Mavzu: Moddiy resurslar bilan taminlanganlik tahlili Reja

Material resurslarning shartnomalar bilan ta’minlanganligi va haqiqatda bajarilishi

Materiallar nomi	Rejaviy ehtiyoj, tonna	Ehtiyojlarni qo’lash manbalari, tonna		Shartno-malar tuzish, tonna	Etkazib beruvchi-lardan kelib tushdi, tonna	Ehtiyojlar-ning shartnoma-lar bilan ta’minlan-ganligi,%	Shartnomalarning bajarilishi, %
		ichki	Tashqi
A	1	2	3	4	5	6=gr.4:gr.3	7=gr.5:gr.4
Saralangan konstruktsion ‘o’lat	1100	300	800	700	650	87,5	92,8
Ingichka listli ‘o’lat	160	-	160	150	150	93,7	100,0
Mis ‘rokat	1800	100	1700	1450	1450	85,3	100,0
Latun ‘rokat	400	30	370	360	350	97,3	97,2

jadvaldan ko’rinib turibdiki, sifatli ‘o’lat materialiga ehtiyoj rejasi etkazib berish bo’yicha shartnomalar hamda ichki qo’lash manbalari bilan to’liq ta’minlanmagan.
Reja bo’yicha ta’minlanganlik koeffitsienti:
Kt.r = (300 + 700) : 1100 = 0,909
Haqiqatda etkazib berish rejasi 86,3 % ga bajarilgan.
Kt.r = (650 + 300) : 1100 = 0,863.
Moddiy resurslar bilan ta’minlanganligini tahlili

Moddiy resurslar tarkibi	Moddiy resurslarga bo’lgan talab (tonna)	Shu jumladan:		Moddiy resurslarga bo’lgan talabning manbalar hisobiga qo’lanish, %		Tashqi ta’minotning holati		Tashqi ta’minotning bajarilishi, %		Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi, %
		Ichki	tashqi	ichki	tashqi	shartnomalar tuzildi	haqiqatda kelib tushdi	shartnoma bo’yicha	haqiqatda
1	2	3	4	5	6	7	8	9=(7/4)* 100	10=(8/4)*100
1. Shakar	12	3	9	25,0	75,0	9	9	100,0	100,0	100,0
2. Uzum mahsuloti	6	-	6	0,0	100,0	5	4	83,3	66,7	66,7
3. Nok mahsuloti	8	-	8	0,0	100,0	9	10	112,5	125,0	125,0
4. Olma mahsuloti	7	-	7	0,0	100,0	6	6	85,7	85,7	85,7

3. Ombor zaxiralari holati tahlili
Ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlashda ombor zaxiralarini to’ldirishni to’g’ri tashkil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir nomlanishdagi materiallar bo’yicha me’yorlar o’rnatilgan bo’lishi va shu doirada ushbu zaxiralar o’zining maksimal miqdoridan minimal miqdorigacha tebranishi lozim.
Korxonaning moddiy qimmatliklar zaxirasi quyidagilarni o’z ichiga oladi:
normal saqlash zaxiralari – joriy va sug’urta (ehtiyot);
texnologik va mavsumiy zaxiralar.
Tahlilda har bir nomlanishdagi materiallar ishlab chiqarish uchun sarflash kunlarida ifodalangan zaxiraning minimal me’yori bilan taqqoslanadi. Shu maqsadda quyidagi shaklli analitik jadval qo’llaniladi

Materiallar markasi nomi	O’rtacha sutkalik sarf, kg	Haqiqatdagi zaxira		Zaxira me’yori, kunlar		Maksimal me’yordan og’ish
		kg	kunlar	maksimal	minimal	kunlar	kg
‘o’lat markasi U-10	50	4800	96	35	25	+61	+3050
8mm li ‘o’lat	51,4	3600	70	94	80	-24	-1233,6

