Mavzu: O’zbek munshoati tarixi, uning an’analari

1999 yil 15 aprel

Kolxoz boshqaruvining shu yil 12 apreldagi qaroriga binoan Quvasoy shaxriga xizmat safariga bordim .Bundan maqsad qurilish jihozlari kombinati bilan kolxozga 1999 yilning 3 choragida 80000 ta yuqori navli qurilishbob g’isht etkazib bierish haqida shartnoma tuzish edi.
Topshiriq bajarildi. Maxsus navli g’isht shu yilning 10 iyunidan kechikmay xo’jalikka klelltirila boshlanadi.
Ilova:1998 yil 14 aprelda tuzilgan shartnoma - 2 bet
Katta iqtisodchi M.Latipov .
Aziz o’quvchilar hisobot matnini yozilishi turlari haqida ma’lumotga ega bo’ldingiz.
Bundan tashqari siz gurihingiz haqida yoki o’quv va isyhlab chiqarish amaliyotlarida bo’lganingizda hisobot matnini yozasiz .
Hisobot matni haqida savollaringiz bo’lmasa darsimizni 2 rejasini boshlaymiz .
Muassasa yoki ayrim shaxslar faoliyati bilan bog’liq biror bir bo’lib o’tgan ( sodir bo’lgan) voqea ,hodisda , ish harakatini yoki mavjud holatni tasdiqlash , unga guvohlik berish maqsadida bir necha kishi tomonidan tuzilgan hujjat . Dalolatnoma tuzishda xilma-xil maqsadlar ko’zlanadi,lekin uni tuzilishidan asosiy maqsad sodir bo’lgan voqea hodisalarni yoki mavjud holatni qonuniy -huquqiy jihatdan isbotlash yoki tasdiqlashdir. Bir qanchsa hollarda dalolatnoma tuzish maxsus -huquqiy meyyorlar bilan qat’iy belgilangan.
Masalan : korxonalarning hisob kitob bo’limlari faoliyatida dalolatnimalar avvaldan belgilangan mazmun davrriylikka asosan tuzuladi va huquqiy jihatdan muhim o’rin tutadi.
Dalolatnimalar tegishli taftish o’tkazilghandan keyin rahbarlik almashinayotganda moddiy boyliklarni bir xususiy yoki yuridik shaxsdan ikkinchisiga o’tkazishga qurib tugallangan inshootlarni qabul qilishdan oldin va keyin mashina va uskunalarning yangi nusxalarini sinovdan o’tkazish chog’ida qimmatdor buyumlartni hisobdan o’tkazish yoki hisobdan chiqarishda tovarlarni miqdor va sifat bo’yicha qabul qilib olishda baxtsiz hodisalar yoki tyabiiy ofatlar oqibatlarini tekshirishda sud tergov ishlari yoki tibbiyot sohasida hodimlarning moddiy yashash sharoitlarini o’rganishda va boshqa hollarda tuziladi .
Moliyaviy faoliyat va savdo -tijorat sohalarida tuzuladigan dalolatnomalar tasdiqlash ( kamomat yoki nuqsonlar bo’lmagan hollarda ) yoki ayblash ( pul kamomadi yoki moddiy boyliklar etishmasligi aniqlangan ) uchun hamda tegishli (qayt etivchi ,rag’batlantiruvchi , ) buyruqlar e’lon qilish uchun asos bo’ladi.
Ayrim hollarda dalolatnomalar boqea hodisaning qatnas hchilari yoki unga guvoh bo’lgan kishilarning tashabbusi bilan ham tuziladi.
Dalolatnomaning zaruriy qism,lari :
1. Idora muassasa va tarkibiy bo’linma nomi .
2. Tuzilgan sanasi va joyi
3.Tartib raqami tasdiq belgisi
4. Ma tn sarlavhasi
5.Hujjat turi nomi (dalolatnima )
6. Hujjatni tuzish uchun asos ( muassasa rahbarining buyrug’I idoraning qarori yoki ko’rsatmasi kabilar)
7.komitsiya tarkibi (raisi va a’zolar)
8.Ishtirok etuvchilar (guvohlar )
9.Dalolatnoma matni
10.Ilovalar (har bir ilovaning necha betligi ko’rsatiladi )
11.tuzgan va ishtirok etga nlarning imzolari .
12. Ijro haqidagi belgi.
Dalolatnoma matni murakkab tuzulishga ega bo’lib kirish va takid (qaud tasdiq) qisimlaridan tashkil topadi .
Kirishq qismi quyidagi tartibga ega : asos tuzildi, ishtirok etganlar .Dalolatnoma matni so’ngida uning necha nusxaligi ko’rsatiladi. Dalolatnoma , odatda , uch nusxadan tuzuladi, birinchisi – yuqori idorada , ikkinchisi- muassasa rahbariga jo’natiladi .
