Mavzu. Nuklein kislotaning genetik roli

Nukleozid va nukleotidlar 
Azot asoslarini pentozalar bilan birikmasini nukleozidlar deyiladi. Nuklein 
kislotalardan ajratilgan nukleozidlar N-glikozidlardir. Nukleozid tarkibida D-riboza 
bo’lsa ribonukleozidlar, agar dezoksiriboza uchrasa, dezoksiribonukleozidlar deb 
ataladi. Nukleozidlar purindagi N
9
, pirimidindagi N
1
atomlariga pentozalar 

-
konfiguratsiyali glikozid bog’lari orqali bog’lanadi. Ularning nomlanishi tarkibidagi 
getrotsiklik azotli asoslardan kelib chiqadi (5-jadval). Misol tariqasida, ikki xil 
nomdagi nukleozidni keltiramiz: 
N
N
HO
OH
N
N
H
H
O
O
Лактим
Лактам
H
OH
OH
H
H
H
C H
2
O
HO
OH
H
H
OH
H
H
H
C H
2
O
HO
OH

-D-рибофураноза
( рибоза)

-2'- дезокси-D-рибофураноза
( дезоксирибоза)

---

Nukleozidlarning to’liq va qisqartirilgan nomlari 
5-jadval 
Asoslar Ribonukleozid 
Qisqargan 
belgisi 
Dezoksiribonukleozid 
Qisqargan 
belgisi 
Adenin 
Adenozin 
A 
Dezoksiadenozin 
dA 
Guanin 
Guanozin 
G 
Dezoksiguanozin 
dG 
TSitozin 
TSitidin 
TS 
Dezoksitsitidin 
dTS 
Timin 
Timidin 
T 
Dezoksitimidin 
dT 
Uratsil 
Uridin 
U 
- 
- 
Nukletidlar nukleozidlarning monofosforli efirlaridir. Ular nuklein 
kislotalarning monomeri hisoblanadi. Ularning tarkibida azotli asoslar (purin va 
pirimidin) uglevod komponentlari (riboza va dezoksiriboza va fosfor kislotalari 
bo’ladi. 
Ribonukleotidlarda fosfor kislotasi ribozaning 2
/
, 3
/
va 5
/
atomlariga 
bog’lanishi mumkin. 
Dezoksiribonukleotidlarda fosfor kislotasining qoldig’i dezoksiribozaning 3
/
va 5
/
uglerod atomlari orqali bog’lanadilar. 
Nuklein kislotalarning qoldiqlari mononukleotidlar bo’lib, ular ikki xil 
bo’lishlari mumkin. RNK ning mononukleotidlari: adenozin-3
/ 
- va 5
/
-fosfatlar 
(adenil kislota), guanozin-3
/
- va 5
/ 
- fosfatlar (gunil kislota), tsitidin-3
/
va 5
/
- 
fosfatlar (tsitidil kislota), uridin -3
/
- va 5
/
fosfatlar (uridil kislota). 
DNKning 
mononukleotidlari: 
2
/
-dezoksiadenozin 
-3
/
-va 
5
/
fosfatlar 
(dezoksiadenil kislota), 2
/
dezoksiguanozin-3
/
-5
/
- fosfatlar (dezoksiguanil kislota), 
2
/
dezoksitimidin -3
/
va 5
/ 
fosfatlar (dezoksitimidil kislota), 2
/
dezoksitsitidin-3
/
va 5
/ 
fosfatlar (dezoksitsitidil kislota). 
Monofosfatlarda fosfat atomi uglerodning 5
/
atomiga bog’langan bo’lsa ularni 
AMF, GMF, dAMF lar deb ataladi. 
Nukleozidmonofosfatlardan tashqari, tirik organizmlarda nukleoziddifosfat
va nukleozidtrifosfatlar uchraydi: