Mavzu: pedagog psixologiyasi. Reja

5. O’qituvchihaqida A.Navoiy, Z.Furqat, M.A. Muqimiy, AvazO’taro’g’li, UZavqiy, Botu, YusufXosXojib, X.X.Niyoziy, A.Avloniy, AxmadDonishlarningqarashlari
O’qituvchimaxsusqobiliyat, iste’dodga xamega bo’lishikerak. Isteododsizshoirlaro’zdavrida ulug’shoirA.Navoiy (1441-1501) tomonidantanqidqilinganedi.
A.Navoiyo’zining «Majolisun - nafois» (1491yil) 400 danortiqshoirlarningijodiyotini adabiytomondantanqidiytaxlilqiladi. AlisherNavoiyningbu asari XV asrdagio’zbekshoirlariningtanqidqilib, adabiyqobiliyatnirivojlantirishda klassikshoirlarning, zamondoshshoirlarningijodiyotdagitajribalarini, shubilanbirga ularningxarakterini, iroda kuchiniva boshqalarnio’rganishmuximrolo’ynadi, debta’kidlaydi.
Demak, bo’lajako’zbektiliva adabiyotio’qituvchilaribuyukshoirlar, yozuvchilarxayotini, ijodinichuqur, xartomonlama o’rganishlarizarur.
Ilg’oro’zbekdemokratikshoirlaridanZ.Furqat, M.A. Muqimiy, AvazO’taro’g’li, U. Zavqiykabimashxur adiblarxamo’z asarlaribilanxalqruxiga kiribborib, ularqalbidagiichkidardlarniochibtashlabxalqnimaorifatga chorladi. Ma’rifatparvarodamgina yoshlarnikamoltopishiga, xalqnito’g’riyo’lga boshlashga yetakchilikqila oladi, deganilg’orprogressivfikrlarniilgarisuribustozlikvazifasinibajaradilar. Bushoirlaro’sha davrdomlalariniyaonio’qituvchilarinita’lim-tarbiyaberishjarayoninitanqidqilib, ularningo’ta qattiqqo’l, joxillik, taomagirliksifatlariniqoralaydi. Bumaorifatparvarshoirlaro’z asarlarida o’qituvchishaxsibolalarnisevishi, ularnitushunishi, xushmuomala, to’g’riso’z, mexnatsevar, bilimdonbo’lishizarurliginiuqtiradi.
Jumladan, o’zbeksovetyozuvchisiBotuxamyoshlarnikamoltopishiga aloxida eotiborberib, o’ziningqatorpsixologikpedagogik asarlari «Bola nima deganinitingla», «Bola bilanto’g’riso’zlashing», «Bola bilanqo’polgapirishmang», «Bolalaryolg’oni» garchandbolalarxayotidanolibyozilganbo’lsada, aslida ularota-ona va o’qituvchilarga qaratilgan.
Ubolalardunyosini, ruxiniva xarakteriniteranbilganva boshqa o’qituvchilarnixamshunga chaqirgan.
O’zbekistonda o’ziningprogressivg’oyalaribilanko’zga ko’ringanA.Avloniyo’zdavrida maktabda qo’llanibkelinayotganta’limsistemasieskirganliginio’zbekmuallimlariichida birinchibo’libyaxshi angladi. U «Bolalarga xarflarniovozlarila tanitmoq, o’qilg’onso’zlarniyozdirib, ma’nosinibildirmoq…» mushkulkitoblarningbadaliga imlo, insho, xusnixat, ilmu-xol, xisob, tarix, jo’g’rofiyakabidunyoviyilmlarnixarkimningo’ztilida yozilmishkitoblardano’qitibbildirmoqdaniborat.
Xuddishuningdek, tilxaqida YusufXosXojib «Qutadg’ubilig» asarida «Tilva aqlbilimningtarjimonidir» (143.160) deydi.
Ulug’mutafakkirAxmadDonishningfikricha, adabiyotfanixarbirkishiningsamimiyligiyokimunofiqliginiva insonshaxsitabiatiningolijanobligiyokirazilligini aniqlarekan. Ushundaydeydi: «qaysibirxunar-kasbnitanlamoqbo’lsanglarundankutilganmaqsadxalquchunfoyda yetkazishbo’lsin». (50).
Birinchio’zbekpedagogi, isyonkorshoirX.X.Niyoziychinakammuallimbo’lishuchuno’qituvchibukasbnichindildansevishi, o’zo’quvchilarinixurmatqilishilozimliginita’kidlaydi. Uo’qituvchixislatlarixaqida bundayyozadi: «xarjoyda bolalarningsho’xligioddiybirishdir, lekintalabalar» (sho’xlikqiluvchilar) muallimxazratlaritarafindin aytilib, pokiza axloqva asosliodatlargina tarbiyaetilib, muxabbatva diqqatnijalbetuvchiishlariva usullarino’rgatibizoxlaretganda edi… yildan – yilga talabalarminglabemas, balkimillionlabko’payar, yuzimizyorug’, tilimizuzun… bo’laredi».
Demak, yaqinva O’rta Sharqmutafakkirlariva o’zbekdemokratikshoirlariningboyilmiy-badiiymerosinio’rganishimizva o’qituvchi, uningkasbsifatlarixaqidagifikrlarnitaxlilqilishimizjarayonida bizshundayxulosaga keldik: o’qituvchishaxsi asrlardavomida insontomonidanulug’lanibva donomaslaxatchidebqaralgan, uningvazifasinidonodavlatraxbarivazifasiga qiyoslagan, bumutafakkirlaro’qituvchiningquyidagikasbsifatlaribo’lishimuximeaknliginibelgiladilar.
O’qituvchikuchlixotira, iroda va tafakkurga, aql-farosatga, chiroylinutqga ega bo’lishi, ko’zlaganmaqsadiyo’lida qatoiylikko’rsata olishi, bolalarniichkidunyosiga kira bilish, vijdonli, axloqlibo’lishzarurliginita’kidlashadi.