Uchinchisi esa hujjatlar yig’majildiga solib qo’yish uchun topshiriladi.
DALOLATNOMALAR NAMUNASI:
O’zbekiston Respuplikasi
Xalq ta’limi vazirligi
Respublika otenografiya
Va mashinkada yozuv kirishi
DALOLATNOMA.
03.04.2004.№16
Kurs kotibasi almashinishi munosabati bilan ish qabul qilish va topshirish.
Kursning sobiq kotibasi M.Abdullaeva va ishga yangi olinghan kotiba S. Haydarova hamda kurs derektori M.Sobirovalar ishtirokida ushbu dalolatnoma tuzildi.
1. 1-aprelgacha bo’lgan ish yuritish hujjatlarni C.Haydarovna topshirdi.
2. Har bir guruh o’qitu vchilarining shaxsiy hujjatlari , jurnallar , ish yuritish hujjatlari tartibli sanalga n .
Ishlarni topshirdim / M.A bdullae va
Ishlarni qabul qildim / /S.haydarova
Kurs derektori / /M. Sobirova
Dalolatnoma deyarli barcha hollarda pul mablag’lari va moddiy boyliklar bilan bog’liq holda tuzatildi( hatto baxtsiz hodisa yoki tabiiy odat haqidagi dalolatnoma ham)
Biz .. dalolatnomalarning tuzlarini ko’rib o’tdik va ularning namunaalri bila n tanishdiik.,O’quvchilar dalolatnomaning zaruriy qismlarini va ularning qaysi tartibda joylashishi bilan tanishib olgan bo’lsak dalolatnoma bemalol tuzib olamiz
Darsimizning mavzusini uchinchi rejasi bildirishnoma haqida ma’lumot berishdir Muayyan muassasa rahbariga xioz mat faoliyati bilan aloqador muhim masalalar yuzasidan yoki yuqori ibora, mansabdor shaxsga biron-bir boqea va hodisa haqida xabarlar qilish zarurati tugilganda taqdim etiladigan muassal yozma axbarot Unda od atda bayon qilinayotgan masalalar bo’yicha tuzuvchining takliflari aks etadi.
Kimga yollanga nligini qarab bildirishnoma rahbar shaxs yoki bo’lim mudiri nomiga yoziladi .U toza qoig’oz varag’iga qo’lda yoki mashinkada yozish mumkin Bunday bildirishnomalar mualliy tomonidan imzolanadi .
Tashqi bildirishnoma , ya’ni rahbar tomonidan yuqori yoki mansabdor shaxsga yoziladi.Hujjatning ikkinchisi nusxasi muassasaning o’zida qoldiriladi.
Bildirishnmoma tashabbus , axbarot va hisobot xususiyatiga ega . Bu xususiyatlar hujjat matni sarlavdasidayoq o’z aksini topadi.
Tashabbus bildirishnomasi matniga tegishli masala yuzasidan umumiy yoki aniq takliflar ilgari surildi, rahbarni ularniu hal qilishda undaydigan masalalar , navoi nomidagi jamoa xo’jaligida mukofot,a sh nizosining buzilganligi haqida.
Axbarot bildirishnomasi odatda umumiy holati rahbarga ma’lum muayya n jarayon to’g’risida xabar beradi. Masalan .chinor tumani Navoi nomidagi jamoa xo’jaligida chigit ekishning borishi haqida
HISOBOT : Bildirishnomasi ma’lum bir ishning tugallanishi haqida yoki biron bir ko’rsat ma tavsiya rejaning ijrosi to’g’risida rahbarni xabardor qilishi kerak bo’ladi masalan O’zbekiston Respublikasi fanla r akademiyasi Tarix instutida ya ngi topilga n qo’lyozmalarni ko’rsatmalariga tegishli hujjatlarning raqam va sanasiga hamda bayon etilgan masalalarni bevosita muassasa misolida o’rganish yoki simab ko’rish natijasida olinga n boshqa dalillarga havolalar qilinishi zarur. Bildirmanoma matni asosan 2 qismdan iborat .
Birinchi qismda uning yozilishiga sabab bo’lgan dalillar , boqea;lar bayon qilinishi 2-qismda esa xulosalar va aniq ish- harakatla r haqida takliflar etmog’I zarur .
Bildirihsnomaning asosiy qismlari
1.Bildirishnoma yo’lilagan rahbarning lavozimi ,ismi esa va ota ismining bosh harflari hamda jo’natish kelishadigan familyasi
2. Bildirishnoma tayorlagan shaxsning lavozimini ismi va ot5a ismining bosh harflari hamda jo’nalish kelishigidagi familyasi.
3. Hujjat turining nomi

4. 
   Matn sarlavhasi
   
5. 
   bildirishnoma matni
   
6. 
   Qancha varaqligi ko’rsatilgan ilovalar ro’yxati.
   
7. 
   .Bildirishnoma tayorlovchi xodim yoki raxbarning imzosi .
   
8. 
   Bildirishnoma tayorlagan shaxsning xulosa va takliflari aniq , ravshan va ishonarli bo’lmog’I kerak.
   

BILDIRISH NOMIDAN NAMUNA:
Soatsozning zavodining derektori B.Karimovga zavod qaramog’idagi bolalar oromgohining boshlig’I D.Komilovada n
Bolalar oromgohi yotoq binolarining umumiy ahvoli haqida
BILDIRISHNOMA : Sizning ko’rsatmangizga binoan men texnik nazoratchi S.Bakiro v bila n birgalikda shu yil 7-8 may kunlari zavod qaramog’idagi bolalar oromgohi yotoq binolarini tekshirib chiqdim .
Bolalar o romgohining boshlig’I I.Kjmilova
1999 yil 10.05.
O’quvchilar mavzuga oid savollaringiz bormi ?Dalolatnoma hisobot va bildirnanoma haqida to’la tushunchaga ega bo’lgan bo’lsangiz men ko’zlangan maqsadimga erishdim deb o’ylayman.

Mavzu spor bilan bog’liq . Faqatgina sog’lom inson sog’lom fikirlash harakat qilish qobilyatiga egadir. Sog’lom tan insonga faoliyat , qobilyat kabi insoniylik xususiyatlarini shakllantiradi.

Aziz o’quvchilarni bilimi va duyoqarashi , fikrlash qabilyatini rivojlantirish maqsadida o’quvchilarga testlar beriladi

1. 
   Mustaqqil ish
   
   1. 
      yozma ,og’zaki
      
   2. 
      sheva , yozma,
      
   3. 
      og’zaki gaplashuv
      

2. Qaysi bir hujjat turiga gerb , muassaga ramziy belgisi asosiy zaruriy belgisi asosiy zaruriy qismlardan biri hisoblanadi.

1. 
   ariza hujjat
   
2. 
   ma’lumotnoma hujjati
   

v) buyruq hujjat
3.Muayyan muassasaga yoki mansabdor shaxs nomiga biror iltimos , taklif yoki shikoyat mazmuniga yozilgan rasmiy hujjatning nomini aniqlang?
a)shartnoma
b)dalolatnoma
V) ariza
4.Ma’lum bir shaxsning mehnat va ijtimoiy faoliyati , shuning dek o’ziga xos xislat va vazifalarni aks etirishini rasmiy hujjatning nomi ?
a)tasivnoma

3. 
   bildirishnoma
   
4. 
   Ilova xat
   

5. Muhim xabarning telegraf orqali berilgan niyoyatda qisqa shaklli nima deb ataladi

1. 
   telefonagramma
   
2. 
   tushuntirish xati
   
3. 
   telegramma
   

6.Biror bir ta ntanali taqdirga taklif etishli uchun qo’llaniladigan yozma axbarot numa deb ataladi.
a)taklifnoma
b)so’rov xati
v)e’lon
Test savollari o’quvchini bilimini aniqlaydi , unga ishonch uyg’otadi.
Test kaliti:1.a 2.v 3v 4.a 5g 6.a
Yangi mavzuini mustahkamlash maqsadga krossvort va muammala savollar

