Mavzu: Miqdorlarning etalon birliklari kelib chiqishi va saqlanishi xaqida ma’lumotlar topish reja

Quyida matematikada ko'p uchraydigan turli xil o'lchov birliklari quyida keltirilgan:

Og'irliklar / massa o'lchovlari

• 1 tonna \u003d 10 sentner

• 1 sentner \u003d 100 kilogramm

  
  

• 1 kilogramm \u003d 1000 gramm

  
  

• 1 gramm \u003d 1000 milligramm

  
  

• 1 kilometr \u003d 1000 metr

  
  

• 1 metr \u003d 10 dekimetr

  
  

• 1 dekimetr \u003d 10 santimetr

  
  

• 1 santimetr \u003d 10 millimetr

  
  

• 1 kv. kilometr \u003d 100 gektar

  
  

• 1 gektar \u003d 10000 kv. metrga teng

  
  

• 1 kv. metr \u003d 10000 kv. santimetrga teng

  
  

• 1 kv. santimetr \u003d 100 kv. millimetrga teng

  
  

• 1 kubometr metr \u003d 1000 kubometr desimetrlar

  
  

• 1 kubometr dekimetr \u003d 1000 kubometr santimetrga teng

  
  

• 1 kubometr santimetr \u003d 1000 kubometr millimetrga teng

  
  

Keling, shunday miqdorni ham ko'rib chiqaylik litr... Tomirlarning sig'imini o'lchash uchun bir litr ishlatiladi. Bir litr - bu bir kub dekimetrga teng hajm (1 litr \u003d 1 kub dekimetr).

Vaqt o'lchovlari

• 1-asr (asr) \u003d 100 yil

• 1 yil \u003d 12 oy

  
  

• 1 oy \u003d 30 kun

  
  

• 1 hafta \u003d 7 kun

  
  

• 1 kun \u003d 24 soat

  
  

• 1 soat \u003d 60 daqiqa

  
  

• 1 daqiqa \u003d 60 soniya

  
  

• 1 soniya \u003d 1000 millisekund

  
  

Bundan tashqari, chorak va o'n yil kabi vaqt birliklari ishlatiladi.

• chorak - 3 oy

  
  

• o'n kun - 10 kun

  
  

Oy 30 kun sifatida qabul qilinadi, agar oyning sanasi va nomini ko'rsatishingiz shart bo'lmasa. Yanvar, mart, may, iyul, avgust, oktyabr va dekabr - 31 kun. Oddiy yilning fevralida 28 kun, yangi yilda fevral 29 kunga ega. Aprel, iyun, sentyabr, noyabr - 30 kun.

Bir yil Erning Quyosh atrofida to'liq aylanish vaqtini (taxminan) anglatadi. Har uch yilda ketma-ket 365 kunni, ulardan keyingi to'rtinchisini 366 kunda hisoblash odat tusiga kiradi. 366 kunni o'z ichiga olgan yil chaqiriladi sakrashva yil 365 kunni tashkil etadi - oddiy... To'rtinchi yil uchun yana bitta qo'shimcha kun quyidagi sababga ko'ra qo'shiladi. Erning Quyosh atrofida aylanish vaqti aniq 365 kunni emas, balki 365 kun va 6 soatni (taxminan) o'z ichiga oladi. Shunday qilib, oddiy yil haqiqiy yilga qaraganda 6 soatga qisqaroq va 4 oddiy yil 4 ta haqiqiy yillardan 24 soatga, ya'ni bir kunga qisqaroqdir. Shuning uchun har to'rtinchi yilda (29 fevral) bir kun qo'shiladi.
Birlamchi Etalon mamlakatda eng aniq (shu birlikdagi boshqa Etalonga nisbatan) birliklarni qayta tiklashni taʼminlaydi. Ikkilamchi Etalon qiymati birlamchi qiymat boʻyicha belgilanadi. Maxsus Etalon alohida sharoitlarda birliklarni qayta tiklashni taʼminlaydi va shu sharoitlar uchun birlamchi Etalon vazifasini oʻtaydi. Davlat Etalon lari mamlakat uchun dastlabki oʻlchov birligi sifatida rasmiy tasdiqlangan birlamchi yoki maxsus Etalondan iborat. Etalon guvoh davlat Etalon ining saqlanishini tekshirish va buzilgan yoki yoʻqolgan taqdirda uni almashtirish uchun moʻljallangan ikkilamchi Etalondan iborat. Solishtirma Etalon biror sababga koʻra bir-biriga solishtirish mumkin boʻlmagan Etalonni solishtirish uchun moʻljallangan ikkilamchi E. Ishchi Etalon birliklarning oʻlchamlarini yuqori aniqlikda oʻlchaidigan namuna vositalariga, baʼzan eng aniq ishchi oʻlchash vositalariga oʻtkazish uchun moʻljallangan. Etalon nusxa birliklarning oʻlchamlarini ishchi E. ga oʻtkazish uchun moʻljallangan ikkilamchiE. dan iborat.
Oʻlchamlar va ogʻirliklar xalqaro byurosi tayyorlagan metr va kilogrammning platinairidiyli E. lari xalqaro va milliy E. hisoblanadi. Har bir mamlakatda, shu jumladan, Oʻzbekiston Respublikasida saqlanadigan metr, kilogramm, volt, om, sham va lyumen E. lari xalqaro E. bilan solishtirib turiladi. Ishlab chiqarilayotgan biror mahsulotni taqqoslash uchun namuna, oʻlchov E. lardan foydalaniladi. Mas, don namunasi, kanop tolalari namunasi va boshqalar Oʻzbekistonda E. larni saqlash va ulardan foydalanish masalalari bilan «Oʻzstandart» agentligi shugʻullanadi.
O’lchash asboblaridan keng tarqalganlaridan biri bu – tarozi va uning toshlari. Bu o’lchash asboblarini to’g‘ri ishlashiga va kafolatligiga katta talab quyiladi. Sababi ular ishlab chiqarishda, ma’lum texnologiyani ta’minlashda, savdo – tijoratda, bojxona, pochta va soliq operatsiyalarini o’tkazishda va boshqa maqsadlarda keng qo’llaniladi. To’g‘ri ishlashi va kafolatli bo’lishini ta’minlash maqsadida, ular vaqt-vaqti bilan massa etalonlari bilan qiyoslanib turiladi. Etalonlar markazida 1 milligramm (mg) dan 30 kilogramm (kg) gacha bulgan etalon tarozi toshlari va etalon tarozi-komparatorlar mavjud. Etalon tarozilarimiz aniqligi 0,1 mikrogramm (mkg) dan 5 mg gacha. Masalan 1kg gacha o’lchovchi etalon tarozimiz atigi 1mikrogrammga xato qiladi-ya’ni etalon tarozida o’lchash bajarilayotganida etalon toshga biror dona chang g‘uborlari tushsa uni etalon tarozi sezadi va ko’rsatishi o’zgaradi. Shuning uchun ham etalon tarozilar va tarozilar toshlarini saqlash sharoitiga, yuqorida aytib o’tilgandek, juda qattiq talablar qo’yiladi.
Bitta maqola hajmida hamma etalonlarimiz tug‘risida batafsil ma’lumot berish albatta qiyin. Hozircha qolgan etalonlarning tashqi kurinishi va metrologik xarakteristikalari bilan kifoyalanib qolamiz. (1-3 rasm)
Etalonlar markazining hozirga kundagi asosiy yo‘nalishlari:
• etalon bazasini rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo’nalishlarini aniqlash;
• etalonlarini saqlash;
• etalonlarini qo’llash (etalonlardan foydalanib o’lchash vositalarini qiyoslash va kalibrovkalashni bajarish);
• eng yuqori aniqlikdagi o’lchash vositalarini yaratish bo’yicha ilmiy-tekshirish va tajriba konstruktorlik ishlarini bajarish;
• yuqori va eng yuqori aniqlikdagi o’lchash vositalarining yagona nusxalarini tayyorlash;
• etalonlarning mintaqaviy, davlatlararo va halqaro solishtirilishini tashkil qilish va o’tkazish;
• kattaliklar birliklarining o’lchamlarini qayta tiklash, saqlash va uzatish sohasida halqaro xamkorlik bo’yicha ishlar bajarish;
Miqdor tushunchasi faqat matematika fanida qo’llaniladigan asosiy tushuncha bo’lib emas, balki fizika, kimyo kabi fanlarda ham kiritilgan tushunchalardan biri bo’lib hisoblanadi.
Ta’rif. Obyektlar yoki hodisalarga xos umumiy xossa miqdor deyiladi.
Ta’rif. Quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi miqdor bir jinsli additiv-skalyar miqdor deyiladi:
1) Ixtiyoriy bir jinsli a va b miqdorlarni taqqoslash mumkin,yani a=b,a>b, a

2) Ixtiyoriy bir jinsli a va b miqdorlarni qo’shish mumkin, ya’ni a+b=c (yig’indi miqdor).
http://fayllar.org