Mavzu: Oksidli minerallar Reja: Oksidli minerallarning xususiyatlari 2

Xromshpinelidlar – (Mg,Fe), (Cr,Al,Fe)₂O₄. Kimyoviy tarki- biga binoan xromshpinelidlar quyidagi turlarga bo‘linadi: xromit –FeCr₂O₄, magnoxromit (Mg,Fe)Cr₂O₄, alyumoxromit – Fe(Cr₂Al)₂O₄ va xrompikotit (Mg,Fe)(Cr,Al)₂O₄. Ushbu turlarda Cr₂O₃ miqdori 18– 62 %gacha o‘zgaradi, FeO – 0–18 %, MgO – 6–16 %, Al₂O₅ – 33 %, Fe₂O₃ – 2–30 %. Bulardan tashqari tarkibida TiO₂ – 2 %gacha, 1,0 % chamasi MnO va biroz vanadiy oksidi bo‘ladi. Ular kub singoniyali. O‘ta asosli jinslarda xromit oktaedrik shakllarda mavjud.
Donador, yirik kristalli yaxlit agregatlar tarzida uchraydi. Rangi qora, yarim shaffof, ba’zan to‘q qizil, jigar rangli. Xromshpinelid- larning yaltirog‘ligi metalldek, qattiqligi – 5,5–7,5; ulanish tekisligi yo‘q, solishtirma og‘irligi – 4,8; tarkibida temir bo‘lgan xromshpine- lidlar kuchsiz magnit tortish xususiyatiga ega. Xromshpinelidlar doi- mo o‘ta-asosli magmatik jinslarning oralarida shtok, uyasimon, ustun- simon shaklli yirik konlar hosil qiladi. Ayrim o‘ta-asosli intruziv jins- larda xromshpinelidlar platinoid guruhi minerallari bilan birga parage- netik bog‘liqligi aniqlangan. Nurash zonalarida xromshpinelidlar kimyoviy barqaror; ammo issiq iqlimli sharoitda ular ham oksidlanadi va parchalanadi.
Shpinel – MgAl₂O₄. Tarkibida MgO – 28,2, Al₂O₃ – 71,8 %ni tashkil etadi. Shpinel – kub singoniyali. Odatda jinslar oralarida oktae- drik shakllarda uchratish mumkin. Uning kristallari uncha katta bo‘lmaydi; ba’zan yirik 25 sm.lik donalari uchraydi. Shpinel rangsiz, shaffof; har xil rangli – qizil, pushti, yashil, ko‘k ranglilari mavjud. U shisha kabi yaltiraydi, qattiqligi – 8, solishtirma og‘irligi – 3,8. Kis- lotalar ta’sir etmaydi.
Shpinellarkontakt-metasomatikjarayonlarmahsulibo‘lib,granatlar, piroksenlar bilan birga paragenetik uyushmalarda uchraydi. U ba’zan pegmatitlarda yuzaga keladi. Shpinelning mutlaqo shaffof va darzi yo‘q yirik kristallari qimmatbaho bezak toshlar sifatida ishlatib kelinmoqda.