Beraman
1.Tavsiyanomaning asosiy zaruriy qismlaridan biri muhr

2.Muayyan muassasa yoki mansabdor shaxs nomiga biror iltimos , taklif yoki shikoyat mazmunida yoziladigan rasmiy hujjatning nomi (ariza).
3.Bayonnoma yozib olishiga ko’ra … shaklida bo’ladi
4. shoshilionch xabarning matnini belgilangan joyga telefon orqali etkazish
5. Buyruqning farmoyish qismi yangi satrdan bosh harflar bilan qaysi so’z yoziladi.
6. Ma’lum bir shaxs tomonidan o’z shaxsiy hayoti haqida bayonm qilinga n yozuv hujjati
7.Bir shaxsning u vafot qilgan taqdirda o’ziga qarashli bo’lgan mol mulkni tasaruf etiosh bo’yicha xoxish irodasi bayon qilingan hujjatning nomi k
krossvort savollari.
1.muhr
2.ariza
3.qisqa
4.Telefonogramma
5.buyuraman
6.tarjimai hol
7. vasiyatnoma
O’quvchilarni bilimi chsrxlar maqsadida muammoli savollar tashlayman .
1.Umuman davla t tilida ish yuritish faning maqsadi sizga ahamiyati
2. Milliy istiq lol g’oyasi va davlat tilida ish yuritish faning bog’liqligi o’quvchilar javoblarini to’ldiraman
aziz o’quvchi fanning asosiy maqsadi bizga avvalo davlat tilimizni o’rgatadi va keyinchalik hujjatlar bila n ishlashni ham o’rgatadi.Milliy istiqlol g’oyasi bizga ona yurtimizga sadoqatni o’rgatsa davlat tiliuda ish yuritish fani bizga vijdonan qonunga muvofiq holda ishlashga chorlaydi.Biz hujjatlar bilan ishlash vaqtida insoniylik javobgarlik hissini sezishimiz kerak.
XULOSA
Aziz o’quvchilar darsimiz mavzusi hammaga tushunarli va qiaiqarli bo’lgani aniq bo’ldi.Barchaga ma’lumki har qanfday hujjat muayyan axbarotni u yoki bu tarzda ifodalash uchun xizmat qiladi.Dema k har qanda y hujjatdagi birla mchi va asosiy unsure bu tildir Mustaqqil davlatimizning asosiy qonuni - Konistitutsiyamizda “da vlat tili haqida “ qonun va rasmiy hujjatlarida ona tilimiz bo’lmish o’zbek tilining huquqiy maqomi istiq boli aniq ko’rsatilgan.
Prezdentimiz Oliy Majlisning birinchi chaqiriqXIV sessiyasiodagi (1999 yil 14 aprel ) nutqida mustabit sho’rolar tuzumining illatlari haqida gapirar eka n, xususan shunday dega n edi:”Biz ona tilimizni milliy anana va ma’naviyatini bilmaslik ko’plab odamlarning shaxsiy fojiasiga ayla nib qolgaf n edi ”
Aziz o’quvchila r bizni o’rtamizda o’z tili milliy anana va ma’naviyatini boilmaydiga n , qadriga etmaydiga n insonlar yo’q Kelimng tilimizni , tariximizni o’zligimizni bilib olishga o’rganaylik .
Darsimizni oxirida o’quvchilarni to’g’ri baholayman va unga vazifa beraman.
Guruh hisobot yozib kelish.

Foydalaniladigan adabiyotlar:

1.Ish yuritish 2000 yil M.Aminov ,Amadvaliev ,N.Maxkamov
2.O’zbek tilida isjh yuritish 1990 N.Maxmudo v A.Madvaliev M.Aminov
3.Mashinkada yurishni o’rganish 1996 M.Sobirova .B.Zokirjonova
4”Ona tili va adabiyot” kasb- hunar kollejlari uchun.

42. 
    Mavzu:Matn tahriri.(Matn mazmuni asosida xat boshi (abzas) jumlalarini belgilash, ortiqcha va takror so’zlarni chiqarish, uslubiy jihatdan ta’sirchan vositalarini kiritish,gaplarni o’zgartirish, fikrning aniqligi va boyligini ta’minlash.)
    

