Mavzu: Polimerlar haqida tushuncha. Ishlatilishi, cho’ktiruvchisi va eriydigan polimerlarga misollar keltiring

Mavzu: Polimerlar haqida tushuncha. Ishlatilishi, cho’ktiruvchisi va eriydigan polimerlarga misollar keltiring.

Kimyo- modda (uning tuzilishi, xossalari va kimyoviy o`zgarishlari)
haqidagi fan. Polimerlar kimyosi- polimer moddalar, ularning tuzilishi, xossalari
va kimyoviy o`zgarishlari haqidagi kimyo fanining juda muhim va katta
bo`limidir.
Har qanday fan kabi polimerlar kimyosining ham o`z tili, atamalari bor.
Poli- ko`p, meros- o`lcham demakdir. Polimerlarning molekulyar massasi juda
katta, ulkan bo`ladi. Ularning aniq ilmiy nomi- yuqorimolekulali birikmalar. Uning
qisqaroq "polimer" deb ataluvchi sinonimik fan, texnika va hayotda ko`p
ishlatiladi. Polimerlar molekulasi juda katta molekulyar massaga ega bo`lgani
uchun makromolekula deb ataladi.
Polimerlar deb makromolekulasi zanjirsimon tuzilishga ega bo`lib, ko`p
marta qaytaruvchi atomlar guruhi (bo`g`in)lardan tashkil topgan yuqorimolekulali
birikmalarga aytiladi.Polimerlarni monomer deb ataluvchi quyi molekulali moddalardan sintez qilib olinadi. Polimer makromolekulasining tarkibiga kirgan va uning ko`p marta qaytaruvchi atomlar guruhini tashkil qilgan "monomer" bo`g`ini yoki oddiy bo`g`in deb ataladi. Bo`g`inning kimyoviy brutto formulasi monomernikiga teng.
Makromolekuladagi bo`g`inlar soni makromolekulaning nechta monomerni
kimyoviy bog`lab sintez qilinganini bildiradi. Shuning uchun
makromalekulalarning bo`g`inlar soni "n" polimerlanish darajasi deyiladi.
(Polimerlanish- monomerlardan polimerlarni sintez qilish usulidir). Odatda n-
10,100,1000 va undan ham katta bo`lishi mumkin.
Polimerlar makromolekulasining eng muhim xususiyati uning zanjirsimon
tuzilganligi, ya'ni molekulani chiziqli uzunligining ko`ndalang o`lchamidan ko`p
marta (bir necha tartibga) kattaligidir. Masalan, ko`p ishlatiladigan Har xil
polietilen tasmalaridagi makromolekulalarning uzunligi diametridan 1000-10000
marta katta.
Makromolekulaning zanjirsimon tuzilganligidan polimer moddalari quyi
molekulali moddalarnikidan butunlay farqlanuvchi xossalarga ega bo`lib, ular
quyidagilar:
-makromolekulalarning zanjirsimon tuzilishi ularda egiluvchanlik
xususiyatini barpo qiladi. Ana shu ma'lum chegarada ilgarlanma mustaqil harakat
qiladi. Bu xossasi tufayli makromolekulalardan tashkil topgan jismlar yangi
yuqorielastik holatini namoyon qiladi;
-uzun va zanjirsimonligidan makromolekulalarning o`zaro ta'sirlashuvi,
bog`liqligining kuchi juda katta. Shu sababli polimer moddalardan xilma-xil
tolalar va tasmalar olinadi;
-polimerlar eruvchanlikda ham yangi xususiyat namoyon qiladi. Ular
to`g`ridan-to`g`ri eriy olmaydi. Avval bo`kadi, so`ng eriydi. Eritmasining
qovushqoqligi benihoya katta bo`lib 1-2%li eritmalar oquvchanligini
yo`qotadi va gelga aylanadi;
-polimerlarning kimyoviy reaksiyalarida oddiy quyi molekulyar
birikmalarda uchramaydigan hollar ham bor.

Makromolekulalar va polimerlarning tuzilish va xossalariga oid
keltirilgan xususiyatlari noyobdir. Ular quyimolekulyar moddalarda bo`la
olmaydi. Shular sababli polimer holatni moddaning noyob holati desa
bo`ladi. Shuning uchun ham, polimerlar kimyosining alohida fan sifatidagi
tadsisoti, o`rganilishi va o`qitilishining sababi tushunarlidir.
O`zbekiston polimerlar ishlab chiqarish uchun zarur xom ashyolarga
boy. Gaz va neft, paxta linti, kaprolaktam, atsetilen, etilen va akrilonitril kabi
monomerlar shular jumlasidandir.Mamlakatimizda poliakrilonitril, poliakrilamid, polikaprolaktam(poliamid-6), karboksimetilsellyuloza, diatsetilsellyuloza zavodlari ishlabturibdi. Mikrokristallik sellyuloza (MKS) ishlab chisarilyapti. Keyingi
yillarda Sho`rtan gaz-kimyo majmuasida polietilen ishlab chiqaruvchi va
Namangan, Farg`ona, Yangiyo`l shaharlarida har xil maqsadli sellyuloza
ishlab chiqaruvchi korxonalar ishga tushdi.