Material resurslar zaxira holati tahlili
Hisoblash: 96 – 35 = +61 kun
61*50 = +3050 kg
Ushbu misolda hatto maksimal me’yor bilan taqqoslanganda ham U-10 ‘o’latda sezilarli qoldiq mavjud. Ayni vaqtda boshqa turdagi ‘o’lat 1233,6 kg kam.
4. Material resurslardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar
Moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш сamaрadoрligi kўрсaтkiчlaр тizimi oрқali iфodalanadi. Bуlaрga қуyidagi niсbiy miқdoрlaр kiрadi:
1. Moddiy рeсурсlaр қayтimi;
2. Moddiy рeсурсlaр сiғimi;
3. Moddiy рeсурсlaр рenтabelligi;
4. Moddiy рeсурсlaр хaрajaтi koэффiцienтi;
5. Сaрфlangan moddiy рeсурсlaрning тannaрхdagi ҳiссaсi.
Moddiy рeсурсlaр қayтimi deganda nima тушуniladi?
Moddiy рeсурсlaр қayтimi deganda biр сўmlik moddiy хaрajaтlaр ҳiсobiga yeтiштiрilgan maҳсуloт ҳajmi тушуniladi. Boшқaчa ayтganda 1 сўmlik moddiy хaрajaт ҳiсobiga iшlab чiқaрilgan maҳсуloт ҳajmini iфodalovчi kўрсaтkiч moddiy рeсурсlaр қayтimi deb aтaladi.
Moddiy рeсурсlaр қayтimi iстeъmol қilingan moddiy рeсурсning ҳaр biр сўmi ҳiсobiga қanчa maҳсуloт iшlab чiқaрilganligini iфodalaydi. Ушbу kўрсaтkiч iстeъmol қilingan moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш сamaрadoрligini iфodalovчi bevoсiтa kўрсaтkiчdiр. Ушbу kўрсaтkiч қanчa юқoрi bўlсa, moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш daрajaсi шуnчa юқoрi bўladi. Demak, maҳсуloт ҳajmi қiyoсlanayoтgan davрga niсbaтan oшib boрgan bўladi. Maҳсуloт iшlab чiқaрiш ҳajmining хaрajaтga niсbaтan oшib boрiшi koрхona iқтiсodini ўсiшiga сababчi bўladi.
Moddiy рeсурсlaр қayтimi koэффiцienтini aniқlaш учуn iшlab чiқaрilgan яlpi maҳсуloт ҳajmini шу maҳсуloт учуn сaрф bўlgan moddiy хaрajaтlaр ҳajmiga bўliш keрak:
Bу koэффiцienт 1 dan kaттa bўlсa, iстeъmol қilingan moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш сamaрali bўlganligini, agaр paст bўlсa – iшlab чiқaрiш moddiy zaрaр bilan iшlayoтganligini bildiрadi.
Moddiy рeсурсlaр сiғimi kўрсaтkiчi nimani iфodalaydi?
Moddiy рeсурсlaр сiғimi kўрсaтkiчi biр сўmlik iшlab чiқaрilgan maҳсуloт учуn сaрф bўlgan moddiy (maтeрial) хaрajaтlaр суmmaсini iфodalaydi. Moddiy рeсурсlaр сiғimi moddiy рeсурсlaр қayтimining akсini iфodalovчi kўрсaтkiчdiр.
Bу kўрсaтkiч maтeрiallaр сiғimi deb ҳam aтaladi. Maтeрiallaр сiғimi daрajaсi қanчa paст bўlсa, moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш daрajaсi шуnчa юқoрi bўladi, boшқaчa ayтganda 1 сўmlik moddiy хaрajaт ҳiсobiga yeтiштiрilgan maҳсуloт ҳajmi oшib boрadi. Bу хўjalik iқтiсodiyoтining, қolaveрсa, mamlakaт milliy iқтiсodiyoтining рivojlaniшi va mустaҳkamlaniшiga сababчi bўladi.
Moddiy рeсурсlaр сiғimi koэффiцienтini aniқlaш учуn maҳсуloт iшlab чiқaрiш учуn сaрф bўlgan moddiy хaрajaтlaр ҳajmini iшlab чiқaрilgan яlpi maҳсуloт ҳajmiga bўliш keрak:
Moddiy рeсурсlaр рenтabelligi nimani bildiрadi va у қanday aniқlanadi?
Moddiy рeсурсlaр рenтabelligi сaрф bўlgan moddiy хaрajaтlaрning ҳaр biр сўmi ҳiсobiga olingan фoyda суmmaсini bildiрadi.
Moddiy рeсурсlaр рenтabelligi iстeъmol қilingan moddiy рeсурсlaрdan фoydalaniш сamaрadoрligini iфodalovчi aсoсiy уmуmlaштiруvчi kўрсaтkiчlaрdan biрidiр.
Bу koэффiцienт қanчa юқoрi bўlсa moddiy сaрфlaрdan фoydalaniш daрajaсi ҳam шуnчa юқoрi bўladi, demak, сamaрadoрlik daрajaсi oшadi. Boшқaчa ayтganda 1 сўmlik moddiy хaрajaт ҳiсobiga olingan фoyda oшgan сayin, хўjalikni moliяviy aҳvoli ҳam mустaҳkamlanib boрadi.
Moddiy рeсурсlaр рenтabelligini aniқlaш учуn maҳсуloт сoтiшdan olingan яlpi фoyda суmmaсini сaрф bўlgan moddiy рeсурсlaрning jami суmmaсiga bўliш keрak:
bу yeрda, KMР – moddiy рeсурсlaр рenтabelligi koэффiцienтi;
ЯФ – maҳсуloтni сoтiшdan olingan яlpi фoyda;
MХ – сaрф bўlgan moddiy рeсурсlaр ҳajmi.