III Mavzuda DTS tomonodan qo’yiladigan talablar.
Matn mazmunining tuzilishini, matn tuzilishda nimalarga asoslanish kerakligini bilish.
IV Darsning maqsadlari.

1. 
   Ta’limiy. O’quvchilarga matn haqida tushuncha berish.
   
2. 
   Tarbiyaviy: Talablarni mehr-muruvvatli bo’lish ruhida tarbiyalab, mehnat sevarlikka undash, ogohlikka da’vat etish.
   
3. 
   Rivojlantiruvchi: O’quvchilar ta’ssurotini oshirish.
   

V Darsning turi: Nazariy
VI Darsning metodi: Aralash (suhbat savol-javob)
VII Fanlararo bog’lash: Adabiyot, Tarix, Ona tili.
VIII Q’shimcha adabiyotlar: E Qilichov Matnning lingvistik tahlili, N G’ulomov, B Qobilova nutq o’stirish mashg’ulotlari. A. Rafiyev, A. G’ulomova Ona tili va adabiyoti darsligi.
IX Darsni jihozlash: Kadaskop materiallari, mul’timediya, ko’rgazma qurollar.
X Darsning elementlari:

1. 
   Tashkiliy qism: Salomlashish, o’quv xonasini darsga tayorgarligini ko’zdan kechirish.
   
2. 
   Uyga vazifani so’rash. (og’zaki) . Quyidagi o’gitlarga sharh bering.
   
   1. 
      Yaxshi odam yurt tuzar, yomon odamyurt buzar.
      
   2. 
      Adovat emas- adolat yengadi.
      

Mantiqiy savollar.

3. 
   Fikrlarni jamlash.
   
   1. 
      Suvning ichiga limon solsa nima bo’ladi?
      
   2. 
      Qaysi to’pni yerga ursa sanchimaydi?
      
   3. 
      Boshi, dumi, tuyog’I otga o’xshaydigan narsa nima?
      
   4. 
      Yerga tushmasdan sinadigan narsa ?
      
   5. 
      Suyaga, go’shti yo’q, ammo besh barmog’I bor ?
      
4. 
   Yangi mavzu bayoni:
   
   1. 
      Matn tuzilishi.
      
   2. 
      Matnning uslubiy jihatdan rang –barangligi.
      
   3. 
      Matn mazmunini qisqartirish va kengaytirish.
      
5. 
   Sport bilan bog;lash.
   

Romitan noma gazetasining 2004-yil 31 yanvar sonida chiqqan Romitan polvonlari. Ishonch- baxt nomli maqilani o’quvchilar bilan o’rganish.

6. 
   Mustaqqil ish. A. Navoiyning qo’lidagi hikmati mazmunini kengaytirib bayon qiling.
   

Boshni fido qilg’il ato boshig’a,
Jismni qil sadqa ano qoshog’a,
Tun- kunungga aylagali nurposh,
Birisin oy angla, birisin quyosh.

7. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   

Tanlagan kasbingiz. Mutaxassisligingizga oid biror matnni (darslik yoki jurnaldan) tanlab oling.
Uni ixchamlashtiring va qisqa tartibiy qismlarga ajratib, har biriga sarlavha qo’ying.

8. 
   Xulosa: Darsga aktiv qatnashgan o’quvchilarga ball qo’yiladi. Har bir o’quvchining bali sharhlanadi.
   
9. 
   Uyga vazifa:
   

Rasmiy matnga misol yozib kelish. (Tarjimai hol yoki ishonch qog’ozi yozib kelish).
Matn nutqiy hodisa bo’lib, u ikki va undan ortiq gapning mazmuni birikishidir.
“Bahor ekish boshlandi” shaklidagi uchtagina so’zning mazmunan birikishidan tortib, butun boshli badiiy romanlar, yirik trilogiyalar ham matn sanaladi . Har bir matn ma’lum bir narsa, voqea –hodisani tasvirlaydi, u haqda haqda xabar beradi, so’zlovchining munosabatini ifodalaydi.

Matn o’z tuzilishiga ko’ra, murakkab sintaktik butunlik, xat boshi (abzas), bo’lim ,qism, bob va paragraflardan tashkil topishi mumkin. O’quvchilar tomonidan yaratiladigan matnlar esa asosan gap, abzas va qismdan iborat bo’ladi .