsizlik mehnatga layoqatli aholining turli sabablarga binoan ishsiz qolishini bildiradi. O’z kasbi, malakasi va hohish istagiga to‘g‘ri keladigan ish va ish joyini topolmaydiganlar doimo uchrab turadi.
Odatda iqtisodiy faol aholi ikki qismga, bandlar va ishsizlarga bo‘linadi. Ularning nisbatidagi o‘zgarish iqtisodiy faol aholi tarkibining ijobiy yoki salbiy tomonga o‘zgarishini ifodalaydi.
Ishsizlik yuzaga kelishi sabablari, davomiyligi va ko‘lami jihatidan friktsion, tarkibiy, mavsumiy, tsiklik va mintaqaviy turlarga ajraladi. O’zbekistonda ishsizlikning ko‘proq tarkibiy va mavsumiy turlari mavjud.
YAngi tovarlar ishlab chiqarishning yo‘lga qo‘yilishi, ilg‘or texnologiyaning yaratilishi va zamonaviy korxonalarning ishga tushirish bilan bog‘liq holda iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi ham o‘zgaradi. Bunday o‘zgarish natijasida ishchi kuchining sifatiga bo‘lgan talab ham o‘zgacha bo‘ladi. Ilg‘or texnologiya bilan ishlash ko‘nikmasi va malakasi bo‘lmagan ishchi va xodimlar ishsiz qoladi. Bu tarkibiy ishsizlik deb ataladi.
Ayrim ishlab chiqarish va iste’molning mavsumiy tabiati mavsumiy ishsizlikni yuzaga chiqaradi. Masalan, paxta, don, poliz ekinlarini ytishtiruvchi dehqonlar qishda ishsiz hisoblanadi. O’zbekistonda jami band aholining 40 foizga yaqini qishloq xo‘jaligida band bo‘lganligi sababli mavsumiy ishsizlar soni qish oylarida ortadi.
Iqtisodiy inqiroz davrlarida tsiklik ishsizlik kuzatiladi. Iqtisodiy tsiklning inqiroz bosqichida korxonalarda ishlab chiqarish vaqtincha to‘xtaydi va ishchilar ishdan bo‘shatiladi. TSiklik ishsizlik odatda ommaviy shaklda bo‘ladi. CHunki iqtisodiy inqiroz butun bir tarmoq yoki milliy xo‘jalikni qamrab oladi.